I. To’plamning

Kompyuter tarmoqlarining tasnifi

Kompyuter tarmoqi (hisoblash tarmoqi) – bu hisoblash mashinalari (kompyuterlar, serverlar, mashrutizatorlar va boshqa) o’rtasida ma’lumot almashishni ta’minlovchi tizim.Ma’lumotlar almashish uchun esa turli vositalardan foydalaniladi.
Klassifikatsyasi (tasnifi) Hududiy yoyilganligiga ko’ra:

• 
  BAN (Body Area Network) – kompyuter qurilmasiga quralgan yoki
  

taqiluvchi tarmoq.

• 
  PAN (Personal Area Network) – bitta kishiga tegishli, turli qurilmalar birgalikda hamjihat ishlashi uchun mo’ljallangan shaxsiy tarmoq.
  
• 
  LAN (Local Area Network) – mahalliy tarmoq, odatda uncha katta bo’lmagan hududni yoki guruhni (uy, ofis, bino, universitet) qamrab oluvchi tarmoq. “LAN” atamasini uy, kichkina ofis tarmoqi, hududi bir necha yuz gektardan iborat bo’lgan katta zavod darajasida tashkil qilingan tarmoqlarga ishlatish mumkin. Bazi manbalarning horij manbalari takidlashicha -mahaliy tarmoq, 10km radiusni ham qamrashi mumkin. Mahalliy tarmoq yopiq turdagi tarmoq bo’lib, tarmoqdan foydalanish huqudi faqat ma’lum foydalanuvchilarga berilgan, ya’ni ish faoliyati bevosita tarmoq bilan bog’liq.
  
• 
  CAN (Campus Area Network) – kampuslar tarmoqi (binolar a’ro), bir biriga yaqin bo’lgan binolarni birtta mahalliy tarmoqqa yig’adi.
  
• 
  MAN (Metropolitan Area Network) – mintaqaviy tarmoq, shahar a’ro yoki shaharlar a’ro, mahalliy tarmoqqa ulangan hisoblash qurilmalarini, tuzulmalarni bir biriga bog’lovchi katta tarmoq.
  
• 
  WAN (Wide Area Network) – katta hududlarni qamrab olgan global tarmoq. U lokal tarmoq va boshqa telekommunikatsion tarmoqlarni va qurilmalarni o’z ichiga olgan.
  

Arxitekturasi bo’yicha

• 
  Klient-server
  
• 
  Bir darajali tarmoq (markazlashmagan yoki pir tarmoq)
  

Tarmoq topologiyasi bo’yicha

• 
  Shina
  
• 
  Halqasimon
  
• 
  Yulduzsimon
  
• 
  Va h.k.z
  

Malumot almashish vositasi bo’yicha

• 
  Simli (telefon simlari, koaksial kabellar, o’rama juft kabellar, shishatolali-optik kabellar)
  
• 
  Simsiz (ma’lumotlarni turli radiosignal chastata diapazonlar orqali yuborish)
  

Funksional vazifasiga ko’ra

• 
  Ma’lumotlar saqlash tarmoqi
  
• 
  Protsesslarni boshqaruvchi tarmoq
  
• 
  Server ferma
  
• 
  Uy tarmoqi yoki SOHA (small office/home office) tarmoqi
  

Ma’lumot yuborish tezligiga ko’ra

• 
  Past tezlik (10 Mbit/s gacha)
  
• 
  O’rta tezlik (100 Mbit/s gacha)
  
• 
  Yuqori tezlik (100 Mbit/s dan yuqori)
  

Tarmoq Operatsion tizimi bo’yicha

• 
  Windows asosida
  
• 
  UNIX asosida
  
• 
  NetWare asosida
  
• 
  Cisco asosida
  
• 
  Linux asosida
  

Mahalliy tarmoq
Mahalliy tarmoq – uncha katta bo’lmagan hududagi yoki bir necha binodagi (uy, ofis, firma, ta’lim dargohi) kompyuterlar o’zaro ma’lumot almashish uchun birlashgan tarmoqi.
Tarmoqlari tasniflashni ko’plab yo’llari mavjud. Tasniflashda eng asosiy mezon qilib, tarmoqni tanday qilib administratorlash olingan. Yani tarmoqning qanday tashkil qilinganiga va qanday boshqarilishiga qarab, mahalliy, taqsimlangan, shahar yoki global tarmoq ajratish mumkin. Tarmoqni yoki uning biror qismini tarmoq administratorlari boshqaradi. Mobodo bu murakkab tarmoqlarbo’lsa, administratorlarning huquqi va majburiyatlari qat’iy belgilab qo’yilgan bo’ladi va administratorlar guruhi barcha hatti harakatlariga hujjat yuritiladi va yozib boriladi.
Kompyuterlar bir-biri bilan turli vositalar yordamida bog’lanishi mumkin: mis o’tkazuvchili (o’rama juft kabel), optik o’tkazuvchili (optik kabel) va radiokanal (simsiz texnologiyalar). O’rama juft va optik kabellarda aloqa,

Ethernet va shu kabi vositalar yordamida o’rnatiladi. Alohida lokal hisoblash tarmoqi shlyuz orqali boshqa lokal hisoblash tarmoqi bilan bog’langan bo’lishi mumkin, bundan tashqari global hisoblash tarmoqining bir qismi bo’lishi mumkin (misol uchun, Internet) yoki unga ulanish imkoni.

Ko’proq lokal tarmoqlar Ethernet texnologiyasi asosida qurilgan. Takidlash joizki, avval Frame Relay, Token ring protokollari ham qo’llanilgan, lekin bugungi kunga kelib ularni kam uchratish mumkin va eskirgan hisoblanadi. Ularni faqat ixtisoslashgan logaratoriya, talim va harbiy muassasalarda ko’rish mumkin.
Oddiy lokal tarmoqni tashkil qilish uchun mashrutizatorlar, kommutatorlar, simsiz ulanish nuqtasi, simsiz mashrutizatorlar, modem va tarmoq adapterlaridan foydalanish mumkin.
Mintaqaviy tarmoq
Mintaqaviy tarmoq – bu shahar va shaharlar aro hisoblash mashinalarini va uzellarini yig’gan tarmoq bo’lib, hajmi bo’yicha global tarmoqdan kichik, mahalliy tarmoqdan katta.
Mintaqaviy tarmoqga yorqin misol kabelli televidenya. U bazi sabablarga ko’ra, oddiy antennali efir sifati past bo’lgan hududlarda qo’llanilgan. Bunday hududlarda umumiy antenna biror balandroq tepalikka o’rnatilgan va signal abanent uyiga kabel orqali borgan. Bundan kelib chiqadiki, mintaqaviy tarmoq provayderning tayanch nuqtalaridan bir.
Global tarmoq
Global tarmoq –katta hudud va ko’p hisobdagi uzellarni (“tugun”) lokal tarmoq va boshqa telekommunikatsion tarmoqlarni va qurilmalarni o’z ichiga olgan tarmoq.
Global hisoblash tarmoqi, but bo’lmagan tarmoqlarni shunday jamlaydiki, foydalanuvchilar va kompyuterlar, qayerda bo’lishidan qat’iy nazar, global tarmoq ishtirokchilari bir-biri bilan o’zaro tasirni yo’qotmaydi.
Global tarmoq bir uchi mashrutizator bilan lokal tarmoqqa, ikkinchi uchi esa kommutator orqli global tarmoqning boshqa qismlariga ulangan. Global tarmoqni tashkil etishda asosan TCP/IP, SONET/SDH, MPLS, ATM va Frame relay protakollari ishlatiladi.

“TASDIQLAYMAN”

O’quv ishlari bo’yicha direktor o’rinbosari
M.Allamova
“ ” 2021 yil NAZARIY O’QUV MASHG’ULOTNING O’QITISH TEXNOLOGIYASI № 8

Guruhlar
Dars o’tiladigan sana

Mavzu(nomi): Kompyuter tarmoq topologiyalari. "Shina", "Yulduz", "Xalqa"va Aralash topologiyalar
O’quv mashg’ulotining o’qitish texnologiyasi modeli