I texnologik qism

2.1 Gazlar tarkibini tahlil qilish.

Gaz analizatorlari tekshirilayotgan gaz aralashmasidagi komponent yoki komponentlar yig‘indisi konsentratsiyasi haqida ma’lum ot beradigan qurilmalardir. Gaz analizatorlari sanoatning barcha sohalarida va ilmiytadqiqot ishlarida keng ishlatiladi. Keyingi yillarda atrof-muhitni muhofaza qilishga katta e’tibor berilayotganligi munosabati bilan sanoat korxonalari chiqindilari tarkibidagi zararli qo‘shilmalar miqdorini, ishlab chiqarish xonalari va atmosferadagi zararli qo‘shilmalar miqdorini nazorat qilishga mo‘ljallangan gaz analizatorlari ishlab chiqarish va ulardan foydalanish keskin kengaydi. Aholi yashaydigan hududlar havosining sifatini nazorat qilish uchun havoni ifloslantiradigan is gazi, azot qo‘shoksid, chang va boshqa shu kabi moddalar konsentratsiyasi o‘lchanadi. Sanoatda ishlatiladigan avtomatik gaz analizatorlarining ko‘pchiligi gaz aralashmalaridagi bitta komponentning konsentratsiyasini o’chash uchun moijallangan. Bu holda gazlarning aralashmalari binar deb qaralib, undagi aniqlanadigan komponent oichanayotgan aralashmaning fizik-kimyoviy xossalariga ta ’sir qiladi, qolgan komponentlar esa, ularning tarkibi va konsentratsiyasidan qat’i nazar, ularning xossalariga ta’sir qilmaydi va aralashmaning ikkinchi komponenti hisoblanadi. Ko‘p komponentli gaz aralashmalarining tashkil etuvchilarini tahlil qilish uchun moijallangan gaz analizatorlari ham mavjud. Gaz analizatorlari ishlash prinsipi (tahlil qilish usuli), tahlil qilinayotgan muhitning xossalari, aniqlanayotgan kom ponentlar soni, ishlanish turi, chiqayotgan signalni unifikatsiyalash usuli va oichash natijalarini berish usuli kabi belgilariga ko‘ra tasniflanishi mumkin. Eng oddiy holda namunani o‘zgartirmasdan tahlil qilish mumkin, bunda tahlil qilinayotgan aralashma tarkibi to‘g‘risida o’chanayotgan parametrga qarab bevosita xulosa chiqariladi. Tahlil qilishda namunani o‘zgartirish analitik o’chash tanlanuvchanligini oshirish imkonini beradi. Namunani o‘zgartirish uchun fizik usullardan ham, kimyoviy usullardan ham foydalanish mumkin. Agar namunaga ta ’sir qilish uning fizik xossalarini tubdan o‘zgartirib yuborsa, bunday o‘zgartirish fizik o’zgarish deb ataladi. Agar namunaga ta ’sir qilish uning tarkibining tubdan o‘zgarishiga olib kelsa, u kimyoviy o‘zgartirish deb ataladi.

Gaz analizatorlari hajmga nisbatan 3 g/m, mg/m %, larda o’chanadi. Birinchi birlik ancha qulaydir, chunki gaz aralashmalari komponentlarining foiz hisobidagi miqdori harorat va bosim o‘zgarganida doimiyligicha qoladi. Gaz analizatorlari tarkibiga datchik va chiqish signallarini o’chagichdan tashqari, asbobning normal ishlashini ta’minlovchi bir qancha qurilmalar ham kiradi. Asosiy, yordamchi qurilmalar gaz aralashmasi namunasini tanlovchi, tozalovchi, uzatuvchi va tahlilga tayyorlovchi qurilmalardir. Gaz analizatorlarining mavjud tasnifi aralashmaning aniqlanadigan komponentlarining konsentratsiyasini o’chashga asos qilib olingan fizikkimyoviy xossalarga asoslanadi.