Ichki kasallikiar

6 .1 0 . Gipertonik kriz
Arterial g ip erto n iy a kec h ish id a k o ‘p in c h a g ip erto n ik kriz n o m in i 
o lg a n h o la t - k asa llik n in g y a n g i a lo m a tla r i p a y d o b o i i s h i yoki 
m a v ju d la rin in g k u ch a y ish i bilan x a r a k te rla n a d ig a n holat kuzatiladi. 
T u rli n o q u l a y ta s h q i t a ’s iro tla r ( o ‘t a to liq ish , q a ttiq h a y a jo n la n is h , 
is s iq l a b k e t i s h , k o ‘p i c h k i l i k i c h i s h , c h e k i s h ) y o k i a r t e r i a l
g ip e rto n iy a rivojlanishidagi m u a y y a n q o n u n iy a tla r sababli birdaniga 
b o s h a y la n is h i p a y d o b o l a d i , b o s h o g ‘rig 1 k u c h a y a d i, a rte rial 
b o s im a n c h a g i n a k o l a r i l a d i . B a ’z a n k o ‘ngil ay n iy d i, b e m o r q ay t 
q ilad i, b ir d a n ig a h o lsiz la n ib q o la d i, h u s h i d a n k etad i. M iy a d a q o n
a y lan ish i buzilishi n atijasid a h a r a k a tla r, n u t q buzilishi m u m k in .
O g 1 r h o llard a m iyaga q o n quyiladi (insult). G ip e r to n iy a krizi «yurak 
turi» b o ‘y ich a rivojlanishi m u m k in , b u n d a y u ra k toj tom irla ri spazm i 
b ila n b irg a m i o k a r d infarkti y u z b erishi e h t i m o l tu tilg a n d a yu ra k
so h asid ag i q isa d ig a n o g ‘riq asosiy a l o m a t h iso b la n a d i.
Gipertonik krizda shoshilinch yordam .
G i p e r t o n i k kriz v a q tid a , 
e n g avvalo, b e m o r g a j i s m o n i y va ru h iy o s o y ish ta lik n i t a ’m in la s h
k e ra k ( o ‘r i n d a y o tish rejim i, sokinlik). B e m o r y o tg a n x o n a d a g i 
c h i r o q у о r u g 1 b o l m a s l i g i lo zim . U n i n g o y o q la rig a g re lk a yoki 
xantallar, boshiga esa m u z yoki sovuq suvga h o ‘Uangan, v a q t-va qtida 
alm ashtirib turiladigan sochiq qo'yiladi. G ip erto n iy a krizida k o ‘p incha 
c h a k k a s u y a k l a r i n i n g o ‘s i q l a r i g a z u l u k l a r s o l i n a d i . B itta z u l u k
189

---

10 ml q o n s o ‘ra d i, z u lu k k o ‘c h i b t u s h g a n d a n s o ‘ng t a x m i n a n 30 
m l q o n o q a d i (u q o n o ‘z a n id a n q o n n i c h iq a r ib g in a q o l m a y , balki 
q o n g a m ax su s m o d d a - q o n ivish j a r a y o n in i p a sa y tira d ig a n g iru d in
ajra tad i). 5 —6 ta z u lu k solish m a q s a d g a m u v o fiq . Z u l u k l a r o g 'r iq n i 
k a m a y tir a d ig a n , c h a l g ‘ituv ch i t a ’sirga e g a b o ‘lib, b o s h o g ‘rig a n d a
yaxshi y o r d a m b eradi.
Z u l u k l a r n i n g yaxshi xu su siy ati y a n a s h u n d a n ib o r a tk i, u la r
q o n n i q o n olishdagiga q a r a g a n d a s e k in ro k c h iq a ra d i. Z u lu k la r d o ri- 
x o n a l a r d a suvli b a n k a d a s a q l a n a d i . Z u l u k s o l i s h d a n o l d i n u 
q o ‘y ila d ig a n j o y n i iliq suv b ila n s o v u n la b y u v ila d i (sp irt b ila n
artish tavsiya q ilin m ay d i). O g ‘iz t o m o n i bilan teriga q o ‘yilgan zu lu k
q o n n i s o ‘ra boshlaydi va s o ‘rib b o ‘lg a n d a n keyin o ‘zi k o ‘c h ib tushib, 
o ‘rn id a q o n a b tu r a d ig a n k ich ik j a r o h a t q o ladi. Z u l u k k o ‘c h i b t u s h ­
g a n d a n s o ‘ng j a r o h a t g a steril b o g ‘lam q o ‘yish z a ru r. J a r o h a t d a n
u z o q v a q t q o n o q i b t u r a d i g a n
b o ‘lsa, u n i b in t b ila n b o g ‘lab
q o ‘yiladi.
Y u q o rid a g i m u o la ja la r t a ’sir q i l m a g a n d a s h ifo k o r k o ‘rsa tm asig a 
a s o s a n , q u y id a g i d o r i g u r u h la r i q o ‘llaniladi: 
tia z id d i u r e t i k l a r
( g ip o tia z id , fu r o s e m id , u re g it, v e r o s h p ir o n ) , Д- a d r e n o b l o k a t o r l a r
g u r u h i ( p r o p r a n o l o l , a t e n o l o l ) , a l f a - a d r e n o b l o k a t o r l a r , kalsiy 
a n t o g o n i s t la r i ( n i f e d ip i n , a d a la t , v e r a p a m i l , a m l o d i p i n ) , A P F
in g ib ito rla ri (k a p to p r il, e n a la p r il, s a n d o p r il).