Icmailov Astan Ibragimovich Bokiyev Abdujolol Abdulxamitovich

+M
cn
+M
co
/n
n
bo‘ladi. Bunda qarshilik momenti 
chastotaga proporsional bo‘lgan mexanik xarakteristika olinadi (5.1.8-rasm, 
2-
chiziq). Bunday xarakteristika mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok generatori 
va don tozalovchi qishloq xo‘jalik mashinasi kabilar ega bo‘ladi. 
3.
X=2
bo‘lsa, qarshilik momenti chastotaning ikkinchi darajasiga 
proporsional bo‘ladi. Bunday mexanik xarakteristikaga ventilyator, nasos, 
seperator kabi mexanizmlar ega bo‘ladi (5.1.8-rasm, 3-chiziq). 
4.
X = -1
bo‘lsa, qarshilik momentining qiymati chastotaga teskari 
proporsional ravishda o‘zgaradi. Bunday mexanik xarakteristikaga ko‘pchilik 
transport mexanizmlari, metall qirquvchi stanoklar ega bo‘ladi. 
Ayrim mexanizmlarning qarshilik momenti tezlikdan tashqari, boshqa 
parametrlar 
ta’sirida 
ham 
o‘zgaradi. 
Masalan, 
krivoship-shatunli 
mexanizmlarning qarshilik momenti chastota va burilish burchagiga bog‘liq 
bo‘lsa, elektrovozlarda chastota va yo‘l profili (yo‘lning baland-pastligi, 
egriligi)ga bog‘liq bo‘ladi.
Bunda 
ning o‘zgarish grafigi har bir muayyan holda alohida 
keltiriladi. Qarshilik momentlari reaktiv va aktiv (potensial) bo‘lishi mumkin. 
Reaktiv qarshilik momenti qirqish, ishqalanish va shu kabi jarayonlarda hosil 

---

258 
bo‘ladi. Bu momentning yo‘nalishi hamma vaqt motorning aylantiruvchi 
momentiga teskari bo‘ladi.
Aktiv qarshilik momenti esa yuk ko‘tarish, prujinaning qisilishi kabi 
jarayonlarda hosil bo‘lib, bunday moment hamma yo‘nalishining o‘zgarishi 
bilan aktiv qarshilik momentining ta’siri ham teskarisiga o‘zgaradi. Masalan, 
yuk ko‘tarishda qarshilik momenti aylantiruvchi momentga teskari bo‘ladi, yuk 
tushirishda esa bu momentlar bir xil yo‘nalishda bo‘ladi. 
Motor valiga ta’sir etuvchi momentlar yana birini dinamik moment