I umumiy qism

1.3. Payvandlash, qoplash usullari bo’yicha umumiy ma`lumotlar.  

Payvandlash va qoplash usullari mashina detallarini ta`mirlashning  

eng asosiy usullari hisoblanadi. Hozirgi vaqtda ta`mirlash korxonalarida  

payvandlash  va  qoplash  usullari  bilan  55%  dan  ortiq  detallar  qayta  

tiklanmoqda.    Eyilgan    detallarni    qayta    tiklashda    qo’llaniladigan    usullar 

bo’yicha ma`lumotlar jadval 1.2. keltirilgan.  

Detallarni qayta tiklash usullari 

Jadval- 1.2 

 

---

 

Ta`mirlashda  shu  usullarning  keng  qo’llanishi    quyidagi  omillar  

bilan    ifodalanadi:  ularning  unumliligi  va  jarayonning  nisbatan  

oddiyligi,    qoplangan    qatlamning    asosiy    metall    bilan    mustahkam  birikishi, 

sifatli qoplama olish imkoniyati (yuqori qattiqligi, eyilishga  

chidamliligi, oshirilgan qayishqoqligi va xakazo).  

YUqoridagi jadvalda keltirilgan  ayrim payvandlash, qoplash usullar  

bo’yicha qisqa taxliliy ma`lumotlarga to’xtalamiz.  Flyus qatlami ostida avtomatik 

va  yarim  avtomatik  payvandlab  qoplash.  Jarayon  yuqori  unumdorligi  bilan 

xarakterlanadi, bir soatda 35 kg metallni, 2 daqiqada esa 30...40 sm2 gacha yuzani 

qoplash  mumkin.  Usulning  afzalligi    shundaki,    qoplangan    metallni        legirlash  

yo’li        bilan    kerakli    fizik-mexanik  xossalarga  ega  bo’lgan  qatlamni  olish 

mumkin.   

Avtomatik va yarim avtomatik payvandlab qoplashda kukunsimon  

kompozitsion    materialdan    foydalanish    mumkin.    Bolgariyada    detallarning  

yuzasini    kompozitsion    material    bilan    qoplashda    quyidagi  texnologiyadan 

foydalaniladi (rasm 1.5.) 

. 

 

 

Rasm 1.5. Kompozitsion qatlam olish usuli. 

     1- payvandlanayotgan detal;                    2- suyuqlanuvchi elektrod;   

     3- kukunsimon material bunkeri;        4- rolik;   5- sovutish suyuqligi. 

          Val    shaklidagi    detalning    eyilgan    yuzasiga    suyuqlanuvchi    elektrodni 

avtomatik  payvandlab  qayta  tiklashda,  yoydan  ma`lum  masofa  orqada  qattiq  

---

 

qotishma    kukuni    uzatiladi.    Qattiq    qotishmaning    kukuni    uning    orqasidan 

kelayotgan    rolikning    bosim    kuchi    ta`sirida    payvand    qatlam    ichiga    bosib  

kiritiladi.    Rolik    orqasidan    esa    sovutuvchi    suyuqlik    berilib    payvand    qatlam 

toblanadi. Ushbu usul payvandlangan metallda qattiq qotishmaning erib ketishidan 

saqlab,  kompozitsion  qatlam  olishni  ta`minlaydi.  Lekin  bu  usul  qattiq  qotishma 

zarralari  qatlam  yuzasida  joylashganligi  uchun  qatlam  qalinligi    bo’yicha    fizik-

mexanik  xossalarning  bir  xil  bo’lishini ta`minlay olmaydi.  

            Qattiq  qotishmali  kukunsimon  materialni  suyuqlanuvchi  elektrod  

orqasidan  payvandlash  vannasiga  yuborish  usuli  Belorussiyada  sinovdan  

o’tkazilgan (rasm1.6.)   

 

 

Rasm 1.6. Kukunsimon materialni payvandlash vannasiga 

uzatish sxemasi. 

1 - suyuqlanuvchi elektrod;                 2 - kukunsimon material bunkeri;  

3 - payvandlash vannasi;                   4 - payvand qatlam.  

          Kukunsimon  materialni  suyuq  metall  vannasiga  yuborish  turli usullarda: 

uning o’z og`irligi yordamida, maxsus uzatuvchi moslama yordamida,  

gaz oqimi yordamida amalga oshirish mumkin. O’tkazilgan tajribalar oxirgi  

uzatish  usulini  yaxshiroq  ekanligini  ko’rsatgan.  Kompozitsion  qatlam tarkibini 

matritsa sifatida asosiy va elektrod metali aralashmasi, hamda  

to’ldiruvchi sifatida esa qattiq qotishmalar tashkil etadi.   

           

---

 

Flyus ostida payvandlash usulining bir qator kamchiliklari mavjud:  

-kichik  diametrli  detal  yuzasida  (50...60  mm  dan  kam)  erigan  metalni  flyusli 

vannada ushlab qolishning qiyinligi;  

-shlak qatqalog`ini chiqarishning qiyinligi;  

-ishlash  sharoitini  nazorat  qilishning  qiyinligi  (flyus  bo’lganligi uchun);  

            Karbonat  angidrid  muhitida  avtomatik  va  yarim  avtomatik payvandlab 

qoplash. Karbonat angidrid muhitida qoplash bir qator muxim  

afzalliklarga    ega.    Ulardan    asosiylari    flyus    ostida    avtomatik    payvandlashga  

nisbatan  yuqori  unumdorligi  (18...20  sm2/min)  va  yuqori  

qoplash  koeffitsientiga  egaligi.  Ushbu  usul  bir  qator  texnologik afzalliklarga 

ega:   

-qoplash jarayonini kuzatib turish mumkinligi;  

-jarayonni to’xtatmasdan bir necha vallarni qoplash mumkinligi;  

-kichik diametrli detallarga qo’llash mumkinligi;  

-yupqa qatlam (0,8...1,0 mm) qoplash mumkinligi.  

Kamchiliklariga quyidagilar kiradi:  

-katod elementlarining kuyib, bug`lanib ketishi;  

-erigan metal vannasida vodorod va azot bug`langanligi tufayli chokda   

 g`ovaklar xosil bo’lishi;  

-elektrod materiallarining ko’p qismi (10...15 % gacha) sachrab ketishi;  

-yuqori qattiqlikka ega bo’lgan qatlamni faqat yuqori legirlangan sim yoki  kukunli  

sim  va  keyinchalik,  termik  ishlov  berish  bilan  olish mumkinligi.