Иброҳим Раисий даврида Эрон ички ва ташқи сиёсатида бир қатор жиддий ўзгаришлар бўлиши ҳақида гапирмоқда

Янги энг юқори даражали дипломатлар
Юқорида айтилганлар Эроннинг консерваторлар давридаги ташқи сиёсатининг асосий хусусиятларини шакллантирсада, ташқи ишлар вазири лавозимига Ҳусайн Амирабдуллоҳйин, ташқи ишлар вазири ўринбосари лавозимига Меҳди Сафарий ва Миллий хавфсизлик котиби лавозимида Али Шамхонийнинг қолиши кўрсатилган. Кенгаш келгуси йиллар давомида Эрон дипломатиясига катта таъсир кўрсатади:
• Амирабдоллаҳиан/Сафарий иккаласи ҳам ИИҚК (Ислом Инқилоби Қўриқчилари Корпуси) билан яхши муносабатларга эга. Сафарий бир неча йил давомида ИИҚКнинг энг йирик филиалларидан бирининг Бош котиби бўлиб келган. Муҳаммад Жавод Зарифнинг сўзларига кўра, “Қуддус” кучларининг собиқ қўмондони Қосим Сулаймоний билан яқин муносабатлари билан танилган Амирабдоллоҳиан учун ташқи ишлар вазири ёрдамчиси сифатида у Ташқи ишлар вазирлиги ва “Қуддус” кучлари ўртасидаги алоқа канали ҳисобланган. ИИҚК, шунингдек, дипломатик аппарат билан рақобат мавзуси бўлган минтақавий масалаларни дипломатик бошқаришда Абдуллоҳианга таянган. Бундан ташқари, Амирабдуллоҳиан Ироқ, Яман ва Суриядаги эронпараст жангарилар ҳамда Ливан Ҳизбуллоҳи Бош котиби билан яхши муносабатларга эга, бундан ташқари Фаластин Қаршилик Ҳаракатини қўллаб-қувватлаш котибиятига доимий раҳбарлик қилади. Бу алоқаларнинг барчаси келгуси даврда ИИҚК Эрон дипломатик иерархияси бўйлаб кенгроқ таъсирга эга бўлишини кўрсатади. Шунингдек, Эроннинг минтақавий сиёсатини бошқаришда бир томондан дипломатик аппарат ва бошқа томондан ИИҚК институтлари ўртасида янада уйғунлик бўлади. Бу албатта, Эрон дипломатияси араб қўшнилари билан ҳал қилинмаган муаммоларни қандай ҳал қилишига таъсир қилади.
• Эрон дипломатиясининг бошида Амирабдуллоҳяннинг бўлиши Эрон ва Форс кўрфазидаги араб давлатлари ўртасидаги муносабатларни таъсир қилади, Абдуллоҳян буни 2016-йилда ташқи ишлар вазири ёрдамчиси лавозимидан четлатилганига сабаб сифатида кўрмоқда. Ўша пайтдаги ИИҚК га яқин ахборот воситалари баъзи Форс кўрфази давлатлари раҳбарларининг талабидан сўнг, бу шахснинг ишдан бўшатилиши ҳақидаги хабарлар ортидан, "инқилобий дипломатлар томонидан араб шайхлари ва шаҳзодаларини қондириш учун олиб ташланган" деб таърифлади. Амирабдуллаҳяннинг Форс кўрфазидаги араб мамлакатлари ҳақидаги позициясидан кўриниб турибдики, унинг бу давлатлар билан муносабатда бўлиш нуқтаи назари, Ҳормуз тинчлик ташаббусини қабул қилиш зарурлигига ишора қилган бўлса-да, ўзидан олдинги Муҳаммад Жавод Зариф каби мослашувчан бўлмайди. Амирабдоллаҳяннинг оҳанги дипломатикроқ бўлиши керак. Илгари унинг баёнотлари мафкурага асосланганлиги ва Форс кўрфазидаги араб ҳукмдорларининг янги авлодига нисбатан салбий муносабат, бу мамлакатлар билан муаммоларни тезда ҳал қилишга интилмагани билан боғлиқ эди.
• Амирабдоллаҳян бошчилигидаги Ташқи ишлар вазирлиги ва Эрон томонидан қўллаб-қувватланадиган қуролли кучлар ўртасидаги муносабатлар, бу кучларнинг вазирлик билан алоқалари чегараланиб, ИИҚК қўлига тўпланганидан кейин чуқурлашиши кутилмоқда. Бу ҳатто Эрон ҳукумати даражасида ҳам "ҳукуматлар билан ишлашга муқобил йўл сифатида ҳарбий кучлар билан ҳамкорлик қилиш" ёндашувига қўшимча туртки беради. Бинобарин, Эрон дипломатияси ИИҚК йўлига ва унинг мафкуравий асосланган минтақавий сиёсатига кўпроқ содиқ бўлиб кўринади. Эрон сиёсати янги дипломатик аппаратнинг асосий қўлланмаси сифатида “шиа ҳилолига” эътибор қаратиш ва “қаршилик ўқи”ни қўллаб-қувватлашга қайтиши мумкин. Натижада, Эроннинг араб қўшнилари билан конструктив ҳамкорлик қилиш йўлида қўшимча тўсиқлар пайдо бўлади.
• Амирабдуллоҳиан ҳам, Меҳди Сафарий ҳам Руҳоний ҳукумати олиб бораётган ядровий музокаралар йўлига қаршилиги билан машҳур. Саид Жалилий гуруҳ раҳбари бўлган даврда музокаралар гуруҳи аъзоси бўлган Сафарий 2015-йилги ядровий келишувдан бир ой ўтиб, бу келишув Эрон манфаатларига тўғри келмаслигини ва унинг баъзи шартларини ўзгартириш кераклигини айтди. Амирабдоллаҳиан ҳам бир неча баёнотларида шартномани танқид қилиб, уни ўша формулада имзолаш хато эканлигини таъкидлади. Шунга кўра, янги дипломатик жамоа ўзидан олдинги жамоалардан фарқли кун тартибига эга бўлиши мумкин, ядровий келишув бўйича музокараларга қайтишни биринчи ўринга қўймайди ва Ғарб билан музокаралар столида қолиш мажбуриятини сақлаб қолган бўлса ҳам, янада қаттиқроқ ҳамкорликка содиқ қолади. Жамоа мустақил институтлар ва давлатга кўпроқ мос келадиган чуқур қарорлар қабул қила олади, ҳар қандай келишув агар бу содир бўлса - Руҳоний ҳукумати билан келишувдан кучлироқ бўлади, гарчи биринчи навбатда бундай келишувни мустаҳкамлаш жуда қийин бўлса ҳам.
• Янги дипломатик жамоа умуман Шарқий блок билан яқинлашиш йўлидаги тезкор қадамни, хусусан, Хитой билан келишувни жонлантириш орқали бошлаши эҳтимолдан холи эмас. Бу суверен институтларнинг Ғарб босимига қаршилик кўрсатиш учун шарқий муқобил томонга ўтиш истаги билан боғлиқ. Бунга ҳукумат томонидан ташқи ишлар вазири ўринбосари лавозимига кўрсатилаётган Меҳди Сафарий вазирлик тузилмасида мисли кўрилмаган лавозимда бўлгани ҳам сабаб бўлмоқда, бу эса бу шахс бошқарув эркинлигига эга бўлишини кўрсатади – у илгари Эроннинг Хитойдаги элчиси бўлиб ишлаган. Пекинда бўлган вақтида Эрон халқаро санксияларни четлаб ўтиш учун Хитой билан баҳсли кенг қамровли шартнома имзолади. Икки мамлакат ўртасидаги товар айирбошлаш ўша даврда энг юқори чўққисига 58 миллиард долларга етган. Меҳди Сафари Ғарбга очилишга муқобил сифатида Хитой билан келишувни амалга оширишнинг асосий ҳимоячисидир. Шунингдек, у Хитой билан келишувни амалга ошириш учун санксияларни бекор қилиш ёки Молиявий ҳаракатлар бўйича ишчи гуруҳи (тҳе Финанcиал Аcтион Таск Форcе -ФАТФ) шартларига риоя қилиш талаб этилмайди, деган фикрни қўллаб-қувватлайди. Охир оқибат, бу Мувофиқлик Кенгашида узоқ вақтдан бери мавжуд бўлган ФАФТ билан боғлиқ қонунларнинг ҳар қандай муҳокамаси кейинги огоҳлантиришгача қолдирилишини англатади. Меҳди Сафари вазир ўринбосари сифатида Ташқи ишлар вазирлиги жамоасида бўлишини кераклилиги Хитой билан ҳамкорлик шартномасини тезлаштиришга қаратилган саъй-ҳаракатларнинг бир қисми эканлигини тушуниш мумкин.
• Дипломатик жамоада Меҳди Сафарий борлиги “иқтисодий дипломатия” стратегиясини фаоллаштириш йўналишида олдинга силжиш имкониятидан далолат беради, маҳаллий муқобиллар билан бир қаторда, Европа ва араб дунёси томонидан тақдим этилган анъанавий манбаларга муқобил манбалар ва бозорларни топиш учун Меҳди Сафарий ички иқтисодий дипломатия сифатида ўзи белгилаган нарсага интилиш зарурлигини таъкидлайди. Унинг сўнгги беш йилдаги баёнотларидан кўриниб турибдики, у маҳаллий муқобиллар деганда нимани назарда тутаётгани Шарқий ва Марказий Осиё бозорларига йўл олишнинг умумий режасига тўғри келади. Ва ниҳоят, келгуси давр Эроннинг дипломатик хатти-ҳаракатларига умумий ўзгаришлар олиб келишини кутиш мумкин. Икки давлат ўртасидаги ҳамкорлик шартномасини амалга ошириш орқали Хитойга очилишга уриниш энг муҳим хусусиятлардан бири бўлади. Бундан ташқари, бир томондан дипломатик аппарат ва иккинчи томондан ИИҚК ўртасида янада уйғунлик бўлиши мумкин. Шунингдек, Эрон дипломатик нутқида қаршилик ўқини қўллаб-қувватлаш ҳолатида эронпараст ҳаракатларни қўллаб-қувватлаш, мавжуд муаммоларни ҳал қилиш учун араб қўшнилари билан мулоқот қилишни истамаслик каби аввалги мафкуравий риторикани қайтадан қабул қилиши кутилмоқда. Эрон шунингдек, муросага эришишни қийинлаштирадиган кўриладиган масалалар билан ядровий музокараларга қайтиши мумкин. Аммо шуни таъкидлаш керакки, Эроннинг янги музокара гуруҳи билан тузилган ҳар қандай келишув аввалги келишувларга қараганда мустаҳкамроқ бўлади.