Ichki kasalliklar propedevtikasi fani

Toshkent Tibbiyot Akademiyasi

Davolash fakulteti ichki kasalliklar propedevtikasi, kasb kasalliklari, gematologiya va x.d.t., oliy ma’lumotli hamshira fanlari kafedrasi

Ichki kasalliklar propedevtikasi fani

“Tasdiqlayman ” Toshkent Tibbiyot Akademiyasi o’quv ishlari bo’yicha prorektor professor O.R. Teshayev__________________ “____”_________________2010 yil

Yagona metodik tizimga asosan tuzilgan amaliy mashg’ulot

uslubiy ishlanmasi III kurs talabalariga mo’ljallangan

№ 27 Mavzu: Yurakni nisbiy va mutloq bog’liqlik chegarasini aniqlash. Potologiyada yurak konfiguratsiyasini aniqlash.

Rentgenogramma tahlili

T.T.A. M.U.X. tomonidan tavsiya etilgan “____”_____________2010 yil

2010-2011 o’quv yili

№ 27 Mavzu: Yurakni nisbiy va mutloq bog’liqlik chegarasini aniqlash. Potologiyada yurak konfiguratsiyasini aniqlash.

Rentgenogramma tahlili

1. Mashg’ulot o’tkazish joyi: auditoriya,palatalar, kardiologiya bo’limi.

2. Mashg’ulotning davomiyligi - 2 soat.

3. Maqsadi va vazifalari.

Mаshgulоtning mаksаdi:

Tаъlim mаksаdi.

—Tаlаbаlаr pеrkussiya tехnikаsini uzlаshtirishi.

—pаtоlоgiyadа Yurakni nisbiy vа mutlоk bugiklik chеgаrаlаrini fаrklаy оlish.

—Yurak kоnfigurаtsiyasini аniklаsh.

Tаrbiyaviy mаksаdi:

Dеоntоlоgiya elеmеntlаrini shаkllаntirishni dаvоm etish. Bеmоrlаrgа individuаl yondаshish.

Rivоjlаntiruvchi mаksаd:

Yurak chеgаrаlаrini аniklаb bilish, pаtоlоgik kоnfigurаtsilаrni tоpish vа ulаrni sаbаbini bilish tаlаbаlаrni fikrlаsh kоbilyatini chukurlаshtirаdi.

Tаlаbа bilishi lоzim.

—Pеrkussiyani оlib bоrishdаgi shаrt-shаrоitlаr. —Yurakning chаp vа ung Yukоri chеgаrаlаri. —Yurakning kоnfigurаtsiyalаri.

Tаlаbа egаllаshi lоzim.

—Yurak chеgаrаlаrini аniklаsh еtоdikаsini.

—Yurak bеlini аniklаsh mеtоdikаsi.

—Tоmir tutаmini аniklаsh mеtоdikаsi.

Tаlаbа bаjаrа оlishi lоzim:

—Bеmоrdа urnаtilgаn tаrtib buyichа Yurakni pеrkussiya kilish. —Yurakni nisbiy chеgаrаsini pеrkussiyadа kursаtish.

—Tоmir tutаmini pеrkussiya kilib kursаtish.

—Yurak bоsimini pеrkussiya kilib kursаtish.

4. Motivasiya.

Eхоkаrdiоskоpiya usuli klinikаgа kirib kеlishi bilаn pеrkussiyani ахаmiyati birоz kаmаydi, lеkin umumiy аmаliyot shifоkоri fаоliyatidа pеrkussiya аsоsiy tеkshirish kurоllаridаn biri bulib kоlаvеrdi.

5. Fanlararo bogliqlik.

Vertikal integracia

Gorizontal integracia

Quyidagi fanlar bo'yicha integrallash:

Vertikal bo'yicha :

Lnormal anatomiya

2. normal fiziologiya

3. gistologiya

Normal anatomiya

Yurak muskuldan tuzilgan a'zo bo'lib ,ko'krak qafasida joylashgan .chap bo'lmacha bilan chap qorincha yurakning chap yoki arterial bo'lagini,ong bo'lmacha bilan o'ng qorincha esa yurakning o'ng yoki vena bo'lagini tashkil etadLyurak bo'lmachalari bir-biriga nisbatan o'rtada joylashgan devor-septum irtteratriarum bilan , qorinchalar esa septum interventricularis bilan ajralib turadi. Lekin o'ng bo'lmacha bilan o'ng qorincha va chap bo'lmacha bilan chap qorincha o'zaro ostium atrioventriculare dextrum et sinistrum vositasida tutashgan bo'ladLyurakning o'tkazuvchi yo'li quyidagi tugun va tutamlardan iborat;

1. sinus bo'lmacha tuguni (Kis-Flyak tuguni) yurakning o'ng qulog'l bilan yuqori qavaq venasi o'rtasjda epikard ostida joylashgan.

2.atrioventrikulyar tuguni (Ashoff-Tavar tuguni) uning o'ng bo'lmachasi devorida (uch tavaqali klapanning cuspis septalisiga yaqinroq joylashgan bo'lib,qorinchalarga-Giss tutami nimi bilan kiradi.

Yurak devor valvula semilunaris ning tepa qirrasi pastrog'idan chiqqan birjufttoj arteriyadan qon oladi. A.coronaria dextra yurakning o'ng qorinchasiga yirikroq va o'ng bo'lmacha devoriga maydaoq tarmoqlar beradi. Chap toj arteriya aortaning boshlanish joyidagi chap sinusidan chiqib chap quloqcha bilan o'pka arteriyasining orasidan o'tadi va ikkita tarmoqqa bo'linadLyurak chap qorinchasi bo'shlig'l konus shaklida bo/lib ikki teshigi bor ,biri chap bo'lmachani chap qorincha bilan qo'shib turadigan oval shakldagi ikki tavaqali klapan , ikkinchisi chap qorinchani aorta bilan qo'shadigan uchta yarimoysimon klapanlidir. Atrioventrikular klapan (mitral) ikki tavaqalj bo'lib , chap tomonda orqaroqda Jkkinchisi kattarog'l o'ng tomonda oldinda joylashgan.sistola vaqtida tavaqali klapanlar yopilib qonni qaytib o'tishiga to'sqinlik qiladi

Normal fiziologiya

Yurak ishlagan vaqtda har xil tovushlar hosil bo'ladi,bu tovushlarni yurak tonlari deb ataladi.auskultatsiya usuli bilan ko'krakqafasining chap tomonidan 2ta tonni eshitish mumkin .Iton(sistolik) va 2 ton (diastolik).bu tonlarning hosil bo'lish mexanizmlari yuqorida aytib o'tildi. tonlarni eshitishda bir-biridan farqi shuki :birinchi ton sistola vaqtida hosil bo'ladi ,ikkinchiton diastolaning boshlanishida hosil bo'ladi. Birinchi ton bo'g'iqroq eshitiladi,lekin davomiyroq , ikkinchi ton esa

jarangli lekin qisqa davom etadi. Birinchi ton bilan ikkinchi ton orasidagi pauza , ikkinchi ton bilan keying birinchi ton orasidagi pauzadan qisqaroq bo'ladi. Elektron apparatlarni qo'llash yordamida yurak tonlarini o'rganish yanada osonlashadi.

Buning uchun ko'krak qafasini yurak joylashgan sohasiga kuchaytirgichlarga ulangan maxsus mikrofon ulab qo'yilsa , yurak tonlarini qayd qilish mumkin bo'ladi. Yozib olingan egri chiziq fonokardiogramma deb ataladi. Usulni o'zi fonokardiografiya (FKG) deb ataladi. FKG da va lva 2 tondan tashqari yana 3va4 tonlarni ham yozib olish mumkin.

Yurak tonlari ;1 toh mitral klapanning proyeksiyasida aniqlanadi. 1 tonningtebranishlari atrioventrikulyar klapan yopilishi bilan bog'liq .bunda past chastotali tebranishlar qorinchalar muskullari qisqarishi tufayli paydo bo'ladLbirinchi tonning susayishi miokardning qisqarish funksiyaning kamayishi tufayli-infarkt miokardi,miokardit kabi asosan mitral klapanining yetishmasligi kasalliklarida kuzatiladi. 1 tonning amplitudasining ortishi-mitral stenozda aniqlanadi ,bunda mitral klapan tavaqa qalinlashadi.

Atrioventrikulyar blokada vaqtida 1 ton juda jarangli eshitiladi ,chunki bo'lmachalarva qorinchalarsistolasi birvaqtda bo'ladi. 2 tonning kelib chiqishi aorta klapanlarining yopilishi bilan bog'liq FKGda uning 2komponentini ajratishadLbirinchi komponentning davomiyligi ikkinchisidan ikki marta ko'p bo'ladi .ular orasida interval 0.06 sek.tashkil etishi mumkin , bu auskultatsiyada ikkinchi tonning parchalanishiday qabul qilinadukkinchi tonning asosiy xarakteristikasi bo'lib - uning nafas olish fazalari bo'ylab o'zgarishi hisoblanadi.bu tonning susayishi aortal klapanningtavaqalari parchalanishi bilan bog'liq ,bu holat aortal stenozda kuzatiladi.

Uchinchi ton -past chastotali - auskultatsiyada bo'g'iq tovushday eshitiladi. Bolalar va sportsmenlar FKGsida aniqlash mumkin. Mitral sternozda mezodiastolik ritm sabachisi hisoblanadi.

To'rtinchi ton -bo'lmachaga tegishli bo'lib ,uning qisqarganida paydo bo'ladi. Bu ton EKG da P tishining yakunida registratsiya qilinadi .uchinchi va to'rtinchi tonning birikishi taxikardiyada kuzatiladi.

Gistologiya

Tipik mushaktolalari ayrim qisqaruvchi mushak hujayralari shaklini silindrga o'xshatish mumkin. Uning uzunligi 50-100 mkm ; diametric 17-20 mkm ga yetadi. Kardiomiositlarning markaziy qismida oval shaklida yadro joylashadLyurak mushagi sarkolemma bilan qoplangan. Electron mikroskopda sarkolemma ichki -plazmolemma va tashqi bazal membranadan iboratligai aniqlangan. Sarkolemma oraliq plastinkalarning shakllanishida ishtirok etadi. Oraliq plastinkalar mushaktolasiga nisbatan ko'ndalangiga yo'nalib ,odatdagi preparatlarda to'q bo'yaluvchi chiziqlar tarzida ko'rinadi. Ular yurak mushagining eng xarakterli tuzilmalaridir.disklar yordamida kardiomiositlar bir-biri bilan bog'lanadi. Yuraktipik mushagi mitoxondriyalarga boy. Ular cho'ziq,oval shaklda bo'lib , miofibrillalar orasida tizilib yotadLyurakda tipik mushak tolalaridan tashqari -atipik kardiomiositlarva ishchi kardiomiositlar mavjud.yuzak"i EKGda faqat ishchi kardiomiositlar aktivligi yaqqol namoyon bo'ladi.

To'qima bazofillari sitoplazmasida yirik donachalarni tutgani uchun semiz hujayralar nomini olgan donachalar o'zida biologic aktiv bo'lgan moddalar: geparin, gistamin, serotoninlartutadi. Ular asosan qon tomir kapillyarlari atrofida joylashadi. Bu hujayralar yirik noto'g'ri dumaloq shaklga ega bo'lib ,fiziologik holatlarda miqdori o'zgarib turadi. To'qima bazofillariga tuzilishi va kimyoviy tarkibi jihatidan qondagi bazofil leykositlar juda yaqin turadi. Ammo bazofil leykositlarning qizil suyak ko'migidagi o'zak hujayralardan kelib chiqishi tasdiqlangan bo'lsa,to'qima bazofillarining kelib chiqish manbai hozirgacha aniq ko'rsatilmagan.

Joylashishiga qarab to'qima bazofillarni 3 turini ajratishadi:

l.qon tomirlari atrofidagi to'qima bazofillari

2. biriktiruvchi to'qimaning massivqavatlarida joylashgan to'qima bazofillari

3.miositarya'ni alohida kardiomiositlarning oralig'ida joylashgan to'qima bazofillari

Bu topografik variantlar o'lchamlari va formasi bo'yicha ham farqlanadi.

ltur to'qima bazofillari -14-24 mkm , oval shaklda

2 tur to'qima bazofillari -12-17 mkm,cho'zinchoq shaklda 3 tur to'qima bazofillari -6-10 mkm, yumaloq shaklda .

6. Darsning mazmuni.

6.1 Nazariy qism

Perkussiya prinsopi yurakni atrofidan orab turgan, opka toqimasidan (havoli a'zo) yuzaga keladigan baland (chin opka tovushiga) asoslangan bolib, bunda yurak zich mushakli azo bolgani uchun bogiq tovush yuzaga chiqaradi. Shunday tovushlar farqi, yurakning nisbiy chegaralarini aniqlashda asosiy o'rin tutadi.

Yurak perkussiyasi asosan yurakning kattaligi,konfiguratsiyasi, yurakning holati va tomir tutami chegaralarini aniqlashda amalga oshiriladi. Aniqlanishicha yurakning oldi tomondan opka bilan tosilganligi sababli perkussiyada bogiqroq tovush beradi, bu soha yurakning "nisbiy chegarasi" bolib aniqlanadi. Keyingi soxa esa yurakning o'pka bilan umuman qoplanmagan ochiq soxasi bolib, perkussiyada absolut bog'iq tovush chiqaradi. Bu soxa oz navbatida yurakning "absolut bog'iqlik chegarasi" deb ataladi.

Yurak nisbiy chegaralarini perkussiyasi a'zoning aniq shaklini, kattaligini va ko'krak qafasidagi proyeksiyasini aniqlashda muhim orin tutadi. Normal anatomiya fani bo'yicha yurak ko'krak qafasida assemetrik joylashishga ega bolib, uning 2/3 qismi orta chiziqdan chapda joylashadi. Yurakka otkazilgan kondalang oq (yurak uchidan uning asosiga qarab) qeyshiq proyeksiyaga ega bo'lib, tepadan pastga qarab, chapdan onga, orqadan oldinga qarab notekis oringa egadir. Yurakning uchta yuzasi tafovut qilinadi: oldingi, pastki va orqa. Oldingi yuzasining katta qismini yurakning ong qorinchasi va kichik qismini chap qorincha soxasi, shuningdek bolmachalar tashkil etadi. Shu asnoda quyidagi konturlar tafovutlanadi:

Ong kontur - aorta va ong bolmachadan tashkil topgan.

Chap kontur - chap bolmacha quloqchasi va chap qorinchadan tashkil topgan.

Yuqorigi kontur- aorta, yuqorigi kovak vena, opka arteriasi va chap qorincha quloqchasidan tashkil topgan.

Shunga kora yurakning anatomic joylashish chegaralarini ozgarishini, yurakning malum soxalarida yuzaga kelgan ozgarishlar asosida baholash mumkin yani (dillyatasiya, gipertrofiya). Shuni yodda saqlash lozimki yurak oznavbatida opka toqimasi bilan oralgan holda joylashadi va uning chegaralarini ozgarishi faqatgina yurak patologiyasida emas balki boshqa, opkaning patologik holatlarida kuzatilishi mumkin.

Perkussiyaning umumiy qoidalari.

Umumiy talablar quyidagilardan iborat:

1. xona yorug va temperature normal holatda bolishi kerak.

2. absolute tinchlik.

3.Vrach qollari iliq va tirnoqlari kalta kesilgan bolishi kerak.

4. bemor beligacha yechingan bolishi kerak.

Perkussiyada eng asosiy ahamiyat bemorning holatiga qaratiladi. Perkussiya koproq vertical holatda otkaziladi. Bemor gorizontal emas balki koproq turgan vertical holatda bolishi darkor. Buni ahamiyati shundan iboratki, bemor holati o'zgartirilganda yurak holati ham diaphragmaga bogliq holda o'zgaradi.

5. Vrach bemoming oldi tomondan yondoshadi.

6. Bemor chetga nafas olib chiqaradi, nafas ritmi oddiy, yuzaki.

Buning ahamiyati shundaki, bemor chuqur nafas olishi natijasida opka toqimasining hajmi ortishi va bu oz navbatida yurakning nisbiy chegaralarini ozgarishiga olib keladi.

7.Plessimetr- barmoqning joylashuvi. Barmoq tanaga zich qoyilib,doim aniqlanayotgan chegaraga parallel qoyilishi kerak.

8. perkussiya o'tkazish kuchi o'z navbatida aniqlanayotgan chegaraga bog'liq holda beriladi, yani yurakning nisbiy chegaralarini aniqlash mobaynida - orta va sekin perkussiya, absolute chegaralarida esa juda sekin (tishayshaya) perkussiya qilinadi.

9. Perkussiyani aniq tovushdan bog'iglashganlik tomonga qaratib, aniqlanayotgan a'zoga parallel olib boriladi.

10. Aniqlangan chegarani plessimetr barnoqning tashqi qiroq tomondan (aniq tovush tomndan) belgilanadi. Yurakning nisbiy bogiqlik cbegaralarini aniqlash qoidalari.

Yurak perkussiyasi quyidagi tartibda ofib boriladi: birinchi ong tarafdan, ikkinchi chap tarafdan va sotigi tepadan amalga oshiriladi.

Perkussiyani boshlashdan avval diafragmaning joylanishi haqida umumiy tasavurga ega bolish darkor, chunki diafragmaning holati yurakning nisbiy bo'g'iqlik chegarasining o'zgarishiga ta'sir qiladi. Buning uchun quyidagilarga e'tibor berish kerak:

1. Ong opkaning pastki chegarasini aniqlaymiz. Plessimetr barmoqni L. mediclavicularis dextra boyicha birinchi qovurg'alar oralig'iga joylashtiramiz bunda barmoq qovurg'aga parallel qoyiladi.

2. Plessimetr barmoq kokrak qafasiga zich joylashtiriladi.

3. Perkutor zarbaning kuchi o'rtacha.

4. Perkussiya aniq tovushdan bog'iq tovushga qarab (VI qovurg'agacha) qilinadi.

5. Belgi plessimetr barmoqning tashqi tarafidan qoyiladi. Yurakning ong nisbiy bog'iqlik chegarasini aniqlash.

1. Plessimetr barmoqni IV qovurgalar oraligiga parallel ravishda joylashtiriladi.

2. Perkutor zarbaning kuchi ortachadan past yoki "past"

3. Perkussiya tosh suyagi tomon bog'iq tovush chiqqanga qadar o'tkaziladi.

4. Belgi plessimetr barmoqning tashqi tarafidan qoyiladi.

Normada sog'lom odamning yuragining ong bog'iqlik chegarasi to'sh qirrasidan 1- 1,5 sm tashqarida joylashadi. O'ng nisbiy bog'iqlik chegarasi yurakning o'ng bo'lmachasi sohasida yuzaga keladi.

Yurakning chap nisbiy bog'iqlik chegarasini aniqlash.

1. Palpator ravishda yurak uchki turtkisi aniqlanadi. Normada u nuqta V qovurga oralig'I sohasida 1. mediclavicularis dan 1-1,5 sm ichkarida joylashadi. Perkussiya shu nuqtaga qarab chapdan olib boriladi. Agar yurak uchki turtkisi aniqlanmasa, quyidagilar amalga oshiriladi:

2. Plessimetr barmoqni V qovurg'alar oralig'iga 1. axillaries anterior sohasida to'sh suyagiga parallel joylashtiriladi.

3. Plessimetr barmoq ko'krak qafasiga zich joylashtiriladi.

4. Perkutor zarbaning kuchi ortachadan past yoki "past"

5. Perkussiya aniq tovushdan bog'iqlik tomon olib boriladi, belgi plessimetr barmoqning tashqi (aniq tovush) tomonidan qoyiladi.

Normada sog'lom odamning yuragining chap bog'iqlik chegarasi 1. mediclavicularis sinistradan 1-1,5 sm ichkarida, yurak uchki turtkisi ustiga tog'ri keladi. Yurakning chap bog'iqlik chegarasi yurak chap qorinchasi tufayli yuzaga keladi.

Yurakning yuqorigi bog'iqlik chegarasini aniqlash.

1. Plessimetr barmoqni I qovurg'alar oralig'iga 1. parasternalis sinistradan 1 sm tashqaridan qovurgalarga parallel qoyiladi.

2. Plessimetr barmoq ko'krak qafasiga zich joylashtiriladi , ?

3. Perkutor zarbaning kuchi ortachadan past yoki "past"

4. Perkussiya aniq tovushdan bog'iq tovushga qadar qovurg'alar ustidan va qovurg'alar oralig'ida olib boriladi.

5. Belgi plessimetr barmoqning tashqi (aniq tovush) tomonidan qoyiladi.

Normada sog'lom odam yuragining yuqorigi bog'iqlik chegarasi III qovurg'a yuqorigi chekkasida joylashadi. Yuraknning yuqorigi nisbiy bogiqlik chegarasi yurakning chap bo'lmacha quloqchasi va o'pka arteriyasi o'zani asosida yuzaga keladi.

Qon tomir tutami kengligini yurakni kondalang kesimi bo'yicha aniqlash. Yurak ko'ndalan kesimini aniqlash.

Yurak ko'ndalang kesimini aniqlash uchun yurakning chap va o'ng bo'g'iqlik chegarasidan linea madia clovikilaris mediagacha aniqlanadi. Normada u 3-4 sm va 8-9 sm ni tashkil etadi va yurakni ko'ndalan kesi 11-13 sm teng bo'ladi.

Qon tomir tutami kengligini aniqlash bir qancha qiyinchilik tug'diradi chunki u to'shni yuqorigi soxasini ortida joylashgan. Perkussiyada shu soxa ham o'ziga xos bo'g'iq tovush chiqaradi. Perkussiya quydagi tartibda olib boriladi yani bunda qon tomir tutami o'ng chegarasidan boshlanadi.

1. Plessimetr barmoq 2 qovurg' oralig' linea media clavicularis dextra soxasiga to'shga parallel joylashtiriladi.

2. Plissimetr barmoq ko'krak qafasiga zich qo'yiladi.

3. Perkutor zarba kuchi past.

4. Perkussiyani aniq tovushdan bo'g'iqlashishga qarab olib boriladi.

5. Belgi plessimetr barmoqni tashqi qirg'og'I bo'icha aniq tovush tomondan qo'yiladi. Chap tarafdan ham huddi shu bosqichlar amallga oshiriladi.

1. Plessimetr barmoq 2 qovurg' oralig' linea media clavicularis sinistrae soxasiga to'shga parallel joylashtiriladi.

2. Plissimetr barmoq ko'krak qafasiga zich qo'yiladi.

3. Perkutor zarba kuchi past.

4. Perkussiyani aniq tovushdan bo'g'iqlashishga qarab olib boriladi.

5. Belgi plessimetr barmoqni tashqi qirg'og'I bo'icha aniq tovush tomondan qo'yiladi.

O'ng va chap qon tomir tutami chegaralari to'sh suyagining 2 tomoni bo'ylab joylashadi. Normada qon tomir tutamining kondalang kesim uzunligi ortacha 5-6 smni tashkil etadi. Qon tomirlar tutami Aorta, yuqorigi kovak vena va opka arteialaridan tashkil topgan.

Patologik holatlarda yurak nisbiy bogiqlik chegarasining ozgarishi quyidagilardan iborat.

Nisbiy bogiqlik chegarasininig ozgarishi diafragmaning holatiga, yurakning ozidagi ozgarishlarga (yurak kattalashib ketishiga), opkadagi ozgarishlarga bogliq boladi. Yurakning nisbiy bogiqlik chegarasining kondalangiga ozgarishi diafragmaning yuqori joylashuvida (taning giperstenik tuzilishida, homiladorlikda, qorinning dam bolishida, astsit) kuzatiladi. Bu holatlarda yurak koproq gorizontal holatni egallaydi. Yurakning oziga bogliq bolgan nisbiy chegaralarining o'zgarishi kop hollarda yurak boshlig'ining kengayishi (dilyatatsiya) hisobiga, va qisman yurak devor miokardi gipertrofiyasida kuzatiladi.

Ajratilgan holda yurakning ong nisbiy chegarasini ozgarishi asosan ong bolmacha va qorincha kengayishi sababliy yuzaga keladi. Bularda ong bolmacha joyidan qozg'alishi (ong atrioventrikulyar klapan teshigi torayishida), uch tavaqali klapan yetishmovchiligida, opka arteriyasi ozaning torayishida va opka yuragining rivojlanish holatlarida yuzaga keladi. Mitral klapan stenozida yurak nisbiy bogiqlik chegarasining nafaqat o'nga balki chap tomonga va yuqoriga siljishi kuzatiladi.

Ajratilgan yurakninh ong nisbiy bogiqlik chegarasining siljishi yurak chap qorinchasining dillyatatsiyasi va gipertrofiyasida yuzaga kelib, katta qon aylanish doirasida stabil va uzoq mudatli yuqori qon bosimining ushlanib turishi bilan namoyon boladi (arterial gipertezsialarda).

Yurakning aortal paroklarida yurakning chap nisbiy bogiqlik chegarasining o'zgarishi bilan birga, yurakning pastga 6-7 qovurg'alar oralig'iga tushishi kuzatiladi ( aortal klaponlar yetishmovchiligida).

Yurakning chap qorincha devori anevrizmalarida a'zoning nisbiy bog'iqlik chegaralarining o'zgarishi bilan birga patologik pulsatsiyaning 4 qovurg'a oralig'ida yuzaga kelishi bilan namoyon boladi.

Mitral klapon yetishmovchiligining boshlang'ich davrida yurakning nisbiy bog'iqlik chegarasi chap va yuqori tomonga siljishi kuzatiladi. Kechki holatlarda esa o'nga ham surilish namoyon boladi.

Yurakning ong qorincha kengayishida ong bolmacha siljishi bilan bir vaqtda chap qorincha siljishi ham kuzatiladi, bu esa oz navbatida nisbiy bogiqlik chegarasini chapga surilishini belgilaydi.

Nisbiy bog'iqlik chegarasining yuqoriga siljishi chap bolmachaning kengayishi bilan kuzatilib, chap atreventrikulyar klapon torayishida kuzatiladi.

Juda chuqur otkazib yuborilgan yurak hastaliklarida (yurak klapon kasalliklarida, kardiosklerozda), dekompensatsiya holati rivojlanganda, yurak nisbiy bo'g'iqlik chegaralarinig har tomonga qarab siljishi kuzatildi. Chagaralarningjudatez kengayishi esa "buqa yurak"( cor bovinum) yuzaga kelganligi haqida dalolat beradi.

Yurak nisbiy bogiqlik chegaralarining surilishi opka kasalliklari (pnevmotoraks va gidrotoroks) da kuzatiladi. Kasal sohadan yurakning sog' tomonga surilishi yuzaga keladi. Opka atelektazida yoki opka bujmayishida, opka rakida va pievrakardial spaykalarda yurakning kasal tomonga surilishi kuzatiladi.

Yurak nisbiy bogiqlik chegaralarining torayishi asosan diafragmaning tushishi (astenik tana tuzilishli odamlarda, enteroptozda, opka emfizemasida) boladi, bunda yurak koproq vertical ("tomchiliy" yoku "osilgan" yurak) holatni egallaydi.

Qon tomir tutami nisbiy bogiqlik chegaralarining kengayishi shu soxada rivojlangan o'sma sababliy bolishi mumkin.

Qon tomir tutami ong nisbiy bogiqlik chegarasini kengayishi 2 qovurgalar oraligi ong tarafdan aorta anevrizmalarida yuzaga keladi. Opka arteriyalarini kengayishi esa chap 2 qovurg'a oraligida perkutor bogiq tovushning chegarasining kengyishiga olib keladi.

6.2.Analitik qism.

6.3 Amaliy qism.

7. Malaka, ko’nikma va bilimni tekshirish usullari.

Interaktiv usul:

8. Joriy nazoratni baxolash mezoni

№	O’zlashtirish (%)va ballarda	Baho	Talabaning bilim darajasi
1.	86-100	A’lo «5»
2.	71-85	Yaxshi «4»
3.	55-70	Qoniqarli «3»
4.	0- 54	Qoniqarsiz «2»

9. Joriy nazoratni baxolash mezoni

	Mashgulot bosqichlari	Mashgulot ko’rinishi	Davomiyligi
1.	O’qituvchining kirish so’zi		5 min
2.	Mavzuning o’rgatilishi slaydlar va o’yinlar bilan. Talabalar bilimini baxolash	Surov va tushuntirish	25 min
3.	Mavzu yakuni		5 min
4.	O’qituvchi amaliy mashgulotlarni ko’rsatib, usullarini urgatishi. Bu usullarni talabalar o’zlarida,keyin esa bemorlarda o’rganishadi.	Talabalar,valantyorlar, kasallik tarixi, analizlar, UTT, rentgen sur’at	25 min
5.	Amaliy va nazariy ko’nikmalarni o’zlashtirshni baxolash va guruxning baxosini e’lon qilish.	Ogzaki surov, testlar, vaziyatli masalalar, diskussiya.	20 min
6.			10 min

10. Tekshiruv savollari.

11.Foydalanilgan adabiyotlar:

Asosiy:

1. "Ichki kasalliklar propedevtikasi" Kasimov E.Y., 1996 yil

2.”Ichki kasalliklar propidevtikasi” kitobi.Vasilyenko V.X va Grebeneva A.L..,nashri ostida 1989-y.

3. Ichki kasalliklar propidevtika amaliyot mashg’ulotlari uchun qo’llanma.Dovgyallo.O.G. va b.sh.,1986-y.

4. Shelagurov A.A “Ichki kasalliklar propidevtikasi”.

5. ShishkinA.N “Ichki kasalliklar.O’rganish.Simiotika.Diagnostika”.2000-y.,Sankt-Peterburg.

6. Strutinskiy A.V.,Baranov A.P., “Ichki organlar kasalliklari semiotika asoslari.Atlas”.1997-y.,Moskva.

7.M.V Muxin, V.A.Moiseyev. ”Ichki kasalliklar propidevtikasi”. 2000-2005-y.

Qo’shimcha:

1."Rukovodstvo k prakticheskim zanyatiyam po propedevtike vnutrennix bolezney" O.G.Dovgyallo, Minsk, 1989.