Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

S = 0÷1
orasida o‘zgaradi.
Bunda
S = 0
- motorning ideal salt ish rejimi, ya’ni
M =
 0
;
n
2
 = n
1
 
da
sodir bo‘ladi.
S = 1
esa elektr tarmog‘iga ulangan dvigatel rotorining tinch holati, ya’ni
n
2
 = 0
da sodir bo‘ladi.
Asinxron dvigatelning aylanish chastotasi quyidagicha aniqlanadi: 
n
2
 = n
1
 (1 – S ) 
(11.3) 
5.3.3. Faza rotorli asinxron mashinalar. 
Faza rotorli
 
Asixron mashinalar 
r
otorning tuzilishiga ko‘ra quyidagicha 
bo’ladi: 5.3.3-rasm.
Faza rotorli dvigatelning rotor o‘zagi pazlariga statorniki singari uch fazali 
chulg‘am o‘rnatiladi. Dvigatelning ishga tushurish tokini kamaytirish maqsadida 
rotor chulg‘ami zanjiriga ketma-ket tashqi qarshilik kiritiladi .

---

277 
5.3.3-rasm. 
Asixron mashinaning
faza (kontakt xalqali) rotori.
 
 
Rotor chulg‘ami “yulduz” sxemasida ulanib, uning har bir fazasiga tashqi
qarshilikni kiritish uchun aylanuvchi rotor valiga uchta o‘zaro va valdan
izolyatsiyalangan halqa o‘rnatiladi. Rotordagi faza chulg‘amining uchlari uchta 
halqaga ulanib, halqalar esa qo‘zg‘almas cho‘tkalar orqali ishga tushirish 
rezistoriga ulanadi. 5.3.4 – rasm. 
5.3.4-rasm. Faza rotorli dvigatelga rostlagich reostatini ulanishi 
Katta quvvatli asinxron elektr dvigatellarda vf kichik quvvatli maxsus 
mashinalarda ularning ishga tushirish va rostlash xususiyatlarini yaxshilash 
maqsadida faza rotorlardan foydalaniladi.

---

278 
Faza rotorli motorlarning rotor o‘zagi pazlariga statorniki singari uch fazali 
chulg‘am o‘rnatiladi. Motorning ishga tushirish tokini kamaytirish maqsadida 
rotor chulg‘ami zanjiriga ketma-ket qilib tashqi qarshilik kiritiladi .
Bunda uch fazali rotor cho’lg’amlari (1) valga (2) o’rnatilgan kontakt xalqalar 
(3) ga ulanadi. O’z navbatida ushbu xalqalarga tegib sirpanib turuvchi 
cho’tkalar (4) yordamida rostlagich reostatlar (5) ga ulanadi. 
Rotor chulg‘amining ishga tushirish rezistoriga ulanuvchi uchlari, R
1
, R
2
, R
3
bilan belgilanadi. Asinxron motorning stator chulg‘amiga uch fazali tok 
berilsa, u holda 
n
1
= 
chastota bilan aylanuvchi magnit maydon hosil 
bo‘ladi. Aylanuvchan magnit maydon rotor chulg‘amini kesib o‘tib, uning 
yopiq zanjiriga ega chulg‘amida e. yu. k. va, demak, tok hosil qiladi. Rotor 
chulg‘amidagi tok bilan statordagi aylanuvchi magnit maydonning o‘zaro ta’siri 
natijasida aylantiruvchi elektromagnit moment hosil bo‘lib, natijada motor n
2
chastota bilan aylana boshlaydi. Aylantiruvchi momentni hosil qiluvchi 
kuchlarning yo‘nalishi chap qo‘l qoidasi bilan aniqlanadi. SHunday qilib, 
motorning statoriga berilgan elektr energiyasi elektromagnit jarayon natijasida
rotorni aylantiruvchi mexanik energiyaga aylanadi. Asinxron motorning
aylanish yo‘nalishini o‘zgartirish uchun stator chulg‘amining elektr tarmog‘iga 
ulanadigan har qanday ikki uchini o‘zaro almashtirish kifoya. Bunda 
aylanuvchi magnit maydon va u tomon ergashib aylanuvchi rotorning aylanish 
yo‘nalishlari teskariga o‘zgaradi. Rotorning aylanish 
n
2
aylanuvchi magnit 
maydonining sinxron chastotasi
n
1
ga nisbatan hamma vaqt kichik bo‘ladi.
Haqiqatan, agar
n
2
= n
1
bo‘lgan taqdirda rotor chulg‘amida tok va, demak,
aylantiruvchi moment ham hosil bo‘lmaydi.
 
Asinxron motorning ishga tushirish toki ifodasi
S
o‘rniga uning 
S
=1 
qiymatini qo‘yib quyidagicha aniqlanadi: 
. 
(10-1) 
Qisqa tutashtirilgan rotorli asinxron motorlarning ishga tushirish toki 
bo‘lib, uning nisbiy qiymati 
motor katologlarida beriladi. 

---

279 
Ishga tushirish toki katta bo‘lishiga qaramay, asinxron motorning ishga 
tushirish momenti nisbatan kichik, ya’ni 
ni tashkil qiladi.
Ishga tushirish momentining tok singari katta qiymatga ega bo‘lmasligini 
aylantiruvchi momentning quyidagi (10-2) ifodasidan tushinish mumkin. 
Asinxron motorning vektor diagrammasiga binoan 
, Bu 
ifodadan aniqlangan 
qiymatini (9-9) dagiga qo‘yib quyidagi olinadi: 
. 
Ammo 
bo‘lgani uchun aylantiruvchi moment 
uchun quyidagi ifoda olinadi:
Nm,
(10-2) 
bunda 
– moment doimiysi; 
– rotor 
tokining aktiv qismi. 
Demak, asinxron motorning aylantiruvchi momenti ham o‘zgarmas tok 
motorniki singari ifodalanib, magnit oqim va tokning aktiv qismi bilan 
aniqlanadi. Ishga tushirish paytida 
S
=1 bo‘lgani sababli rotor induktiv 
qarshiligining maksimal qiymati 
da moment 
ifodasiga 
o‘zining minimal qiymatiga ega. SHu sababli 
ning 
qiymati 
ga yaqinroqdir. Bu esa asinxron motorning kamchiligidir. 
Xaqiqatan, 
bo‘lsa, nominal yuklama bilan asinxron motorni ishga 
tushirish imkoni umuman bo‘lmaydi. Motor kataloglarida 
qiymati ham 
beriladi. [1,9]