Ichki kasallikiar

Klinikasi.
K lin ik k e c h is h ig a k o ‘ra, t o ‘rt asosiy sh ak li tafo v u t 
q ilin a d i:
1. Bosh m iy a shakli (b o sh m iy a t o m ir la r a te ro sk le ro z i).
2. Y u r a k sh ak li (y u r a k t o m ir la r a te ro sk le ro z i).
3. B u y ra k shakli (b u y r a k t o m ir la r a te ro sk le ro z i).
4. P erife rik q o n t o m ir la r a te ro sk le ro z i.
M i y a n i n g q o n b i l a n t a 'm i n l a n i s h i o ‘z g a r ib q o l g a n b o T s a ,
b e m o r l a r b o s h a y la n ish i, x o tir a n in g susayib q o lish i, q u lo q la r in in g
s h a n g l l l a s h i d a n falaj b o ‘lib, g a p i r a o l m a y q o la d i. B osh m iy a 
a teroskle rozi 60 y o s h d a n o sh g a n k ishilarda k o ‘p ro q uchraydi. Eslash 
q o b iliy a ti p a s a y a d i, a y n iq sa , k e c h a , o l g a n k u n b o l g a n v o q e a la rn i 
e slo lm a y d i, fikrlash q o biliya ti p asa y ad i. B e m o r l a r te z c h a r c h a y d i, 
u y q u sizlik , b o s h o g ‘rig ‘i b o s h ay lan ish i bilan birga k e c h a d i. Bosh 
m iy a t o m ir la r i n i n g a te r o s k le ro z i z o ‘r i q q a n k ishida e s - h u s h i n i n g
p a sa y g a n i, aqlsizlik a n iq la n a d i. K e y in c h a lik m iy a to m ir id a q o n
a y lan ish i b u zilad i. B e m o r t r o m b o e m b o l i k a s o r a tla r n atijasid a in ­
sult b o i i s h i m u m k in .
Y urak tom irlari aterosklerozi — s ten o k ard iy a va m io k a rd infarkti- 
n in g h a m m a d a n k o ‘ra k o ‘p ro q u c h ra y d ig a n sababidir. Y u ra k n in g
toj to m ir la rid a a te ro sk le ro z k o 'p d a n beri d a v o m e tib, y u ra k n in g
q o n bilan t a ’m in la n is h i buzilgan b o l s a , b u — yurakdagi m uskul 
to la la rid a n b ir q is m in in g o ‘m ig a biriktiruvchi t  q i m a ele m e n tla ri 
hosil b o lis h ig a olib keladi, b u aterosklerotik kardioskleroz deb aytiladi. 
B u n d a yu ra k m usk u lin in g qisqaruvchanlik xususiyati kam ayib qoladi, 
aksari q o n a y lan ish id a y e tish m o v c h ilik p a y d o b o l a d i .
183

---

A o rta aterosklerozi — ateroskleroz ao rta bosh to m iri h a m d a uning 
t a r m o q la r id a e n g k o ‘p joy lash ad i. K o 'k r a k a o r ta sin in g b o sh lan ish i 
q i s m i d a , r a v o g N d a j o y l a s h g a n a t e r o s k l e r o z u n i n g d e v o r i n i
q a lin la sh tirib , elastikligini p asa y tira d i. K o ‘kra k a o rta si d e v o r id a
jo y la s h g a n d e p r e s s o r d o n a l a r faoliyati buziladi. N a tija d a sistolik 
gipertoniya b o ‘ladi, diastolik bosim m e ’yo rid an pastroq boNadi. A orta 
ra v o g ‘id a n c h i q q a n n o m s iz , c h a p u y q u a rte riy a ta r m o q l a r in i n g
b o sh lan ish i a tero sk le ro z b o l s a , b o sh m iya, qoMlarning q o n bilan 
t a 'm in la n is h i buziladi. N a tija d a a o r ta ravog‘i asorati rivojlanadi.
B e m o r la r b o s h o g ‘rig‘i, b o sh a y la n ish i, q u lo q la rd a g i s h o v q in -
d a n sh ik o y a t q ilish a d i. B e m o r b i r d a n o ‘rn id a n tu r ib ketsa, bo sh i 
a y la n ib h u s h id a n ketishi m u m k in . Y u r a k - t o m i r l a r a te r o s k le r o z id a
s te n o k a r d iy a , m io k a r d in fa r k tid a klin ik belgilari n a m o y o n b o ‘ladi. 
Puls shikastlangan t o m o n d a pasayadi. S h u qoMida arterial q o n bosim
so g b q o ‘liga n isb a ta n past boNadi. A o r ta ravogN ning a te r o s k le ro z id a
b a ’z a n puls ikki q o ‘lda h a r xil b o ‘ladi. Y u ra k n i e s h itib k o brilg an d a 
a o r t a n u q ta s id a II t o n q a ttiq ja r a n g l a b h a m d a sistolik sh o v q in
eshitiladi. A o rta o g lzi stenozi yoki mitral porogi rivojlanishi m u m k in .
K o lk ra k a o r ta s in in g a te r o s k le ro z i, y u ra k c h a p q o r i n c h a s in in g
y e tish m o v c h ilig i kelib c h iq ish i m u m k in . A o r ta a te r o s k le r o z in in g
a s o ra tig a a o r ta d e v o r id a p a y d o boMadigan a n e v r i z m a kiradi. O g ‘riq 
asta-sek in b o sh lan ib u z o q q a c h o ‘ziladi. Ichak m e z e n te ra l arteriyalari 
atero sk le ro zi, q o r in n in g yu q o ri q ism id a b ir n e c h a d a q iq a d a n 1 s o a t- 
g a c h a b o ‘la d ig a n o g ‘riq b ila n x a r a k te r la n a d i. Q o r i n d a m b o ‘ladi, 
qabziyat, kekirish b o l a d i . O g ‘riq nitroglitserin tabletkasi ic h ilg a n d a n
s o ‘n g q o la d i. P a y p a s l a b k o ‘r i l g a n d a q o r i n t a r a n g , d e v o r id a g i
m u s h a k l a r ta r a n g la s h g a n , y u q o ri q is m id a o g ‘riq k u za tilad i.
Ic h a k m e z e n te ria l arteriyasi a te r o s k le ro z in in g a s o r a tla rid a n biri 
t r o m b b o ‘lib, ic h a k d e v o r id a infarkt boN ishiga, b u esa q o r i n d a ,
a y n iq sa , k in d ik a tr o f id a q a ttiq o g ‘riq q a o lib keladi. B e m o r q u sad i, 
k o ‘n g li a y n i y d i , i c h i k e l m a y d i , q o r n i d a m b o ‘l a d i , q u s g a n
n arsalarid a, a x latid a q o n b o l a d i . Q o rin d a g i o g ‘riq q a n a r k o tik d o r i-
d a r m o n l a r b a s k elm aydi. K ey in c h alik p erito n it b o ‘lib, b e m o r oMadi.
B uyrak a rte riyalari a te r o s k le r o z id a n e v r o g e n y o ‘l b ilan kelib 
c h i q a d i g a n g i p e r t o n i y a k a s a l l i g i d a n f a r q q i l ib , s i m p t o m a t i k
g ip ertoniya d e b atala d ig a n kasallik p a y d o boNadi. Buyrak arteriyalari 
d evori a te r o s k le r o z bilan z a r a r la n g a n h o lla r d a b u y ra k fa o liy a tin in g
a s ta - s e k in buzilishi r o ‘y b e r a d i, n a tija d a o r g a n i z m d a n c h iq a r ib
ta sh la n is h i z a r u r boMgan turli xil azotli va b o s h q a z a h a rli m o d d a l a r
tu tilib q oladi.
184

---

A t e r o s k l e r o z n i n g h a m m a s h a k lla r i u c h u n b i r q a n c h a b i o -
k im y o v iy o ‘z g a ris h la r — q o n d a g i x o le ste rin m i q d o r i n in g k o ‘p ayib 
ketishi, alfa v a b e t a - l ip o p r o te y in l a r n o r m a l n is b a tin in g buzilishi 
b ila n x a ra k te rla n a d i.
Davolash.
A te r o s k le r o z n i d a v o la s h d a s h i f o k o r k o ‘rsa tm a sig a
b i n o a n o r g a n iz m d a x o lesterin s in tezin i k a m a y tira d ig a n (klofibra t, 
lip a n til), i c h a k la r d a x o le ste rin surilishini k a m a y tir a d ig a n (x o lesti- 
r a m i n ) , g ip o x o le s te r in e m ik d o r ila r ( p r o b u k o l, lo v astatsin , z o k o r , 
f lu v a s ta tin ) , a n g i o p r o t e k t o r l a r ( p r o d e k t i n , a n g i n i n , p a r m i d i n ) ,
n o o t r o p d o r i v o sitalari (se re b ro liz in , n o o tr o p il, p ir a ts e ta m ) dori 
g u r u h l a r id a n fo y d a la n ila d i.
Profilaktikasi.
A te r o s k le ro z g a q a rsh i k u ra s h k o ‘p g in a y o ‘llar 
b ila n olib bo rilish i lo z im , ta rb iy a , s p o r t b ila n shug^ullanish, m e h ­
n a t rejim i va m iriq ib ux lash k a tta a h a m i y a tg a ega.
T o ‘g ‘ri ovq atlan ish a te ro sk le ro z n in g profilaktikasida katta o ‘rinni 
egallaydi. H a m m a d a n avval ta rk ib id a x o le ste rin k o ‘p boMadigan 
o z i q - o v q a t m a h s u lo tla r in i iste’m o l qilishni c h e k la b q o ‘yish kerak. 
0 ‘sim lik k le tc h a tk a s ig a b o y b o ‘lgan sa b z a v o t va m e v a la rn i k o ‘p 
m i q d o r d a ra tsio n g a q o ‘shish o ‘rin lidir, c h u n k i o ‘sim lik kletchatkasi 
ic h a k d a x o le s te rin n in g s o brilishini q iy inla shtira di. B u n d a n tash q a ri, 
b u m a h s u l o t la r С va 5 g u r u h v ita m in la rig a b o y b o 'la d i.