Ichki kasalliklar propedevtikasi fani

Toshkent Tibbiyot Akademiyasi

Davolash fakulteti ichki kasalliklar propedevtikasi, kasb kasalliklari, gematologiya va x.d.t., oliy ma’lumotli hamshira fanlari kafedrasi

Ichki kasalliklar propedevtikasi fani

“Tasdiqlayman ” Toshkent Tibbiyot Akademiyasi o’quv ishlari bo’yicha prorektor professor O.R. Teshayev__________________ “____”_________________2010 yil

Yagona metodik tizimga asosan tuzilgan amaliy mashg’ulot

uslubiy ishlanmasi III kurs talabalariga mo’ljallangan

№ 12 Mavzu: Perkussiya – obyektiv tekshirish usuli sifatida. O’pkani qiyosiy perkussiyasi.

T.T.A. M.U.X. tomonidan tavsiya etilgan “____”_____________2010 yil

2010-2011 o’quv yili

№ 12 Mavzu: Perkussiya – obyektiv tekshirish usuli sifatida. O’pkani qiyosiy perkussiyasi.

1. Mashg’ulot o’tkazish joyi: Ukuv auditoriya, talaba-volonter.

2. Mashg’ulotning davomiyligi - 2 soat.

3. Maqsadi va vazifalari.

Talabalarni upkaning kiyosiy tukillatish usuli, xususiyatlari va vazifalari bilan tanishtirish. Upkaning perkutor tovushni uzgarishni sabalari tugrisida gapirib berish. Talabalarni upkaning tukillash texnikasi bilan tanishtirish.

Vazifalar:

Talaba bilishi lozim:

- kiyosiy perkussiyaning vazifalarni

- perkussiyaning umumiy koidalarini

- mustakil upkaning kiyosiy tukillatishni utkazish

- perkutor tovush uzgarishi mumkin bulgan kukrak kafasining soxalarini

- perkussiya natijalari asosida xulosa kilish bilish

4. Motivasiya.

Upka kassalliklarini aniklab, tashxis kuyishda tukillatish usuli katta axamiyatga ega. Tukillatish turli sharoitlarda kullanishi mumkin bulgan usul. Va upkaning tugri tukkilatishni bilish kup nafas tizim kasalliklarda uz vaktida va anik tashkis kuyishga yordam beradi.

5. Fanlararo bogliqlik.

Vertikal integracia

Gorizontal integracia

Vеrtikal buyicha

Normal anatomiya

Normal fiziologiya

Gorizontal buyicha

Patologik fiziologiya

Normal anatomiya.

Bronx-upka sistеmasi kuyidagi organlardan tashkil topgan: traxеya, bronx va upka. VII buyin umurtkalari chеgarasida xikildok traxеyaga utadi. Upka juft organ bulib, kukrak kafasida joylashgan. Kеsik konus shakliga ega. Ung upka chav upkaga nisbatan kеngrok, lеkin biroz kaltarok. Upkaga upka va bronx artеriyalari, asosiy bronx va nеrv kirish joyi, upka va bronxlar vеnalari va limfa tomirlari chikish joyi, upka darvozasi dеyiladi. Upka darvozasini xosil kiluvchi barcha xosilalar upka ildizini tashkil etadi. Upka kuyidagi bulaklardan tashkil topgan: ung - uchta , chap - ikkita. Xar bir asosiy bronx upka darvozasidan kirgandan sung bulak vеnalariga bulinadi. Ung bronx uchta bulak bronxiga, chap upka ikkita bulak bronxiga bulinadi. Bulak bronxlari sеgmеnt bronxlariga bulinadi, xar bir sеgmеnt bronxi dixotomik bulinadi. Bu sistеma bronxial daraxtni tashkil etadi. Bronxiolalarni kеyingi bulinishi alvеolyar daraxtni tashkil etadi. Alvеolyar yullar alvеolyar kopchalar bilan tugaydi. Shunday kilib upka parеnximasi xavo utkazuvchi shoxlanuvchi trubkalar va shoxlanuvchi kon tomirlar, limfa tomirlari va nеrvlardan tashkil topgan.

Normal fiziologiya.

Nafas dеganda tukimalarga kislorod olib borish, mеtabolizm protsеssida uni ishlatish va organizmdan uglеrod oksidini olib chikuvchi kiyin biologik protsеss tushuniladi. Nafas protsеssida uchta asosiy etaplarni ajratish mumkin. Tashki nafas; Kon еrdamida gazlar transporti

ichki (tukima nafas). Tashki nafas bu organizm va uni urab turuvchi atmosfеra xavosi

urtasida gazlar almashinuvidir. Tashki nafasda ikkita etap ajratiladi: a)alvеolyar va atmosfеra xavosi urtasida gaz almashinuvi; b)alvеolyar xavo va upka kapillyarlari urtasida gaz almashinuvi.

Gaz transporti kon еrdamida amalga oshiriladi. Gazlarni tashki muxitdan tukimalargacha va tukimalardan tashki muxitgacha xarakati partsial bosim xisobiga amalga oshiriladi.Kislorod ikki xil kurinishda transport kilinadi:gеmoglobin bilan kimеviy boglanishda (oksigеmoglobin) va oddiy fizik erish xolida. Uglеrod oksidi gеmoglobin bilan birikkan xolda transport kilinadi (karbgеmoglobin). Ichki nafas tukimalarni kislorod ishlatib uglеrod oksidi chikarishidan iborat. Nafas olish aktiv amalga oshiriladi. Nafas olish kеtidan nafas chikarish amalga oshiriladi. U passiv bulib kuyidagi faktorlar xisobiga amalga oshadi: kukrak kafasini ogirligi, upka elastikligi, kovurga togaylari elastikligi va korin bushligi organlari bosimi xisobiga.

.

Patologik fiziologiya.

Tashki nafasni gaz almashinuvi asosini uchta bir biriga uzviy boglik bulgan protsеsslar tashkil etadi:

-vеntilyatsiya- alvеolalarda xavoni ritmik almashishi, shuning xisobiga alvеolyar xavo bir xilligi ushlanadi;

-pеrfuziya- alvеolyar kapillyarlarda tuxtamas kon aylanishi,

-diffuziya -kislorod va uglеrod oksidini alvеolyar-kapillyar mеmbranaorkali utishi.

Upkani gaz transport funktsiyasini tipik buzilishlariga kuyidagilar

kiradi:

- alvеolyar vеntilyatsiya buzilishi (gipo- va gipеrvеntilyatsiya);

- upka pеrfuziyasi buzilishi;

- vеntilyatsionn-pеrfuzion munosabatlarni buzilishi;

- diffuz protsеsslar buzilishi;

- aralash formadagi buzilishlar.

6. Darsning mazmuni.

6.1 Nazariy qism

Darsning asosiy kismga utishdan oldin talabalarning anatomiya, fiziologiya buyicha bilim saviyasini anilash zarur. Bu uchun ananaviy didaktik usulda surov utkaziladi (savol-javob):

Savollar:

- Perkussiya suzi nima bildiradi?

- Perkutor tovushni xususiyatlarini aniklang?

- Perkussiyani kaysi turlarini bilasiz? va b.

Tukillatish usulning asosida tovush, ya'ni anik fizik xodisa yotadi. Tovush, bu borlikning tulkin xolatida tarkaladigan tebranish xarakatidir. Turli jismlarnyng tebranish xarakati bir xil emas, ular jismning chuziluvchanlik xususiyatiga boglik. Muvozanatdan chikkan jismning tebranishi tebranish kengligiga, tezligiga va davomliligiga ega.

Bilvosita usulda tukillatganda tanaga emas, balki tanaga zich kuyilgan plessimetrga uriladi. Bu vaktda tovush baland va tinik eshitiladi. Xozirgi vaktda eng kup kullaniladigan va oddiy usul barmokni barmokka urish usuli xisoblanadi. U kator afzalliklarga ega, bunda vrach asbobga boglik bulmaydi, barmok-plessimetrni tananing xar kanday yuzasiga ungay joylashtirish mumkin, bunda akustik ma'lumot sezish bilan birga kushib olib boriladi.

Plessimetr - chap kulning kursatkich yoki urta barmogi kimirlatmasdan zich kuyiladi. Bolgacha ung kulning kursatkich yoki urta barmori birinchi burinlari oralirida bukiladi. Boshka barmoklar ularga tegmaydi. Yuzaga barmokni tik, kiska urysh kerak. Bu bilan urishning kuchli bulishiga va yuzaga karaganda kuprok chukurlikka tarkalishiga erishiladi. Tovushni turri baxolash uchun 1 emas, 2-3 marta bir xil kuch bilan, bir xil oralikda urish kerak. Lekin urish 2-3 martadan ortik bulmasligi kerak, chunki eshitish bugik bulib koladi.Tukillatish solishtirma va topografik tukillatishga farklanadi.

Solishtirma tukillatishda simmetrik kismlar bir xil sharoitda solishtiriladi. Bular bir xil kuch bilan urish, barmok plessimetrni bir, xil vaziyatda va bir xil kuch bilan bosix nafasni bir xil fazada ushlash va boshkalar orkali aniklanadi. Solishtirma tukillatishda ancha kuchli va baland tukillatish kullaniladi, tushunarsiz, xollarda xam kuchli, xam kuchsiz, xam urtacha, xam juda kuchsiz tukillatish orkali sinab kuriladi. U xolda tukillatish tovushining uzgarishi xakida anik ma'lumot olinadi. Kiyin xollarda oldin ung, keyin chap va aksincha tukillatish mumkin. Shunda shubxaga urin kolmaydi.

Tukillatish xavoli a'zodan xavosizga karab yunalishni talab kiladi, shunda uzgargan tovush yengil kabul kilinadi. Ba'zi klinisistlar buning teskarisini tavsiya kilishadi. Bizning vujudimizdagi a'zolar shunday joylashganki, ular bir-biriga kirishib ketadi va odatda ularning chegarasi xech kachon tana yuzasiga tik bormaydi. Shunyng uchun kupchilik a'zolarni tukillatishda 2 kismdan iborat burik tovushni eshitamiz. Agar a'zo tananing tashki yuzasiga yakin yotgan bulsa unda mutlok burik tovush eshitiladi. Mabodo xavosiz a'zo xavoli a'zoni yopib tursa tukillatishda nisbiy burik tovush eshitiladi. Shunday kilib, tanadagi tovushlarni 3 ta asosiy turga ajratiladi:

1. Burik yoki songa urgandagi tovush - sekin, kiska.

2. Upka tovushi - kattik (tinik) davomli.

3. Timpanik yoki oshkozon-ichakdan, kukrak kafasini tukillatganda chikadigan tovush.

Kukrak kafasi orkasida uzgarmagan upka tukimasi joylashgan bulsa tintk tovush eshitiladi. U kukrak kafasi normadagi kalinlikda bulsa va upka tukimasining tarangligi urtacha xamda unda xavo bulganda xosil buladi. Uning kuchi va balandligi kator fiziologik sharoitlarga - yoshi, muskulning rivojlanish darajasi, teri osti yor katlamining kalinligiga xolda uzgaradi.

Bugik yoki bugikrok tovush kukrak kafasida zich parenximatoz organlar yotgan joydan (yurak, jigar, talok) olinadi.

Timpanik tovush kultik osti chizirida yukoridan upkaning pastki kirrasi bilan chegaralangan, ungda jigarning chap kirrasi bilan, chapda - talok bilan, pastda - kovurga bilan chegaralangan Traube yarim oysimon bushligi deb ataluvchi kismdan olinadi. Bu yerda kukrak kafasiga xavo pufagi bilan oshkozon tubi kelib takaladi.

Upkani tukillatganda kuyidagi sharoitlarga rioya kilish kerak. Bemor tinch turgan yoki utirgan vaziyatda bulishi, kullari tushirilgan, utirganda kullari tizzada, boshi turri yoki biroz egilgan, muskullari bushashgan, nafas olishi turri, xotirjam bulishi kerak. U yoki bu uzgarish turrisida umumiy fikr xosil kilish uchun kukrak kafasini muljallangan tukillatishdan boshlagan yaxshi, su igra topografik tukillatishga utish kerak, uning yordamida upkaning chegaralari aniklanadi va upkaning xamma kismida solishtirma tukillatish usuli bajariladi.

Upka bulagi chegarasini mu'tadil sharoitda aniklash mumkin emas. Patologik xolatlarda upkaning ayrim bulaklari xar xil tovush berishi mumkin (krupoz yallirlanish, abssess). Shu orkali biz kasallikni bir-biridan fark kilamiz.

Upkani solishtirma tukillatish. Upkani solishtirma tukilatish fizik, ya'ni anatomik xolatini aniklash imkonini beradi. Bunda tukillatish mutlako bir-xil sharoitda, kat'iy anik chegaralarda utkazilishi kerak. Bunda gox, kucheiz (yuzaki), gox, kuchli (chukur) tukillatishni kullash maksadga muvofik. Kucheiz tukillatishda upkadagi chukur joylashgan uzgarishlar va aksincha kuchli tukillatishda - yuzaki joylashgan uchoklar topilmasligi mumkin.

Solishtirma tukillatish kuyidagi tartibda olib boriladi: upkaning uchi, oldingi yuzasi - kovurgalar

oraliri tukillatiladi, yonbosh yuzasi (bemor kulshgi kutarib boshining ensa kismiga kuyishi kerak) va orka yuzasi. Orka tomondan tukillatish kurak ustki kismidan boshlanadi, plessimetr-barmok. gorizontal xolda kuyiladi, kuraklar urtasini tukillatganda esa barmok tik kuyiladi. Kurak burchagining pastki tomonini tukillatish kovurralarga yondosh xolda bajariladi, bunda barmok gorizontal xolatda kuyiladi.

Solishtirma tukillatishda kuyidagi aloxida xolatlarga axamiyat berish kerak:

1. Upkaning ung uchidan chikadigan tovush chapiga nisbatan birmuncha burikrok buladi. Bunga sabab yelka muskuli yaxshi rivojlanganligi va ung upka uchi chukurrok joylashganligidir.

2. Yurak yakdn joylashganligi sababli chap tomondagi II - III kovurra oraliridagi tovush birmuncha kiska buladi.

3. Chap va ung kultik osti kismida xam fark bor: jigar yakin joylashganligi uchun ung tomondagi tovush bugikrok, me'daga yakin joylashganligi sababli chap tomondagi tovush timpanik turga yakin.

4. Xavoli upka tukimasining kalinligiga karab upkaning yukori kismidagi tovush pastki kismidagiga karaganda kiskarok va pastrok buladi.

Kiyosiy perkussiyaning natijalarni va ovoz dirilashni uzgarishlarni takkoslash

Perkutor tovush	Ovoz dirilashi	Sindromlar
Anik upka	uzgarmagan	1. norma 2. bronxlarni torayishi
Buginlashgan	susaygan	1. gidrotoraks 2. obturasion atelektaz 3. fibrotoraks
Buginlashgan	kuchaygan	1. uchokli zichlashish 2. bulakli zichlashish
Timpanik tovush	kuchaygan	pnevmatoraks
Kutisimon tovush	susaygan	upkaning emfizemasi
Buginlashgan timpanik tovush bilan	kuchaygan	1. yalliglanishning boshlangich davrlari 2. kompression atelektaz

Talabalarda kritik fikrlash asoslarini shakllantirish maksadida muxokamani "rotasiya" usullida utkaziladi. Shuning uchun guruxni kichik gruppalarga (2-3 odam) bulinadi. Xar bir gruppa 5-10 dakika bitta savolga javob yozadi, va keyingi savolga utadi. Xama savollarga javob berilgandan keyin gruppalarni ichidan eng tulik va anik javob tanlanadi va shu talabalarga maksimal ball beriladi.

Savollar:

Perkussiyani texnikasi

- Upkaning kiyosiy tukillatish

- Perkutor tovushni uzgarish sabablari

6.2.Analitik qism.

Bu kismda talabalarni taxlil va ma'lumotlarni interpritasiya kilish kobiliyatini rivojlantirish maksadida testlar va vaziyatli masalalar beriladi. Keyin talabalarga kurgazma va videomaterial takdim etiladi.

TESTLAR:
1. Upkada absolyut bugik tovush kachon aniklanadi:

A) gidrotoraksda

B) krupoz zotiljamda

V) plevral shvartlarda

G) upkaning emfizemasida

D) bronxitda

2. Kaysi upka kasalliklarda perkutor tovush buginlashgan:

A) upkaning infiltrativ tuberkulezi

B) upkaning kavernoz tuberkulezi

V) ekssudativ plevrit

G) krupoz zotiljamning 2 boskichi

D) upkaning emfizemasi

3. Nomada upkada aniklanadi:

A) anik upka tovushi

B) kutisimon tovushi

V) timpanik tovushi

G) bogik tovushi

D) son tovushi

4. Perkutor tovushning fiziologik uzgarish joyilari:

A) ung upkaning chukkisi

B) ikki upkaning chukkisi

V) Traube soxasi

G) 6-7 kovurga chapdan pastga

D) kultik osti liniyalyar buyicha

5. Kiyosiy perkussiya kukrak kafasining kaysi soxasida boshlanandi:

A) umrov ustida

B) umrovda

V) urta umrov chizigidan

G) kultik osti chizigidan

D) kurakdan

6. Perkutor tovushni bugilishi kaysi kasalliklarda aniklanadi:

A) pnevmosklerozda

B) emfizemada

V) tuberkulezda

G) pnevmotoraksda

D) gidrotoraksda

7. Timpanik perkutor tovush kaysi kasallikda aniklanadi:

A) pnevmotoraksda

B) gidrotoraksda

V) atelektazda

G) pnevmosklerozda

D) piotoraksda

8. Kiyosiy tukillatish utkazilmaydi:

A) chap 3-4 kovurgadan pastga

B) urta kultik osti chiziklardan

V) ikkita umrov ustida

G) orka kultik osti chiziklardan

D) kurak chiziklardan

9. Kaysi kasalliklarda upkada bugik tovush aniklanadi:

A) krupoz zotiljamning 2 boskichida

B) upkaning emfizemasida

V) pnevmosklerozda

G) uchokli zotiljamda

D) tuberkulez kavernada

10. Kaysi kasalliklarda kutisimon tovush aniklanadi:

A) emfizemada

B) upkaning atelektazi

V) ekssudativ plevritda

G) krupoz zotiljamda

D) upkaning usmasida

VAZIYATLI MASALLAR:
1.Kiyosiy tukillatishda kultik osti soxada chap tomonda timpanik tovush aniklandi. Nima bilan bu boglik?

Javob: Bu norma xolati. Timpanik tovush Traube bushligi xisobidan paydo buladi.

2.Kiyosiy tukillatishda ung upkaning chukisida perkutor tovush kiskarilgan. Bu nima bilan boglik?

Javob: Anatomik xususiyatlari bilan boglik - ung bronx kiskarok va kengrok.

6.3 Amaliy qism.

Darsning bu kismi amaliy kunikmalarga bagishlangan. Kadamma-kadam upkaning kiyosiy perkussiyasini urganiladi. Ukituvchi talaba-volonterda perkussiya usullarini kursatadi, va tashxis kuyishda bu usullarni axamiyatini etib utadi. Keyin talabalar kichik guruxlarga bulinib bir birida paypaslashni va tukilatishni urganishadi.

UPKANING TAKKOSLAMA PERKUSSIYAASI

Maksad: Kukrak kafasi ung va chap tomonida simmetrik nuktalarda

perkutor tovushini solishtirish.

Kursatma: barcha uchun shart.

Maxsus moslamalar zarur emas.

№	Kadamni bajarish	Bajarilmadi (0 ballov)	Tўlik tўgri bajarilgan
1	Upka perkussiyasining oldindan bajarganda vrach bemorning ung tomonida turadi	0	1
2	Bemor utirgadi yoki tik turadi, kullar pastga tushurilgan buladi	0	3
3	Plessimetr- barmok umrov suyagi ustida, unga parallel xolatda avval ung keyin chap tomonga kuyiladi.	0	10
4	Umrov suyagiga avval ung keyin chap tomonga kuyiladi.	0	10
5	Ung va chap tomonda umrov chizigi buyicha I va II kovurgalar orasida perkussiya kilinadi	0	10
6	Keyin ung tomonda IV va V kuvirgalar orasida perkutor tovushlar uzaro takkoslanadi	0	10
7	En tomonlar perkussiya kilinganda bemor kullari boshi orkasiga kutariladi	0	5
8	Plessimetr-barmok kovurgalar yunalishiga parallel kuyilib, ung va chap tomondagi kultik osti chiziklarida simmetrik nuktalarda perkutor tovush takkoslanadi	0	10
9	Orka tomonda perkussiya bajarilganda bemor kullari pastga tushurilgan xolatda buladi	0	3
10	Plessimetr-barmokni kukrak usti chukurchasiga joylashtirilib, ung va chap tomonda perkussiya kilinadi	0	10
11	Kuraklar orasi perkussiya kilinganda bemor kullarini oldida kovushtirib turadi	0	5
12	Plessimetr-barmok ung va chap tomonda umurtka pogonasiga parallel xolatda kuraklar yenida joylashtiriladi	0	10
13	Kukrak osti soxalari perkussiya kilinganda kullar pastga tushurilgan buladi	0	3
14	Plessimetr-barmok ung va chap tomonda galma - galdan gorizontal joylashdi	0	10
	JAMI		100

7. Malaka, ko’nikma va bilimni tekshirish usullari.

Interaktiv usul:

8. Joriy nazoratni baxolash mezoni

№	O’zlashtirish (%)va ballarda	Baho	Talabaning bilim darajasi
1.	86-100	A’lo «5»
2.	71-85	Yaxshi «4»
3.	55-70	Qoniqarli «3»
4.	0- 54	Qoniqarsiz «2»

9. Joriy nazoratni baxolash mezoni

	Mashgulot bosqichlari	Mashgulot ko’rinishi	Davomiyligi
1.	O’qituvchining kirish so’zi		5 min
2.	Mavzuning o’rgatilishi slaydlar va o’yinlar bilan. Talabalar bilimini baxolash	Surov va tushuntirish	25 min
3.	Mavzu yakuni		5 min
4.	O’qituvchi amaliy mashgulotlarni ko’rsatib, usullarini urgatishi. Bu usullarni talabalar o’zlarida,keyin esa bemorlarda o’rganishadi.	Talabalar,valantyorlar, kasallik tarixi, analizlar, UTT, rentgen sur’at	25 min
5.	Amaliy va nazariy ko’nikmalarni o’zlashtirshni baxolash va guruxning baxosini e’lon qilish.	Ogzaki surov, testlar, vaziyatli masalalar, diskussiya.	20 min
6.			10 min

10. Tekshiruv savollari.

A) Upka tukimaning xavo bushligini kamayganda perkutor tovushi kanday uzgaradi?

B) Upka tukimaning xavo bushligini kamayishini sabablari?

V) Upka tukimaning xavo bushligini kupayganida perkutor tovush kanday uzgaradi?

G) Upka tukimaning xavo bushligini kupayishini sabablarini aytib uting?

D) Plevral bushligida suyuklik toplanganida upkada kanday tovush aniklanadi?

E) "Dars ketgan kosaning shovkini" kachon paydo buladi?

11.Foydalanilgan adabiyotlar:

Asosiy:

1. "Propedevtika vnutrennix bolezney" V.X.Vasilenko, A.L. Grebenev, Moskva, 1989.

2. "Propedevtika vnutrennix bolezney" M.V. Muxin, V.A. Moiseev, Moskva, 2002.

3. "Propedevtika vnutrennix bolezney" V.T.Ivashkin, V.K. Sultanov, S-Peterburg, 2000.

4. "Propedevtika vnutrennix bolezney" A.A. Grebenev, Moskva, 2001.

5. "Ichki kasalliklar propedevtikasi" E.Y.Kosimov va b., Toshkent, 1996.

Qo’shimcha:

1. "Rukovodstvo k prakticheskim zanyatiyam po propedevtike vnutrennix bolezney"

O.G.Dovgyallo, Minsk, 1989.

2. "Vnutrennie bolezni. Raspoznavanie.Semiotika. Diagnostika" A.L.Shishkin,

S-Peterburg, 2000.