Ibragimova G. N “ ” “ijtimoiy pedagogika” fanidan kurs ishi mavzu: sharq allomalari asarlarida dars va darsga qoʻyilgan talablar talaba

6. UZLUKSIZ MA’NAVIY TARBIYA KONSEPSIYASIDA BELGILANGAN VAZIFALARNI AMALGA OSHIRISHDA SHARQ ALLOMALARINING MEROSI
Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi tashabbusligida qator hamkor tashkilotlar ishtirokida shakllantirilgan mazkur “Uzluksiz ma’naviy tarbiya kotsepsiyasi” zamonaviy tarbiya tizimining dolzarb muammolari yechimiga qaratilgan amaliy loyiha bo‘lib, uning maqsad va vazifalari bilan bog‘liq talablari ijrosida tarbiya jarayonining barcha ishtirokchilari: oila, ta’lim tizimi, mahalla, huquq-tartibot organlari vakillari birdek mas’uldirlar. Zotan, buyuk ma’rifatparvar adib Abdulla Avloniy ta’kidlaganidek, “Tarbiya – biz uchun yo hayot – yo mamot, yo najot – yo halokat, yo saodat – yo falokat masalasidir”. Ushbu ilg‘or qarashlarning himoyachisi va targ‘ibotchisi bo‘lgan Abdurauf Fitrat ham o‘zining axloqiy-ta’limiy g‘oyalari orqali “Har bir mamlakatning tole’si va taraqqiyoti yoshlarga qanday ta’lim va tarbiya berilishiga har tomonlama bog‘liqdir....
Farzandingizni jismoniy, aqliy, ruhiy tomondan barkamollikka yetkazing va jamiyatning qobil a’zosiga aylanishi uchun g‘amxo‘rlik qiling”, deya uqtiradi. O‘z davrida zamonaviy ta’lim-tarbiyani shakllantirish va rivojlantirishga beqiyos hissa qo‘shgan ushbu jadid ma’rifatparvarlari ilgari surgan ushbu ulug‘vor g‘oyalar yosh avlod tarbiyasi bilan nafaqat oila, balki butun jamiyat va mamlakat shug‘ullanishi mumkinligi va muhimligini, shaxs barkamolligi, ma’naviy tarbiyasi har doim ham ma’rifat ahli, mas’ullar uchun asosiy dolzarb muammo sanalib kelishini ko‘rsatadi. Uzluksiz ma’naviy tarbiya konsepsiyasida belgilangan vazifalarni amalga oshirish jarayonida buyuk allomalarimizning boy va betakror ma’naviy-ma’rifiy merosidan o‘rinli foydalanish ham o‘ziga xos samarador ahamiyat kasb etadi. O‘zbek xalqida ta’lim-tarbiya borasida nihoyatda cheksiz xazina mavjud bo‘lib, ularni chuqur o‘rganish va mahorat bilan qo‘llash maqsadga muvofiqdir. Xususan, Forobiy, Ibn
Sino, Beruniy, Imom Buxoriylarning ijodiy merosi, Yusuf Xos Hojibning “Qutadg‘u bilig”, Nosir Xisravning “Saodatnoma”, Sa’diyning “Guliston” va “Bo‘ston”, Jomiyning “Bahoriston”, Navoiyning “Mahbub ul-qulub”, Ahmad Donishning “Farzandlarga vasiyat” asarlari, shular qatorida Abdulla Avloniyning “Turkiy guliston yoxud axloq” hamda Abdurauf Fitratning “Oila yoki oilani boshqarish tartiblari” va “Najot yo‘li” (“Rahbari najot”) asarlari ham uzluksiz tarbiya tizimining, barkamol shaxs tarbiyasining asosiy qo‘llanmalari vazifasini o‘taydi. Uzoq o‘tmish emas, birgina jadid ma’rifatparvarlik harakati namoyondalari ijodiy merosi ham uzluksiz ma’naviy tarbiya jarayonini maqsadli va manzilli tashkil etishda muhim manba bo‘la oladi. Binobarin, pedagogik va filologik tadqiqotlar orqali chuqur tavsiya qilib kelinayotgan axloqiy va ta’limiy xarakterdagi “Turkiy guliston yoxud axloq” asarining o‘zi ham aynan insoniy xulq-atvor masalalari, mukammal shaxs tarbiyasiga qaratilganligi bilan didaktik ahamiyatlidir. Abdulla Avloniy yaxshi va yomon xulqlar borasida batafsil izoh berilgan yuqoridagi asarida tajribali pedagog sifatida inson tarbiyasiga go‘dakligidanoq jiddiy e’tibor qaratish zaruratini ilgari suradi. Alloma bola tarbiyasi borasida fikr yuritar ekan, ushbu mulohazalarni muhim sanaydi: “Agar bir kishi yoshligida nafsi buzulib, tarbiyasiz, axloqsiz bo‘lib o‘sdimi, Allohu akbar, bunday kishilardan yaxshilik kutmoq yerdan turub yulduzlarga qo‘l uzatmak kabidur”. Avloniy ta’kidicha, bolalarda axloqiy xislatlarning tarkib topishida ijtimoiy muhit, oilaviy sharoit va bolaning atrofidagi kishilar g‘oyat katta ahamiyatga ega. Shu asosda u bola tarbiyasini nisbiy ravishda quyidagi bo‘limlarga ajratadi va ularning ahamiyatini tavsiflaydi:

1.