Ichki kasallikiar

2 .2 . Obyektiv tekshirish usullari
O b y e k tiv tek sh irish usullari ikki tu rg a b o ‘linadi. Bular: 
asosiy
v a
q o ‘shim cha usullar.
Asosiy tekshirish usullariga q u y id ag ilar kiradi:
a ) k o ‘z d a n k e c h irish ;
b) p a lp a tsiy a - p a y p a sla b k o ‘rish;
d ) p erk u ssiy a — tu k illa tib k o ‘rish;
e ) a u sk u lta tsiy a — e sh itib k o ‘rish.
Q o ‘s h i m c h a te k sh iris h usullariga esa q u y id a g ila r kiradi:
a ) a s b o b - u s k u n a l a r y o r d a m i d a tekshirish;
b) la b o ra to riy a y o r d a m i d a tekshirish.
K o ‘zdan kechirish (inspektio) —
k o ‘z d a n k e c h ir ish d a b e m o r n i n g
k o 'r in i s h i va u m u m i y a h v o li, t a n a tu z ilish i, teri va k o ‘zga k o ‘rin ib
tu r a d ig a n shilliq p a r d a la r h o la ti a n iq la n a d i. B e m o r n i n g k o ‘rin ish i 
va u m u m i y ahvoli q u y id a g ic h a b o ‘lishi m u m k in : q o n iq a rli, o ‘r ta c h a
o g ‘irlikda, o g ‘ir, j u d a o g ‘ir.
B e m o r n in g ho latlari q u y id a g ic h a b o ‘lishi m u m k in : aktiv (faol), 
passiv va m ajb u riy . A g a r b e m o r o ‘r i n d a y o tg a n b o T s a - y u , lek in
o ‘zi b i r y o n b o s h d a n ik k in c h i y o n b o s h g a a g ‘darilib , o ‘tir a o la d ig a n , 
o ‘rn id a n t u r a o la d ig a n b o ‘lsa, b u n d a y h o la t aktiv (faol) d e b ataladi. 
B e m o r o ‘zi h a r a k a t l a n a o lm a y d ig a n , a g ‘d a r ila o lm a y d ig a n , boshi 
y oki qoMini k o ‘t a r a o lm a y d ig a n b o ‘lib, q a n d a y vaz iy a tg a solinsa, 
s h u v a z iy a td a y o ta v e r a d ig a n boMsa, b e m o r n i n g b u n d a y h o la tin i 
passiv h o la t deyiladi.
B e m o r o ‘z iz tiro b la rin i y e n g illa tish g a u rin ib , o ‘rin d a b i r o r xil 
vaziyat olsa, b u n g a m a jb u riy h o la t d ey ilad i. C h u n o n c h i , nafasi 
q i s a d ig a n b e m o r l a r qoMlari b i l a n k a r a v o t n i n g c h e t i g a tir a lib ,
o y o q la rin i o siltirib m a jb u riy v a z iy a td a o ‘tira d ila r, b ro n x ia l a s tm a
k a sa llig id a , m e ’d a yarasi te s h i l g a n d a , p e r i t o n i t d a , a p p e n d it s i t ,
p erikardit, plevrit va b o s h q a kasalliklarda b e m o r la r m ajb u riy holatga 
tu s h ib qolish ad i.
B e m o rla r n in g passiv h o la td a n aktiv h o latg a o ‘tishi b e m o r l a r n i n g
tu z a lis h id a n d a r a k b e r a d i, aksi, a g a rd a b e m o r l a r aktiv h o l a td a n
32

---

passiv h o la tg a o ‘tsa , b e m o r l a r n i n g o g i r l a s h i s h i yoki k a sa llikning 
q a y ta la n is h i k u za tilad i. M a s a la n , o ‘s m a , s a r a to n kasalliklari b o r
b e m o r l a r aktiv h o l a t d a n passiv h o la tg a o ‘tib q o lish la ri m u m k in .
Кота -
h a y o t u c h u n m u h i m boMgan b o sh m iya m a rk a z la rin in g
shikastlanishi m u n o s a b a ti bilan e s - h u s h n in g t a m o m il a y o ‘qolishidir. 
K o m a d a m u s k u lla r b o ‘sh a s h ib , s e z u v c h a n lik va reflekslar y o ‘q o lib
k etad i, h a r q a n d a y t a ’sirotga — o g lriq, y o r u g l i k , to v u s h t a ’siro t- 
lariga reaksiya b o ‘lm a y d i. K o m a m iy a g a q o n q u y ilg a n d a , q a n d li 
d i a b e t d a , j i g a r q a t t i q s h i k a s t l a n g a n h o l l a r d a , s u r u n k a li n e f rit, 
z a h a r la n is h h o lla r id a u c h ra y d i.
Sopor —
u y q u holatid ir. Q a tt i q - q a tt i q c h a q ir ib yoki tu r tib - tu r tib
b e m o r u y g ‘o tila d ig a n b o ‘lsa, u savollarga ja v o b berishi m u m k i n ,
keyin y a n a q a ttiq u xlab q o ladi.
Stupor —
k a ra x tlik h o la ti, b u n d a b e m o r a tro f d a g i v a z iy a tn i 
g ‘ira - s h ir a bilad i, savo llarg a is ta r - is ta m a s va k e c h ik ib ja v o b b eradi.
E s-hush.
B e m o r l a r d a e s - h u s h n i n g h a r xil d a r a j a d a a y n is h i 
k o ‘riladi. E s - h u s h i n i n g p asayib, k ira r li- c h iq a rli b o ‘lib qolishi bilan
b ir q a t o r d a , m a r k a z iy n e rv siste m asi q o ‘z g ‘alishi tufayli yuza g a 
k elad ig a n o ‘zgarishlari h a m k o ‘riladi. Y u q u m li kasalliklar, z otilja m , 
tepkili te rla m a (toshm ali tif)da gavda harorati ko‘tarilib turgan paytda 
u c h r a y d ig a n a la h la s h ho llari, g a llu tsin a tsiy a la r a n a s h u n g a kiradi.
Yuz ifodasi.
B e m o r n i k o ‘z d a n k e c h ir is h d a , u n in g y u z ifodasiga 
a h a m i y a t b e r is h k e r a k , c h u n k i y u z k o ‘rin is h i, o d a t d a , b e m o r
ah v o lin i ifodalaydi. Y u z n in g q a r im s iq k o ‘rinishi b e m o r o g ‘ir d a rd g a
c h a li n g a n id a n va a k s i n c h a , y u z n in g te tik , so k in ifodasi kish in in g
ah v o li y a x sh ilig id a n g u v o h lik b e ra d i. B a ’zi h o lla r d a y u z ifodasi 
k asallikni a n iq la s h d a y o r d a m b e ra d i. M a s a la n , e rta la b y u z n in g , 
a y n iq s a , q o v o q s o h a s i n i n g s h ish ish i b u y r a k la r k a s a lla n g a n d e b
o ‘y l a s h g a a s o s b e r a d i , q o v o q l a r k a m q o n l i k d a , t r i x i n e l l e z ,
m ik s e d e m a va a n g in e v r o z la r d a h a m shishishi m u m k in .
Y u r a k n in g o g ‘ir k a sa lliklarida y u z k e p c h iy d i, la b n in g shilliq 
p a rd a si, q u lo q n i n g y u m s h o g ‘i, b u r u n u c h i k o ‘k a r a d i, o g ‘iz o c h ilib
q o la d i, b e m o r h a v o n i t u t a y o t g a n d e k tu y ila d i. Q o r i n b o ‘s h lig ‘i 
o rg a n la ri o ‘tk ir o g ‘ir d a r d g a c h a li n g a n b e m o r l a r ( m a s a la n , o s h -
q o z o n yarasi t e s h ilg a n d a y u z b e r g a n p e r ito n it) yuzi G i p p o k r a t
t a ’riflagan tip ik ifodaga ega boMadi: y u z n in g k o ‘rinishi keskin, k o ‘z 
ich g a b o tg a n , y u z k o lrin ish i h o r g i n , terisi k u lra n g b o ‘lib, u n d a n
so v u q y o p is h q o q t e r c h iq ib tu rad i.
Q o q s h o l kasalligi b i l a n o g ‘rig a n b e m o r l a r y u z i n i n g ifodasi 
x arakterlidir. B u n d a y u z n in g b a r c h a m u s h a k la ri b ir v a q tn in g o ‘zida
33

---

qisq arish i tufayli o g ‘iz kishi k u la y o tg a n d a g i kabi k en g a y ib k etad i, 
y u z n in g y u q o ri q is m id a va p e s h a n a d a , kishi g ‘a m c h e k a y o tg a n d a g i 
kabi a jin la r p a y d o b o ‘ladi ( s a r d o n ik kulgi), sil bilan o g ‘riy o tg a n
b e m o r l a r n i n g y u z ifodasi o ‘ziga x o s b o ‘ladi, r a n g p a r , y u z n in g
y o n o g ‘i q i z a r ib t u r a d i , k o ‘zi k a tta o c h i l g a n , q o r a c h i g ‘i k a tta , 
sk le ra la r к о ‘к rangli b o ‘ladi.
E n d o k r i n kasalligi b ila n o g ‘riy o tg a n k ish ila rn in g y u z ifodasi 
x a ra k te rlid ir: m a s a la n , y a ltir o q k o ‘z n i n g c h a q c h a y i b tu ris h i va 
k is h in in g b ir o r n a r s a d a n q o ‘r q q a n g a o ‘x s h a b k o ‘rinishi B azedov 
kasalligi u c h u n , k o ‘kish tu s h y u z n in g d u m a l o q o y s i m o n qizilligi, 
a y o lla rd a , b u n d a n ta s h q a r i, y u q o ri la b d a va iy akda t u k la r o ‘sishi 
g ipofiz bez i o ‘sm asi ( I s e n k o - K u s h i n g kasalligi) u c h u n xosdir.
P astki j a g \ y o n o q suyagi, q o sh usti ra v o g ‘in in g k a tta la sh ish i, 
k a tta b u r u n , osilgan k a tta q u lo q la r, q a lin lablar a k ro m e g a liy a u c h u n
xosdir.
P a r e z d a yoki k o ‘z n i h a r a k a t l a n t i r u v c h i n e r v f a la j la n g a n d a
q o v o q la r osilib qolad i: q o v o q n in g osilib qolishi b o sh m iy a d a k a tta
o ‘zg a rish la r s o d ir b o l g a n i n i k o ‘rsatadi. N is ta g m , y a ’ni k o ‘z s o q q a -
s in in g g o r iz o n ta l tek islik d a t o bxtovsiz t e b r a n m a h a r a k a ti m i y a n in g
b a ’zi k asalliklarida, lab irin t fu n k siy a sin in g buzilish i bilan k e c h a -
d ig a n q u lo q k asalliklarida, t a r q o q yoki k o ‘p sonli s k le ro z d a k u z a ­
tiladi. K o ‘zn in g q im ir la m a s d a n , b ir n u q ta g a q ad a lib turishi m en in g it 
b ila n o g ‘rigan k a sa lla rd a kuza tilad i.