Ички конверсия ҳодисаси

Ички конверсия ҳодисаси
Ядро ўз энергиясини гамма - нурлашдан ташқари яна бир йўли, конверсион електронлар чиқаришидир. Бунда уйғонган ядро ўз энергиясини қобиқ електронларига беради, натижада електрон чиқиб кетади, бу електронга конверсион електрон дейилади. Ички конверсия жараёни гамма-нурланишбилан рақобатлашади.
Конверсион електронлар энергияси -спектр энергиясидан фарқли равишда монохроматик бўлади. Ядро уйғонишэнергияси конверсион електрон кинетик энергияси (Т_е) ва електроннинг атом қобиғи ионизация энергиясига (И) сарф бўлади.

Конверсия виртуал фотонлар билан амаlgа ошади. Конверсия ҳодисасини кузатишучун тўла ионлашган атом бўлиши керак, бу хил тажрибалар ўтказиlgан емас.
Конверсия спектри атом қобиқ энергиялари фарқига кўра тўғри келувчи бир неча монохроматик спектрлардан иборат бўлади. (6.2 расм).
Конверсия електронлари ядродан γ-чиқиши ёки чиқмаса ҳам кузатила беради. Ички конверсия жараёни албатта, характеристик рентген нурланиши ёки Оже електронларининг чиқиши билан кузатилади. Рентген нурланишчиқиши ички конверсияга кўра атом қобиғидан електрон чиқиб кеца чиққан електроннинг ўрнига кейинги қобиқда жойлашган електрон ўтади, натижада характеристик рентген нурланиши ҳосил бўлади.

Н_е К
4 е^-

3 Л
е^-

2

1 М
е^-

0
0,2 0,4 0,6
Т_е(МеВ)
6.2-расм
Ички конверсия туфайли уйғонган ҳолатга ўтиб қоlgан атомнинг уйғонишэнергияси атом қобиғидаги ташқи електронларнинг бирортасига берилиши, бу билан електрон чиқиб кетиши мумкин, бу електронга Оже електрон деб аталади.
Ички конверсия интенсивлиги ички конверсия коеффициенти  билан характерланади. Ички конверсия коеффициенти конверсион електронлар сонининг (Не) -квантлар сонига нисбатига айтилади.

Алоҳида қобиқлардан чиқувчи конверсион електронлар сонининг Н_к, Н_Л,.., -квантлар сонига нисбати парсиал (қисм) ички конверсия коеффисиентлари деб аталади
, , ...
Тўла ички конверсия коеффициенти, парсиал ички конверсия коеффициентлари йиғиндисидан иборат

Ички конверсия коеффициенти 10^-4<<10² чэгарасида ўзгаради.
Ички конверсия коеффициенти:
1. Ўтишэнергияси ошиши билан камаяди, чунки гамма чиқишеҳтимо-лияти ошади.
2. Ядро заряди З ошса ички конверсия коеффициенти ошади, чунки З ўсиши билан ядро ўлчами ошади (катталашади), К-қобиқ ядрога яқинлашади (кичиклашади), натижада К-електронларнинг ва ядро тўлқин функцияларининг қопланиши ошади.
3. Қобиқ тартиби ошиши билан ички конверсия коеффициенти камаяди, чунки ядро яқинида електронни топишеҳтимолияти камаяди.
4. Мултипол ўтишлар тартиби ошиши билан коеффициент ошади, чунки гамма-нурланишлар еҳтимолияти камаяди.
Агар ўтишэнергиялари кичик мултипол ўтишлар Л катта бўлса, гамма-ўтишларни пайқашжуда қийин бўлиб қолади, бундай ҳолларда керакли маълумот қобиқ ички конверсия коеффициентларини солиштиришйўли билан олинади. , бунда ёки нисбатларидан фойдаланилади.
Ички конверсия коеффициентига кўра ядронинг энергия ҳолатлари, ҳаракат миқдори моменти, нурланишмултиполликларини ўрганишмумкин.
Ядро гамма-квант ва ички конверсия електронлари чиқаришдан ташқари агар, ўтишэнергияси Е>1,02 МеВ дан юқори бўлганда електрон-позитрон жуфти (е^-,е⁺) ҳосил қилишлик билан ҳам уйғонишэнергиясини йўқотади. Бунда ядро дастлаб виртуал фотон чиқаради, бу фотон електрон-позитрон жуфтига айланади ва ядродан конверсион електронлар каби чиқиб кетади. Лекин шуни алоҳида таъкидлашлозимки, ҳосил бўlgан електрон атом қобиғидаги електрон емас.
Жуфт конверсия коеффициенти еҳтимолияти ички конверсия коеффициентидан фарқли равишда ядро заряди, ўтиш мултиполлиги ортиши билан камаяди.
Юқоридаги ўтишлардан ташқари дастлабки ва охирги ҳолат спинлари И_б=И₀=0 бўлганда бу ҳолатлар орасида битта квант чиқиши таъқиқланган иккита квант чиқишеҳтимолияти жуда кичик бўлади.
Умуман оlgанда бундай ҳолатларда ҳаракат миқдори моментисиз ички конверсия електронлари, електрон-позитрон жуфти ва ҳаракат миқдори моментига эга бўlgан икки фотонли ўтишлар бўлиши мумкин.
Икки фотонли ўтишлар еҳтимолияти жуда кичик ҳисобланади.
1958 – йилда  - нурланишида Мёссбауэр эффекти кашф қилинди . Бир ядро  - квантини ютади ( ютишрезонанси ҳодисаси дейилади).