Ibn Sinoning otasi Abdulloh Balx shahridan bo’lib, Somoniylar amiri Nuh jbn Mansur (976-997) davrida Buxoroga ko`chib keladi va o`sha atrofdagi Xurmiton qishlog`iga amaldor etib tayinlanadi

Mavzu: Ibn Sinoning iqtisodiy fikrlari
REJA

Kirish

1. 
   Ibn Sinoning hayoti va ijodi
   
2. 
   Ibn Sinoning fanlar aro munasabati
   
3. 
   Ibn sinoning iqtisotiyotga qo’shgan xissasi
   

Xulosa

Foydalanilgan adabiyotlar

Ibn Sino 17 yoshidayoq Buxoro xalqi orasida mohir tabib sifatida dong chiqaradi. o`sha kezlarda Somoniylar davlatining boshlig`i Nuh ibn Mansur kasal bo`lib, saroy tabiblari uni davolashga ojiz edilar. Buxoroda yangi chiqqan yosh tabibning ovozasi saroyga ham yetib borgan edi, uni amirni davolashga taklif qiladilar va u davolagach amir tez fursatda oyoqqa turadi. Buning evaziga Ibn Sino saroy kutubxonasidan foydalanish imkoniyatiga ega bo`ladi. Bu kutubxona o`sha vaqtda butun o`rta va Yaqin Sharqdagi eng katta va boy kutubxonalardan sanalardi. Bir necha yil davomida kecha-kunduz tinmay mutolaa qilish natijasida Ibn Sino o`z bilim doirasini mislsiz darajada kengaytirdiki, u davrda shu qadar bilimga ega bo`lgan boshqa bir kishini topish mushkil edi. U o`zining birinchi yirik ilmiy asarlarini ham Buxoroda 1000-1001 - yillarda yozadi. o`z qo`shnisi va do`sti Abul-Husayn al-Aruziyning iltimosiga ko`ra riyozatdan boshqa barcha fanlarni o`z ichiga olgan „ Al-hikmat al-aruziya" nomli asarini, boshqa bir do`sti fiqh va tafsir ilmlarining bilimdoni Abu Bakr al-Barqiy al-Xorazmiyga atab ensiklopedik maqomga ega bo`lgan 20 jildlik „Al-hosil va 1-maqsul" deb atalgan asarini yozadi.

999- yili Qoraxoniylar Buxoroni zabt etib Somoniylar davlatini yiqitadilar. Bundan tashqari, ayrim feodal hukmdorlar orasidagi o`zaro urushlar hamon tinmay davom etar va bu voqealar Buxoroda tinch va xotirjamlikda ilmiy ishlarni davom ettirishga imkoniyat bermaydi. Buning ustiga 1002- yili Ibn Sinoning otasi vafot etadi. Oqibatda Ibn Sino o`z yurti Buxoroni tark etib Xorazm (Urganch) ga ketadi.

Xorazm ham o`rta Osiyoning qadimiy boy va madaniy viloyatlaridan biri bo`lib, XI asrning boshlarida u yerda ilm-fan ancha rivojlangan edi. Xorazmshohlar Ali ibn Ma'mun (997-1009) va Ma'mun ibn Ma'mun (1009-1017)lar davrida Urganchda ko`pgina zamonasining taniqli olimlari yashab ijod etgan edilar. Yirik matematik va astronom Abu Nasr ibn Iroq (Beruniyning ustozi, 1034- y. vafot etgan), atoqli tabib va faylasuflar Abu Sahl Masihiy (1010- y. vafot etgan) va Abul-Xayr Xammor (942-1030), nihoyat buyuk Abu Rayhon Beruniy (973— 1048) shular jumlasidandir

O`z siyosatida ko`proq reaksion yo`l tutgan va har qanday hur fikrni bo`g`uvchi G’azna hukmroni Sulton Mahmud (998-1030) Xorazm yerlarini o`z davlatiga qo`shib olishga harakat qiladi. Unga tobe bo`lishni istamagan Ibn Sino taxminan 1010-1011 - yillarda Xorazmdan maxfiy ravishda chiqib Xuroson tomon yo`l oladi. Niso, Abivard (bu shaharlar hozirgi Turkmaniston yerida bo`lgan) va boshqa shaharlarda qisqa vaqt turgandan keyin Kaspiy dengizining janubi-sharqida joylashgan Jurjon amirligiga yetib keladi. Bu yerda u Abu Ubayd Juzjoniy bilan tanishadi, shundan boshlab bu yigit Ibn Sinoga eng yaqin va sodiq shogird bo`lib qoladi va ustozining oxirgi nafasigacha undan ajralmaydi. Juzjoniy Ibn Sinoning to Jurjonga kelgunigacha bo`lgan tarjimai holini uning o`z og`zidan yozib olgan, ustoz hayotidagi undan keyingi voqealarni ham o`zi yozib to`ldirgan, shu tufayli biz Ibn Sinoning hayoti va ijodi haqida juda ishonchli manbaga egamiz.

Ko`p o`tmay Ibn Sino Jurjonda o`zining ilmiy ishlari va tabiblik faoliyatini boshlab yuboradi. Tabobatga oid mashhur asari „Kitob al-qonun fittibb" („Tib qonunlari") ning 1 -kitobini va ba'zi bir boshqa asarlarini yozishga kirishadi.

1014- yili Ibn Sino Jurjonni ham tark etadi va bir qancha muddat Ray va Qazvin shaharlarida turgandan keyin Hamadonga keladi va buvayhiylar hukmdori Shams ud-Davla (997-1021) xizmatiga kiradi. Avval saroy tabibi bo`lib ishlaydi, so`ngra vazirlik mansabiga ko`tariladi. Davlat ishlari bilan band bo`lishiga qaramay, ilmiy ishlarni davom ettiradi va qator asarlar yaratadi, o`zining mashhur falsafiy ensiklopediyasi „Kitob ash-shifo"ni ham shu yerda yozishga kirishadi.

1023- yili Isfahonga ko`chadi va „Kitob ash-shifo"ning qolgan qismlarini yozishda davom etadi. Boshqa bir qancha asarlar bilan bir qatorda fors tilidagi falsafiy kitobi „Donishnoma"ni yozishni yakunlaydi.

Juzjoniyning yozishicha, Ibn Sino jismoniy jihatdan ham juda baquvvat kishi bo`lgan. Biroq shaharma-shahar darbadarlikda yurish, kechalari uxlamasdan uzluksiz ishlash va bir necha bor ta'qib ostiga olinib, hatto hibsda yotishlar olimning salomatligiga ta'sir etmay qolmaydi. U qulanj (kolit) kasalligiga chalinib qolgan edi. Kasallik zo`raygach, uni tutqanoq ham tutadigan bo`ladi, oqibatda shu darddan u 428- hijriy yilning ramazon oyida (1037- yilning iyunida) 57 yoshida Hamadonda vafot etdi. Uning qabri hozirgacha saqlanib qolgan.

Ulug‗ mutafakkir Ibn Sino 280 dan ko‗p asarlar yozgan, ular

tibbiyot, matematika, astronomiya, kimyo, falsafa, iqtisodiyot va boshqa

sohalarga bag‗ishlangan.

Ibn Sinoning inson ehtiyojlari, mehnat va uning moddiy ishlab

chiqarishdagi roli to‗g‗risidagi fikrlari diqqatga sazovor. Uning fikricha:

«Hayvon tabiat ne‘matlariga qanoat qiladi, insonga esa tabiat ne‘matlari

kamlik qiladi, u oziq-ovqat, kiyim-kechak va uy-joyga ehtiyoj sezadi.

Hayvonlar tabiat ne‘matlarini o‗zlashtiradi,

inson esa o‗z mehnati bilan o‗ziga ovqat,

kiyim-kechak, uy-joy yaratadi. Shu maqsadda

inson dehqonchilik bilan shug‗ullanishi kerak.

Hayvonlar garchi poda bo‗lib yashasalar ham

yolg‗iz yashay oladi, odamlar esa yakka holda

o‗zlari uchun barcha yashash vositalarini topa

olmaydilar. Shuning uchun odamlar muloqot

va o‗zaro yordamga muhtoj bo‗ladilar».

Ibn Sino feodal jamiyatning asosiy

muammolarini tadqiq qiladi. U jamiyatning

amal qilishining asosi hunarmandchilik, deb

hisoblaydi. «Odamning o„z quvvatini

saqlashga va oziq-ovqatga bo„lgan ehtiyoji, –

deb yozadi Ibn Sino, – hammani hunar

o„rganishga undaydi».

O‗rta Osiyo Yevropani Osiyo bilan bog‗lovchi yirik moddiymadaniy va savdo markaziga aylandi. Bu jarayonlar bir-biridan minglab

chaqirim uzoqlikdagi davlatlar, xalqlar o‗rtasidagi iqtisodiy

munosabatlarni shakllantirdi. Axir, Osiyodagi va Yevropadagi

tovarlarga bo‗lgan talab va taklifni (bozorning asosiy unsurlarini) yaxshi

bilmay turib, uzoq va xatarli yo‗lga chiqish mumkinmidi, katta

karvonlarni tog‗u toshlardan, qumu cho‗llardan olib o‗tish osonmidi,

buning uchun ma‘lum qoidalarga, amallarga tayanib ish ko‗rish kerak

bo‗ldi. Yevropaga qancha va qaysi tovarlarni olib borish, u yerdan nima

olib qaytish, karvon yo‗lidagi davlatlar, xalqlar talab-etiyojini yaxshi

bilish talab etilgan. Oqibatda turli bilim sohalari, matematika (al-jabr),

geometriya (handasa), astronomiya (falakiyot) va boshqa ko‗pgina fanlar

rivojlandi. Bu davrda butun dunyoga tanilgan Xorazmiy , Farg‗oniy, Ibn

Sino, Ibn Ro‗shd, Yusuf Xos Hojib, Nizomulmulk va boshqa ko‗plab

Abu Ali Ibn Sino

(980–1037)

mutafikkirlar yashab, ijod qilishdi. Ularning asarlarida muhim iqtisodiy

g‗oyalar ham o‗z aksini topgan. Sharq uyg‗onishi davrida yashab ijod

qilgan olimlar o‗z asarlarida shu davrdagi tijorat, mulkdorlik sirlarini

bayon etganlar. Ularning ko‗plari hozirgi kunda ham o‗z ahamiyatini

saqlab kelmoqda.

Ibn Sino nafaqat oila doirasidagi, balki shahar va hatto davlat

miqyosidagi daromad va xarajatlar balansi to‗g‗risida ham fikr yuritadi.

Uning fikricha, davlat tabiiy ofat yoki urush bo‗lish ehtimolini hisobga

olib, unga mablag‗ ajratgan holda daromad va xarajatlar balansiga

erishishi zarur.

Ibn Sino ideal davlat to‗g‗risida fikr yuritib, uni quyidagicha

tavsiflab beradi:

1) hamma o‗z foydasini ko‗zlab mehnat qilishi kerak;

2) bu davlatda barcha moddiy boyliklar shunday teng taqsimlanishi

kerakki, unda juda katta boylik va ashaddiy kambag‗allik bo‗lmasin;

3) barcha kishilar halol mehnat bilan shug‗ullanishi va halol savdo

qilishi sababli urushadigan odamlar bo‗lmaydi va urushlar tugatiladi,

davlatlar o‗rtasidagi siyosiy bahslar esa tinch yo‗l bilan hal etiladi;

4) ideal davlatda odamlarda hamma narsa muhayyo bo‗ladi,

shuning uchun ular bir-biriga qarama-qarshi bo‗lmaydilar, quvnoq

ashula va musiqani yaxshi ko‗radilar, uzoq vaqt qarimaydilar.

Ibn Sinoning ideal davlat to‗g‗risidagi qarashlari Platonning

«Qonun»larida, Aristotelning «Afina siyosatchilari»da, Forobiyning

«Saxovatli shahar aholisining qarashlari to‗g‗risida traktat»ida aytilgan

fikrlariga ko‗p jihatdan o‗xshab ketadi.

Abu Ali Ibn Sinoning iqtisodiy qarashlari. (980-1037) O’rta Osiyo xalqlari madaniyatini o’rta asr sharoitida dunyo madaniyatining oldingi qatoriga olib chiqqan buyuk mutafakkirlardan biri Abu Ali Ibn sino bo’lib, u Ovro’pada Avitsenna nomi bilan mashhurdir. Ibn sino (asl ismi Xusayn, otasining ismi Abdulloh) Buxoroning Afshana qishlog’ida hijriy 370 (980) yilning safar oyida, amaldor oilasida tug’ildi, Ibn sino iste’dodli, xotirasi kuchli, zehni o’tkir bo’lganligidan o’z davrida ma’lum bo’lgan ilmlarni tezdan egallay boshladi. 10 yoshidayoq Qur’oni Karimni boshdan-oyoq yod o’qir edi. 13 yoshlaridan boshlang’ich matematika, mantiq, fiqh, falsafa ilmlari bilan shug’ullana boshlaydi. U o’zidan avval o’tgan Sharq mutafakkirlarining asarlarini chuqur o’rganish bilan birga, qadimgi yunon tabiiy-ilmiy. Falsafiy merosini, xususan Aristotel, Evklid, Ptolemey, Galen, Gippokrat, Pifagor, Porfiriylarning asarlarini ham qunt bilan o’rgandi. O’rta Osig’ mutafakkiri Ibn Sinoning (980-1037) 280 dan ko’p asarlari mavjud bo’lib, ular tibbig’t, matematika, astronomiya, ximiya, falsafa, iqtisodig’t va boshqa sohalarga bag’ishlangan. Ibn Sinoning inson ehtig’jlari to’g’risidagi, mehnat va uning moddiy ishlab chiqarishdagi roli to’g’risidagi fikrlari diqqatga sazovor. Uning fikricha «xayvon tabiat ne’matlariga qanoat qiladi, insonga esa tabiat ne’matlari kamlik qiladi, u oziqovqat, kiyim-kechak va uy-joyga ehtig’j sezadi. Hayvonlar tabiat ne’matlarini o’zlashtiradi, inson esa o’z mehnati bilan o’ziga ovqat, kiyim-kechak, uy-joy yaratadi. Shu maqsadda inson dehqonchilik bilan shug’ullanishi kerak. Hayvonlar garchi poda bo’lib yashasalar ham, g’lg’iz yashay oladi, odamlar esa yakka holda o’zlari uchun barcha yashash vositalarini topa olmaydilar. Shuning uchun odamlar muloqot va o’zaro g’rdamga muhtoj bo’ladilar». Ibn Sino feodal jamiyatning asosiy muammolarini tadqiqot qiladi. U jamiyatning amal qilishining asosi hunarmandchilik deb hisobladi. «Odamning o’z quvvatini saqlashga va oziq-ovqatga bo’lgan ehtig’ji,-deb g’zadi Ibn Sino,- hammani hunar o’rganishga undaydi.» Ibn Sino nafaqat oila doirasidagi, balki shahar va hatto davlat miqg’sidagi daromad va xarajatlar balansi to’g’risida ham fikr yuritadi. Uning fikricha, davlat tabiiy ofat g’ki urush bo’lish ehtimolini hisobga olib, unga mablag’ ajratgan holda daromad va xarajatlar balansiga erishishi zarur. Ibn Sino ideal davlat to’g’risida fikr yuritib, uni quyidagicha tavsiflab beradi: 1) bu davlatda barcha moddiy boyliklar shunday barobar taqsimlanishi kerakki, unda juda katta boylik va ashaddiy qambag’allik bo’lmasin; 2) barcha kishilar halol mehnat bilan shug’ullanishi va halol savdo qilishi, sababli urushadigan odamlar bo’lamaydi va urushlar tugatiladi, davlatlar o’rtasilagi sig’siy baxslar esa tinch yo’l bilan echiladi; 3) ideal davlatda odamlarda hamma narsa muhayg’ bo’ladi va shuning uchun ular bir-biriga qarama-qarshi bo’lmaydilar, quvnoq ashula va musiqani yaxshi ko’radilar, uzoq vaqt qarimaydilar. Ibn Sinoning ideal davlat to’g’risidagi qarashlari Platonning «Qonun»larida, Aristotelning «Afina sig’satchilari»da, Forobiyning «Saxovatli shahar yashovchilarining qarashlari to’g’risida traktat»ida aytilgan fikrlariga ko’p jihatdan o’xshab ketadi.

Matematika sohasida Ibn Sino Yevklidni „Negizlar“ kitobini qayta ishlab, unga sharh va toʻldirishlar kiritdi, geometrik oʻlchamlarga arifmetik terminologiya qoʻlladi, „son“ tushunchasi doirasini „natural son“ dan ancha kengaytirdi.

Sheʼriyat sohasida ham Ibn Sino sezilarli iz qoldirdi. U oʻzining ayrim tibbiy asarlari („Urjuza“) ni rajaz vaznli sheʼrda yozgan. Bundan tashqari, uning bir nechta falsafiy qissalari ham borki, ular keyinchalik fors adabiyotiga chuqur taʼsir koʻrsatdi. Olimning fors tilida yozgan bir necha gʻazal va qitʼalari, 40 dan ortiq ruboiylari mavjud. Uning sheʼriy merosi qisman rus va oʻzbek tillarida nashr etilgan.

Ibn Sino musiqa bobida Forobiyni ilmiy yoʻnalishini davom ettirgan yirik nazariyotchidir. Musiqa haqidagi „Javomeʼ ilm ul-musiqiy“ („Musiqa ilmiga oid toʻplam“) asari „Kitob ash-shifo“ ning bir qismi boʻlib, har biri bir necha bobli 6 boʻlimdan iborat. „annajot“, „Donishnoma“larda musiqa haqida kichik boʻlimlar mavjud, „Tib qonunlari“, „Risolai ishq“ va boshqa da mu-siqaning ayrim masalalari haqida fikr yuritgan. Oʻz davri musiqasining barcha muammolarini bayon etgan: nagma. boʻd (interval), lad tizimlari, iyqo, kuy yaratish, musiqa asboblari va hokazo. Yevropada keyinchalik „sof tizma (tovushqator)“ atalgan musiqaviy tuzilmani birinchi boʻlib asoslagan. Ibn Sino musiqiy goʻzallik haqida mukammal taʼlimotni ilgari surib, musiqani hamohanglikning eng kamolga yetgan turi deb biladi. Ritm masalalariga Sharqning boshqa musiqa nazariyotchilari singari aruz badiiy tizim bilan bogʻliq holda qaraydi. Tabib sifatida u musiqani muhim tibbiy vositalar jumlasiga kiritgan. Inson nutqiy ohanglari rivojlanishi natijasida musiqa paydo boʻlganligi haqidagi nazariyasi hozirgi zamonaviy musiqa nazariyalariga mos keladi. Oʻzining barkamol shaxsni tarbiyalash gʻoyasida musiqani asosiy vositalar sirasiga kiritgan.

Ibn Sinoning tabobat da qilgan ishlari uning nomini bir necha joylarda shu fan sohasi bilan chambarchas bogʻladi. Olimning tabobat taraqqiyotidagi buyuk xizmati shundaki, u oʻzigacha oʻtgan turli xalq namoyandalari tomonidan ayerlar davomida tib ilmi sohasida toʻplangan maʼlumotlarni saralab, muayyan bir tartibga soldi va ularni oʻz tajribalari bilan boyitgan holda maʼlum nazariya va qonunqoida asosida umumlashtirdi. Bunga uning „Tib qonunlari“ va bu asarning jahon tib ilmi tarixida tutgan mavqei va krzongan shuhrati yorqin dalildir.

Ibn Sinoning tabobat sohasida qilgan ishlari oʻsha davr tabobatini bir necha davrga ilgarilatdi va ayrim sohalarda hatto hozirgi zamon tibbiyotiga yakinlashtirdi ham. Olim yashagan davrda bu sohada antik olimlarning, xususan Gippokrat, Galen, Dioskorid va boshqalarning taʼlimoti ustuvor edi. Ibn Sino ham oʻz tibbiy faoliyatida ularning nazariy qarashlari va amaliy koʻrsatmalariga tayandi, lekin ularni Hindiston, Xitoy, Oʻrta Osiyo, Sharq olimlarining hamda uz tajribalari va bilimlari asosida rivojlantirdi va bo-yitdi. Ibn Sinoning daho tabib sifatida shuxrat qozonishining asosiy omillaridan biri — uning tib nazariyasini, xususan, anatomiya — inson gavdasi tuzilishini mukammal bilishligidir. Bosh suyagining tuzulishi, tishlarning tuzilishi toʻgʻrisida u Galenga ergashgan holda toʻgʻri fikrlagan. Uning koʻzning anatomiyasi, koʻrish jarayonining qanday sodir boʻlishi va unda koʻz qorachigʻining roli, koʻz muskullarining joylashishi xususida yozganlari zamonaviy oftalmologiyaga yaqindir. Asablar, qon tomirlar, mushaklarning tuzilishi va funksiyalari toʻgʻrisida yozganlari anatomiyaning amaliyot bilan bogʻliqligini koʻrsatadi. Bu esa amaliy anatomiyaning asoschisi deb tan olingan rus olimi N. I. Pirogov Ibn Sinoning izdoshi deyishga asos beradi.

Ibn Sino oʻtkir diagnost edi. Uning baʼzi tashhis usullari hozir ham oʻz ahamiyatini yoʻqotmagan. Perkussiya (aʼzoga urish orqali diagnoz qoʻyish)ni, xususan, assit va meteorizmni farqlashda, istisqoni aniqlashda (qoringa sekin urish orqali) qoʻllagan. Bu usul 600 yildan keyin venalik tabib Leopold Auenbrugger (1722—1809) tomonidan qayta kashf qilinib, yana 50 yildan soʻng amaliyotga kirgan. Olim qon tuflash holatlari va nafas olish turlarini chuqur oʻrganib, ulardan tashhisda foydalangan. Ibn Sino turli kasalliklarning differensial diagnosti-kasida va gavdaning umumiy holatini aniqlashda tomir urishi, siydik va najasga qarab olinadigan belgilarga katta eʼtibor beradi. Masalan, diabet (qand) kasalligini u siydikning holati, shu jumladan, undagi shirinlik moddasiga qarab tashxis qiladi. Diabet kasalligida siydikda qand modsasi boʻlishini 1775-yil da ingliz olimi Dobson aniqlagan. Tabobat tarixida ilk bor Ibn Sino vabo bilan oʻlatni farqlagan, yuqumli kasalliklar bilan ogʻrigan bemorlarni boshqalardan ajratgan holda saqlash kerakligini taʼkidlagan, meningit, oshqozon yarasi, sariq kasalligi, plevrit mo-xov, zaxm, qizamiq, suvchechak, kuydirgi kabi kasalliklarning belgilari va kechish jarayonini toʻgʻri tasvirlab bergan. Quturish kasalligining koʻrinishlari, uning yuqumli harakteri, bemorning bu kasallikdagi holatlarini juda toʻgʻri aniqlagan. 1804-yil da yevropalik olim Sinke quturgan hayvonlarning soʻlagi yuqumliligini tasdiqlagan. Psixik va asab kasalliklarini tavsiflash va davolashga ham olim koʻp yangiliklarni kiritgan. Bu kasalliklarni davolashda u atrof muhitning, iqlimning, parhez va jismoniy mashqlarning taʼsiriga hamda bemor kayfiyatini yaxshilashga qaratilgan tadbirlarga katta ahamiyat beradi.

Bemorlarni davolashda olim 3 narsaga — tartib (parhez), dorilar bilan davolash va turli tibbiy tadbirlarni qoʻllash (qon olish, banka qoʻyish, zuluk solish, huqna va hokazo)ga ahamiyat berish kerakligini aytadi. Kasallikni davolashda ovqatlanish, yaʼni parhezni muhim omillardan deb hisoblaydi va har bir kasallik uchun oʻz ovqatlanish tartibini beradi. Chunonchi, jigar kasalliklarida koʻproq mayiz, anjir, anor suvi isteʼmol qilishni buyuradi. Bu esa bunday kasalliklarni hozirgi glyukoza va insulin bilan davolash usullarining qadimgi koʻrinishidir. Ibn Sinoning jarroxlik sohasini rivojlantirishdagi xizmatlari ham ulkandir. U oʻz tibbiy asarlarida zamonaviy jarroxlikda qoʻllanib kelayotgan ayrim usullarni bayon qiladi. Yiringli shishlarni kuydirish yoki pichoq bilan yorish, bavosir shishlarini tikish, tampon, oʻtkir modda yoki tikish bilan qon toʻxtatish, tomoqni kesib, nay qoʻyish (traxeotomiya) shular jumlasidandir. Yelka suyagining chiqishini oddiy bosish bilan davolash usuli hozirgacha „Avitsenna usuli“ deb ataladi. Umurtqaning qiyshayishini Ibn Sino oʻzi ixtiro qilgan yogʻoch moslama yordamida tuzatgan. Bu usulni XV asr da fransuz tabibi Kalo qayta kashf etgan. Suyaklarni gipslash usuli ham Ibn Sino tomonidan keng qoʻllangan, lekin u ham keyinchalik unutilib, yevropalik tabiblar tomonidan 1852-yil da amaliyotga yangi ixtiro sifatida qaytarilgan. Hozirgi koʻz jarroxligida qoʻllanayotgan usullarning qariyb barchasi Ibn Sinoga maʼlum boʻlgan. Yomon sifatli saraton (rak) shishlari, qovuq toshlarini olish, istisqo, bavosirning operatsiyalari, bosh suyagining operatsiyasi va boshqa Ibn Sino qoʻllagan muolaja usullaridandir.

Xulosa

Ulug‗ mutafakkir Ibn Sino 280 dan ko‗p asarlar yozgan, ular

tibbiyot, matematika, astronomiya, kimyo, falsafa, iqtisodiyot va boshqa

sohalarga bag‗ishlangan.

Ibn Sinoning inson ehtiyojlari, mehnat va uning moddiy ishlab

chiqarishdagi roli to‗g‗risidagi fikrlari diqqatga sazovor. Uning fikricha:

«Hayvon tabiat ne‘matlariga qanoat qiladi, insonga esa tabiat ne‘matlari

kamlik qiladi, u oziq-ovqat, kiyim-kechak va uy-joyga ehtiyoj sezadi.

Hayvonlar tabiat ne‘matlarini o‗zlashtiradi,

inson esa o‗z mehnati bilan o‗ziga ovqat,

kiyim-kechak, uy-joy yaratadi. Shu maqsadda

inson dehqonchilik bilan shug‗ullanishi kerak.

Hayvonlar garchi poda bo‗lib yashasalar ham

yolg‗iz yashay oladi, odamlar esa yakka holda

o‗zlari uchun barcha yashash vositalarini topa

olmaydilar. Shuning uchun odamlar muloqot

va o‗zaro yordamga muhtoj bo‗ladilar».

Ibn Sino feodal jamiyatning asosiy

muammolarini tadqiq qiladi. U jamiyatning

amal qilishining asosi hunarmandchilik, deb

hisoblaydi. «Odamning o„z quvvatini

saqlashga va oziq-ovqatga bo„lgan ehtiyoji, –

deb yozadi Ibn Sino, – hammani hunar

o„rganishga undaydi».

O‗rta Osiyo Yevropani Osiyo bilan bog‗lovchi yirik moddiymadaniy va savdo markaziga aylandi. Bu jarayonlar bir-biridan minglab

chaqirim uzoqlikdagi davlatlar, xalqlar o‗rtasidagi iqtisodiy

munosabatlarni shakllantirdi. Axir, Osiyodagi va Yevropadagi

tovarlarga bo‗lgan talab va taklifni (bozorning asosiy unsurlarini) yaxshi

bilmay turib, uzoq va xatarli yo‗lga chiqish mumkinmidi, katta

karvonlarni tog‗u toshlardan, qumu cho‗llardan olib o‗tish osonmidi,

buning uchun ma‘lum qoidalarga, amallarga tayanib ish ko‗rish kerak

bo‗ldi. Yevropaga qancha va qaysi tovarlarni olib borish, u yerdan nima

olib qaytish, karvon yo‗lidagi davlatlar, xalqlar talab-etiyojini yaxshi

bilish talab etilgan. Oqibatda turli bilim sohalari, matematika (al-jabr),

geometriya (handasa), astronomiya (falakiyot) va boshqa ko‗pgina fanlar

rivojlandi. Bu davrda butun dunyoga tanilgan Xorazmiy , Farg‗oniy, Ibn

Sino, Ibn Ro‗shd, Yusuf Xos Hojib, Nizomulmulk va boshqa ko‗plab

Abu Ali Ibn Sino

(980–1037)

mutafikkirlar yashab, ijod qilishdi. Ularning asarlarida muhim iqtisodiy

g‗oyalar ham o‗z aksini topgan. Sharq uyg‗onishi davrida yashab ijod

qilgan olimlar o‗z asarlarida shu davrdagi tijorat, mulkdorlik sirlarini

bayon etganlar. Ularning ko‗plari hozirgi kunda ham o‗z ahamiyatini

saqlab kelmoqda.

Ibn Sino nafaqat oila doirasidagi, balki shahar va hatto davlat

miqyosidagi daromad va xarajatlar balansi to‗g‗risida ham fikr yuritadi.

Uning fikricha, davlat tabiiy ofat yoki urush bo‗lish ehtimolini hisobga

olib, unga mablag‗ ajratgan holda daromad va xarajatlar balansiga

erishishi zarur.

Ibn Sino ideal davlat to‗g‗risida fikr yuritib, uni quyidagicha

tavsiflab beradi:

1) hamma o‗z foydasini ko‗zlab mehnat qilishi kerak;

2) bu davlatda barcha moddiy boyliklar shunday teng taqsimlanishi

kerakki, unda juda katta boylik va ashaddiy kambag‗allik bo‗lmasin;

3) barcha kishilar halol mehnat bilan shug‗ullanishi va halol savdo

qilishi sababli urushadigan odamlar bo‗lmaydi va urushlar tugatiladi,

davlatlar o‗rtasidagi siyosiy bahslar esa tinch yo‗l bilan hal etiladi;