|
Mustaqil ish mavzulari
1. Insonning paydo boMishi.
2. Afrikalik avstrlopitek, qudratli avstralopitek va boys avstrlopiteklari.
3. Ilk moddiy madaniyat izlari.
4. Antroposotsiogenez.
5. Bilag‘on odamga xos xususiyatlar.
2. T ik y u rad ig an odam
1. Antroposotsiogenez jarayonining harakatlantiruvchi kuchlari.
2.Tik yuradigan odam. 3. 0 ‘zgaruvchan dunyo. 4. Tik yuradigan odam
Afrikada. 5.Tik yuradigan odant Yevropada. 6. Tik yuradigan odam
Osiyoda. 7. Keskich va eltopperiar. 8. Ov. 9. Uy-joy va olov.
1.
A ntroposotsiogenez
jara y o n in in g
h a ra k a tla n tiru v ch i
k u chlari. Ch. Darvin odamning paydo boMishi jarayoniga biologik
qonuniyatlar ta’sirini joriy qilib, jinsiy tanlovga jiddiy ahamiyat berdi.
Uning naza-riyasiga
ko‘ra, odamni
primatlar bilan taqqoslaganda,
jismoniy tuziiishi-ning o ‘ziga xosligi morfologik ularda xususiyatlarning
mavjudligidir. Bu morfologik alohidalik, tnaMum bir afzallik dumlarni
ayollar tomonidan tanlab olinishi natijasi edi. Shu sababli, ko‘payish
jarayonida erkaklar eng ko‘p avlod qoldirdilar va odam turining
rivojlanishiga hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatdilar.
Ko‘pgina olimlar, tik yurishni niaymundan odamga aylanishda
hal
qiluvchi
qadam
sifatida ko‘rsatdilar.
Tik yurish
odam
morfologiyasining o ‘zgarishiga ta’sir qildi va odamni hayvonot
dunyosidan ajratadigan, o ‘tib boMmaydigan tubsizlik boMdi. Boshqalar
hal qiluvchi rolni qoMga berdilar. Haqiqatan ham odamning qoMga ega
boMishi atrof-tabiatni o ‘zgartirishga katta umidlar tug'dirdi. Uchinchi
guruh olimlar, miyaning rivojlanishiga asosiy e ’tiborni qaratdilar.
Antropogenez jarayonida turli morfologik tuzilmalarni birinchi
o ‘ringa qo ‘yish bilan
birga, hayvonlar ustida o ‘tkazilgan qiyosiy-
morfologik tadqiqotlarning ba’zi natijalarini odamga nisbatan qoMlashga
uriniladi. Antropogenezning «yasharish» farazlaridan biri ana shunday
paydo boMdi. Bu farazga ko‘ra, zamonaviy odamning
o'ziga xos
jismoniy tipi o ‘sishning jadallashuvi oqibatida zamonaviy katta yoshli
kishi
odamsimon maymunning
bolasini eslatadi. Antropogenez
muammosida bu farazlarning barchasi bir tomonlama, barcha omillarni
36
hisobga olmaydi.
Eng asosiysi faqat morfologik m a’lumotlarga
asoslanib, odamning ijtimoiy tabiatini e ’tibordan chetda qoldiradi.
Odamning paydo bo‘lishidagi ijtimoiy omilga antropogenezning
mehnat nazariyasi hal qiluvchi o ‘rinni egallaydi. Bu nazariyani F.
Engels o ‘zining «Tabiat dialektikasi» nomli tugallanmay qolgan
asarining bpblaridan biri «Maymunning odamga aylanishida mehnatning
roli»da shakllantiradi (1873-1876-yillar).
Antropogenezning mehnat nazariyasi mohiyatini Engelsning bir
so‘zi bilan shakllantirish mumkin: Mehnat odamni o ‘zini yaratdi.
Odamlarning mehnat faoliyati, eng avvalo, oziq-ovqat topish va o ‘z
xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan edi. Bu jarayon odamning
qiyofasini o ‘zgartirgan, keyin kishilik jamiyatini yaratishga olib kelgan
qudratli rag'batlantirish edi.
Odamlarning bevosita ajdodlari boMgan antromorf maymunlar
uchinchi bosqichning oxirida zamonaviy primat-ijtimoiy mavjudot
edilar. Ular birgalikda ozuqa topib, yirtqich hayvonlardan birgalikda
himoyalanar edilar. Lekin ularning atrof-muhitga
ta’siri boshqa
sutemizuvchilardan farq qilmas edi. Mayda hayvon, parrandalarni
ovlash, yeyishga yaroqli ildizlarni kovlash, mevalarni daraxtlardan urib
tushirish, hayvonlardan himoya uchun tasodifan qoMga tushgan tosh,
daraxt novdasi, so‘yilni hozirgi maymunlar olganidek
ishlatganlar.
Lekin bu hodisalar liali haqiqiy mehnat faoliyati emas edi. Haqiqiy
mehnat faoliyati tosh, suyak va yog‘ochdan qurollar tayyorlash bilan
boshlandi. Eng qadimgi odamlarning ongli mehnat faoliyatidan oldin,
ehtimol, ularning bevosita ajdodlarining shartli-reflektorli hayvoniy
tarzdagi faoliyati boMib o ‘tgan.
Ibtidoiy odamning muntazam ravishda qurollardan foydalanishi
boy flora va faunadan o ‘z ehtiyojlarini yanada toMaroq qondirish uchun
faol foydalanish imkoniyatini yaratdi. Jumladan, oziq-ovqat xilma-
xilligini ko‘paytirdi. Bu o ‘z navbatida, ibtidoiy jamoaning kuch-
qudratini o ‘stirdi. Shu bilan birga, birgalikda doimiy ozuqa topish, ov
qilish, dushmanlardan birgalikda o ‘zini himoya qilish, hamkorlikda
mehnat qurollarini tayyorlash va ovqatlanish
ibtidoiy jamoani
jipslashtirdi. Jamoaning alohida a’zolari aloqalarining paydo boMishiga
olib keldi. Ishlab chiqarish ko‘nikmalari, hayotiy tajribani keyingi
avlodga uzatish zaruriyatini keltirib chiqardi.
Ibtidoiy jam oa tarixining birinchi davri-ilk paleolit tabiiy tanlov,
harakat va ijtimoiy-tarixiy
qonuniyatlar bosqichidir. Bu bosqich
davomida tabiiy tanlovning roli asta-sekin karnaydi, ijtimoiy omilning
37
salm og‘i muntazam o ‘sib bordi va oxir-oqibatda yetakchi o ‘rinni
egalladi.
2.
Do'stlaringiz bilan baham: |
