I texnologik qism

3.2 TEXNIK-IQTISODIY KO’RSATKICHLAR.

Yangi avtomatlashtirilgan texnikaning iqtisodiy samaradorligini baholash bo’yicha ko’rsatkichlarni hisoblash uchun bazaviy va yangi texnikalarni tavsiflovchi, hamda ulardan foydalanishning tashkiliy-texnik sharoitlari haqida aniq ma’lumotlarga ega bo’lish talab etiladi.

Amaldagi obyektlarni avtomatlashtirishga qilinadigan xarajatlarni capital quyilmalar ( investetsiyalar) deb aytiladi. Ular orqali asosiy fondlarni oddiy hamda kengaytirilgan ishlab chiqarilishi ta’minlanadi. Kapital quyilmalarni bir yo’la, bir martalik, obyektni ishga tushirishdan uzoq muddat oldin qo’yiladigan turlari mavjud. BMI bo’yicha bir vaqtda qo’yiladigan kapital quyilmalar hajmi mavzudan kelib chiqqan holda hisoblanadi. Bizning holatdagi texnologik jarayonda yangicha avtomatlashtirishni tadbiq etishda obyektning qiymati, unga ketgan qurilish-montaj ishlari, jihozlarning qiymati aniqlanadi.

Montaj ishlari va qurilmalarning umumiy qiymati transport harajatlar (4%), omborxona harajatlari (2%) , ehtiyoj qismlari harajatlari va qo’shimcha harajatlar (1%) ni hisobga olgan holda.

1-jadval

Montaj ishlari va jihozlarning nomlanishi	O’lchov birligi	Miqdori
1	2	3
ГТВ-1101М-А termokonduktometrik gaz analizatori	dona	1
KM1816BE51 mikrosxemasi mikrokontrolle	dona	1
Raqamli dastur identifikatori	dona	1
KR580VV55A dasturlashtiriladigan parallel adapteri	dona	1
Kompyuter	dona	1

1-jadvalning davomi

Smeta narxi ming so’m
Birliklar				Jami
Jihoz narxi ming so’m	Montaj ishlari ming so’m	Ish haqi uchun ming so’m	Jihozlar so’mmasi ming so’m	Montaj ishlari ming so’m	Ish haqi uchun
4	5	6	7	8	9
11,001,2	830	255	11,001,2	830	255
3,005,1	178	724	3,005,1	178	724
2,100,8	1856	131	2,100,8	1856	131
600	172	102	600	172	102
300	178	155	300	178	155
3,500,0	172	102	3,500,0	172	102
			19,608,0	3,386,0	1,469,0

Jami: 24,463,000 so’m
3.3 Amortizatsiya ajratmalari hisobi.

Amortizatsiya- asosiy kapital (fondlar) amartizatsiyasi – asosiy kapital ( mashina va mexanizmlar, jihozlar va uskunalar, binolar va inshootlar) ning ekspluatatsiya jarayonida eskirilishi va ayni paytda ular qiymatining muayyan davr davomida ishlab chiqarilayotgan tayyor mahsulotga o’tib borishi.

Ma’lumki, amortizatsiya ajratmalari belgilangan korxonalar bo’yicha tayyor mahsulotning tannarxiga kiritiladi va u quyidagi formula yordamida aniqlanadi.

Na=(F1-Fm)/(Ta*Ti) * 100 %

Bu yerda :

F1 - asosiy fondlarning dastlabki yoki tiklash qiymati

Fm – asosiy fondlarning tugatish qiymati

Ta – asosiy fondlarning normative ishlash muddati (amortizatsiya vaqti

Amortizatsiya normasining darajasi asosiy fondlarning eskirgan qismini tiklash uchun resurslar hajmini aniqlaydi. Amortizatsiya normasi bilan asosiy fondlarning aylanish tezligi belgilanadi va ularni qayta ishlab chiqarish jarayoni jadallashtiriladi.

Yangi o’rnatilgan jihozlar va asboblar amortizatsiyasi

2-jadval

Jihozlar va asboblarning nomi	Smeta bo’yicha qiymat (ming so’m)	Amortizatsiya hisobi
		Amortizatsiya normasi, %	Yillik qiymat(ming so’m)
Jami	24,463,000	15	3,669,450

3.4 Ishchilarning ish haqlarini hisoblash

3-jadval

Shtat birliklarining nomlanishi	1sutkadagi smenalar soni	Tariff razryadlari	Ishchilarga tegishli miqdor		Ishchi guruh a’zolarining koeffitsiyenti	Ishchi guruh miqdori	Ishchi guruh a’zolarining ishlash holati
			1smenada	1sutkada			smena	soat	Kechgi va bayram kunlari
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
KIP chilangari	1	5	1	1	1.14	1.14	264.48	2115.8

3.5 Mutaxassislarning yillik ish haqi fondini hisoblash.

4-jadval

Shtat birliklarining nomlanishi	Shtat jadvali asosida oylik maosh (ming so’m)	Yillik ish haqlari fondi (ming so’m)	Uchastkadagi bandlik miqdori	Ish haqining oylik koeffitsiyentiga bog’liq summasi
TJA mutaxassisi	2450	29400	1	29400
TJA bo’limi boshlig’i	2740	32880	1	32880
			Jami	62 280 ming s

3.6 Ish haqini hisoblash

5-jadval

Shtat birliklarining nomlanishi	Tarif Soatiga ming so’m	Tariff bo’yicha ish haqi ming so’m	Ish haqi fondidan mukofot		Qo’shimcha to’lov ming so’mda
			%	Summasi ming so’mda	Tungi	Bayramlar uchun
1	2	3	4	5	6	7
KIP chilangari	5.922	12528.912	20	2505.782	-	-
KIP chilangari	5.671	11999.564	20	2399.846	-	-
KIP chilangari	5.671	11999.564	20	2399.846	-	-
KIP chilangari	5.671	11999.564	20	2399.846	-	-

Qo’shimcha to’lov 20% ming so’m	Jami ish haqi ming so’m	Qo’shimcha ish haqi ming so’mda	Ish haqining yillik fondi ming so’mda	1 ta ishchining o’rtacha ish haqi
8	9	10	11	12
2505.782	10424	1385.7	18926.17	1577.2
2399.846	10086	1467.6	18266.98	1522.2
2399.846	10086	1467.6	18266.98	1522.2
2399.846	10086	1467.6	18266.98	1522.2

Jami:91 994.09 ming so’m

Umumiy ish haqi fondi: 62280 ming so’m + 91 994.09 ming so’m = 154274.04 ming so’m

Yagona ijtimoiy to’lovlar : Umumiy ish haqi fondidan 12%

154274.04 *12%= 18512.8 ming so’m.

3.7 Elektr energiya harajatlari.

6-jadval

Elektr energiya harajatlari (kVt/soat)			Elektr energiyaning narxi so’m (1kVt/s= 450 so’m)
	Yangi texnologik jarayongacha	Yangi texnologik jarayondan so’ng	Yangi texnologik jarayongacha	Yangi texnologik jarayondan so’ng
Soatiga	28	20	12600	9000
Yiliga	336	250	151200	112500

Yillik tejam: 38,700 so’m
3.8 Ekspluatatsiya xarajatlar smetasi. 7-jadval

№	Xarajatlar moddasi	Xarajatlar Summasi ming so’m		Hisoblash usuli
1		yangi texnologik jarayongacha	yangi texnologik jarayondan so’ng	3
2	Ishchi-xodimlarning asosiy va qo’shimcha ish haqi	154,274,040	61,250,660	4;5 jadvallar
3	Yagona ijtimoiy to’lov uchun ajratma	18512.8	30,365,340	Ish haqining 12%
4	Ishlab chiqarish uchun sarflangan elektroenergiya	151200	112500	6 jadval
5	Qo’shimcha amortizatsiya	-	3,669,450	2 jadval
6	Ehtiyot qismlar uchun qilingan qo’shimcha xarajatlar	-	9,785,200	Amortizatsiyaning 40%i
7	Qo’shimcha MPB ishdan chiqishi va ta’mirlash sarflari	-	926,920	Qurilmalarning smetadagi narxining 2%i
8	Qo’shimcha joriy ta’mirlash xarajatlari	-	1 39,038,000	Qurilmalarning smetadagi narxining 3%i
	Boshqa xarajatlar	29,356,000	22,998,500	Ish xaqi fondining 20-25%i olinadi
	Jami xarajatlar	373,398,550	268,146,570	105,251,980

Yillik tejalgan xarajatlar: 105,251,980so’m.

3.9 Avtomatlashtirishdan keyingi texnik-iqtisodiy ko’rsatkichlar.

8-jadval

№	Ko’rsatkichlar	O’lchov birligi	Summasi
1	Yillik sof iqtisodiy samara(S)	ming.sum.	105,251,980
2	Avtomatlashtirishga quyilgan capital mablag’(K)	ming.sum.	24,463,000
3	Iqtisodiy samaradorlik koeffitsiyenti(Eef)		0.23
4	Xarajatlarni saqlash muddati(Тkm)	yil	4.3

Jarayonning ta’minotchi qismida nasoslarni avtomatlashtirish jarayonlarini boshqarish algoritmlarini joriy etish natijasida korxona bir yilda 113,802,315 so’m sof iqtisodiy samaraga erishadi. Bu natija texnologik jarayonni takomillashtirish uchun bir yo’la 38 750 ming so’m kapital qo’yilmalar sarflash natijasida erishiladi. Kapital qo’yilmalar qoplash muddati quyidagicha aniqlanadi:

Tkm=S/K=105,251,980/ 24,463,000 =4.3 yil

E_ef= 1 / Т_km = 1 / 4.3= 0.23 > E_norm=0,15

Sarflangan kapitalning qoplash muddati 4.3 yilga teng bo’ldi. Iqtisodiy samaradorlik koeffitsiyenti 0,23ga teng bo’lib, bu me’yoriy ko’rsatkich 0,15 dan katta. Ushbu natijalardan kelib chiqib xavfsizlik tizimini avtomatlashtirish iqtisodiy va texnik jihatdan foydali degan xulosaga kelamiz.

5.1. Gaz analizatorlarining xavfsizlik bo'yicha ko'rsatmalari.

Gaz analizatori va tekshirish vositalari ishonchli bo'lishi kerak.

-gaz analizatori buzilmaydigan xonada o'rnatilishi kerak.

- ГСО-ПГС ish joylarining atmosferasiga tushirishga yo'l qo'yilmaydi.

-siqilgan gaz silindrlarini ishlatishda xavfsizlik talablari "qurilma qoidalari va bosim ostida ishlaydigan qurilmalarning xavfsiz ishlashi "( ПБ-03-576-0), 11.06.2003 y. №91 dan Rossiya Gosgortexnazor qarori bilan tasdiqlangan.

- xona, ta'minoti va chiqarish shamollatish bilan jihozlangan bo'lishi kerak.

GOST IEC 60079-29-1 gaz analizatori uchun talablarni belgilaydi dizayn, tekshirish usullari, xususiyatlari va usullarini ta'riflaydi sinov, konsentratsiyalarni o'lchash uchun zarur bo'lgan asbob-uskunalar uchun qo'llaniladi gaz aralashmalarida yonuvchan gazlar va bug'lar. Gaz-analitik tizimi potentsial portlovchi, toksik va ishlatish uchun mo'ljallangan zaharli moddalar. Amaldagi standart gaz analizatorlari uchun minimal talablar. Gaz tahlil tizimlarining e'lon qilingan xususiyatlari va xususiyatlari ularning dizayni sinovlar bilan tasdiqlanishi kerak. Amaldagi standart ichki o'rnatilgan qurilmalarga tegishli xavfsizligini ta'minlash uchun mo'ljallangan namuna olish moslamalari sanoat korxonasida.

Gaz analizatorining cheklangan davlat belgilari bilan ishlashi – taqiqlangan.

Qurilmani tekshirish amalga oshirilishi kerak:

- ob'ektga o'rnatishdan oldin;

- ob'ektga o'rnatilgandan bir yil o'tib, bir yil ichida xizmat muddati.

Mahsulotni tekshirish kirish nazorati hajmida amalga oshiriladi,

keyin natijalar mahsulot pasportidagi jadvalga kiritiladi. Gaz analizatori

ta'mirlash mumkin emas. Mahsulotni ishlatish maqsadga muvofiq emas.

Qurilma quyidagi tarzda ishlaydi.

Gaz analizatorlarini tekshirish har bir ish o'zgarishidan oldin amalga oshiriladi

Xizmat quyidagilarni taqdim etishi kerak

- gaz analizatorlarini ish holatida saqlash va ularni ushbu xavfsizlik qoidalari talablariga muvofiq ishlash va boshqa me'yoriy-texnik hujjatlar;

- o'z vaqtida va sifatli texnik xizmat ko'rsatish va profilaktika xizmati, sinov, modernizatsiya va gaz analizatorlari va elektr jihozlarini rekonstruksiya qilish;

- davriy tibbiyot xodimlarini tanlash tekshiruvlar, brifinglar;

- elektr xodimlarini tayyorlash va sinovdan o'tkazish;

- ishlarning ishonchliligi va tizimlar bilan ishlashda xavfsizlik gazni tahlil qilish

- xodimlarning mehnatini muhofaza qilish;

- ishdan foydalanishda atrof-muhitni muhofaza qilish gaz analizatorlari va boshqa elektr inshootlari;

- buxgalteriya hisobi, elektr energiyasidan oqilona foydalanish va o'tkazuvchanlik

energiya tejash choralari;

- gazni tahlil qilish tizimlarining zaruriy sinovlarini o'tkazish;

-chaqmoqlarni himoya qilish moslamalari, o'lchash asboblari va vositalarining ishlashi energiya o'lchash;

- texnikaning o'z vaqtida va sifatli ishlashini ta'minlash parvarishlash, rejali profilaktika va profilaktika uskunalarni sinovdan o'tkazish;

- elektr energiyasiga bo'lgan ehtiyojni hisoblashni tashkil etish;

- himoya vositalarini tekshirish va sinovlarini o'tkazish imkoniyati va o'z vaqtida

uskunalar, yong'inga qarshi vositalar va asboblar;

- ishga qabul qilishning belgilangan tartibini ta'minlash va yangi va rekonstruksiya qilingan qurilmalarni ulash;

- uskunalarga tezkor xizmat ko'rsatishni va tugatishni tashkil etish favqulodda vaziyatlar;

- elektr ta'minoti sxemalarining haqiqiyga muvofiqligini tekshirishni ta'minlash

tekshirish to'g'risida belgi qo'yilgan holda operativ;

- ko'rsatmalar va sxemalarni qayta ko'rib chiqish;

- elektr energiyasi sifati ko'rsatkichlarining o'lchovlarini nazorat qilish;

- elektrokimyoviy kadrlar malakasini oshirish;

- xodimlarni ishga qabul qilishning to'g'riligini nazorat qilish ishlaydigan elektr inshootlari;

Gaz analizatorlari ishida buzilishlar uchun javobgarlik:

- menejer-qoidalarda nazarda tutilgan talablarni bajarmaganligi uchun va ish ta'riflari;

- gaz analizatorlariga bevosita xizmat ko'rsatuvchi xodimlar -ularning aybi bilan sodir etilgan jinoyatlar, shuningdek noto'g'ri tasfiya uchun ular xizmat qilayotgan hududda gaz analizatorlari ishida buzilishlar;

- ishchilar, ta'mirlash uskunalari-ishdagi buzilishlar uchun, sifatsiz ta'mirlash tufayli;

- energiya xizmatining rahbarlari va mutaxassislari - buzilishlar uchun ularning aybi bilan sodir bo'lgan gaz analizatorlarining ishlashi, shuningdek o'z vaqtida va qoniqarsiz texnik xizmat ko'rsatish va favqulodda choralarga rioya qilmaslik;

- texnologik xizmatlarning rahbarlari va mutaxassislari - qoidabuzarliklar uchun

elektr jihozlarining ishlashi.

avariya — inshootlar va (yoki) xavfli ishlab chiqarish obyektlarida qo‘llaniladigan texnik qurilmalarning buzilishi, nazorat qilib bo‘lmaydigan portlash va (yoki) xavfli moddalarning chiqishi;

blokirovkalovchi qurilma — tashqi ta’sir natijasida xavfsizlik talablari buzilgan holatlarda yoki texnologik rejim buzilgan vaqtlarda gazni yoki texnologik qurilmani ishga tushirish imkonini bermaydigan uskuna;

gazdan xavfli ishlar — gazlangan muhitda yoki gaz chiqish ehtimoli mavjud gaz quvurlarida, sig‘imlarda va agregatlarda bajariladigan va buning oqibatida insonlar zaharlanishi, gaz alangalanishi va portlash sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan ishlar;

gaz — yoqilg‘i sifatida foydalanish uchun konlardan qazib olinadigan tabiiy gaz, neft gazi, gaz va neftni qayta ishlovchi sanoat korxonalari tomonidan ishlab chiqariladigan gazlar;

gaz quvurlari — muhiti gaz bo‘lgan quvur o‘tkazgichlar;

gazni tartibga solish punkti (GTP) va gazni tartibga solish qurilmasi (GTQ) — gaz taqsimlash tarmoqlaridagi gaz bosimini pasaytirish va uni belgilangan darajada saqlab turish uchun mo‘ljallangan texnologik qurilma;

gaz xizmati — tashkilotlarda gazdan xavfsiz foydalanishni ta’minlash uchun gaz xo‘jaligi tizimlari obyektlari egalari tomonidan tashkil etilgan tarkibiy bo‘linma;

gaz xo‘jaligi — tashkilot hududidagi gazlashtirilgan yordamchi ishlab chiqarish va ma’muriy-maishiy binolarning gaz jihozlari, gaz quvurlari, suyultirilgan uglevodorod gazi qurilmalari, gaz quvurlaridagi inshootlar, elektr kimyoviy yemirilishdan himoyalash vositalari, GTP va GTQlar;

gaz ta’minoti tashkiloti — texnik me’yorlar va yong‘in xavfsizligi qoidalariga rioya qilgan holda tabiiy gaz va suyultirilgan gazni qabul qilish, taqsimlash va iste’molchilarga yetkazib berishni ta’minlovchi tashkilot;

gaz xo‘jaligi texnik qurilmalari — gazdan yoqilg‘i sifatida foydalaniladigan ishlab chiqarish pechlari, qozonlari, gaz generatorlari, suyultirilgan uglevodorod gazi qurilmalari va boshqalar;

gaz xo‘jaligi tizimlari obyektlari — tashkilot hududida joylashgan gazlashtirilgan yordamchi ishlab chiqarish va ma’muriy-maishiy binolarning gaz jihozlari, gaz quvurlari, suyultirilgan uglevodorod gazi qurilmalari, gaz quvurlaridagi inshootlar, elektr kimyoviy yemirilishdan himoyalash vositalari, GTP va GTQlar;

gaz xo‘jaligi tizimlari obyektlarining egalari — tasarrufida gaz xo‘jaligi tizimi obyektlari bo‘lgan tashkilotlar;

gazning xavfli konsentratsiyasi — gazni eng pastki alangalanish chegarasining 20 foizidan oshadigan havo tarkibidagi konsentratsiyasi (gazning hajmli ulushi);

gaz ta’minoti tizimi — gaz taqsimlash stansiyasidan iste’molchilarga yetib boradigan gaz quvurlari, suyultirilgan uglevodorod gazi qurilmalari, gaz quvurlaridagi inshootlar va elektr kimyoviy yemirilishdan himoyalash vositalari, sanoat korxonalarining gaz jihozlari, GTP va GTQlar;

insident — xavfli ishlab chiqarish obyektlarida ishlatiladigan texnik uskunalarning shikastlanishi yoki to‘xtashi, texnologik jarayon rejimidan chetga chiqishi, qonunchilik hujjatlarida bo‘lgan, shuningdek, sanoat xavfsizligi sohasidagi me’yoriy texnik hujjatlardagi talablarning buzilishi;

texnik xizmat ko‘rsatish — mahsulot (texnik qurilma)dan maqsadli foydalanish, saqlash va yetkazib berishda uning ish quvvati yoki sozligini saqlab turish bo‘yicha bajariladigan operatsiyalar kompleksi yoki yakka operatsiya;

tashqi gaz quvuri — kiruvchi gaz quvuridan oldin o‘rnatilgan o‘chiruvchi moslamagacha bo‘lgan yer osti va yer ustidan yoki binoning kirish joyidagi g‘ilofgacha bo‘lgan yer ostidan o‘tkazilgan gaz quvuri;

ta’mirlash — gaz quvurlari va unda o‘rnatilgan inshootlarning sozligi yoki ish quvvatini tiklash hamda uning resurslarini yoki asosiy qismlarini tiklash bo‘yicha bajariladigan operatsiyalar kompleksi;

5.2Gazni tartibga solish qurilmasi (GTQ) xizmat ko’rsatish va ta’mirlashni tashkil etish.

Gazni tartibga solish punkti (GTP) va gazni tartibga solish qurilmasi (GTQ)ga xizmat ko‘rsatish va ta’mirlashni tashkil etish

1. GTP va GTQning ish tartibi loyiha va me’yoriy hujjatlarga muvofiq belgilanadi.

2. Shahar va shaharchalardagi GTP jihozlarini sozlash parametrlari gaz ta’minoti tashkilotining rahbari tomonidan belgilanadi. Bunda maishiy iste’molchilar uchun:

tartibga solishdan keyingi eng yuqori ishchi bosim 0,003 megapaskaldan oshmasligi;

saqlash-chiqarish klapanlari (jumladan bosim tartiblagichlariga o‘rnatilganlari ham) tartiblagichdan keyingi bosim maksimal ishchi bosimdan 15 foizdan ko‘p bo‘lmagan qiymatga oshsa, gazni chiqarib yuborishni ta’minlashi;

saqlash-berkitish klapanlari ishlab ketishining yuqori bosim chegarasi maksimal ishchi bosimdan 25 foizdan ortiq bo‘lmasligi kerak.

Saqlash klapanlari ishidagi kamchiliklar, shuningdek, gaz sizib chiqishi avariya tartibida bartaraf etiladi.

3. Sanoat korxonalarining va qishloq xo‘jaligi korxonalarining GTP va GTQ jihozlarini sozlash parametrlari loyihada ko‘rsatiladi va ishga tushirish-sozlash ishlari amalga oshirilishida aniqlanadi.

Ishchi bosimning pasayishi yoki oshishiga sabab bo‘lgan tartiblagichlar va saqlash klapanlarining ishidagi nosozliklar hamda gaz sizib chiqishi avariya tartibida bartaraf etiladi.

4. Gaz berilishi to‘xtab qolganda saqlash-berkitish klapanining ishlab ketish sabablari aniqlanib, ular bartaraf etilgandan so‘ng bosim tartiblagichi ishga tushiriladi.

5. Jihozlar va armaturalarni ta’mirlash vaqtida aylanma (baypas) quvur orqali gaz berishga ruxsat etiladi.

Jihozlar va armaturalarni ta’mirlash ishlari kamida ikki nafar kishidan iborat ishchilar brigadasi tomonidan bajariladi. Bunda ishlovchilardan biri brigada rahbari bo‘lishi zarur.

Sanoat korxonalari va qishloq xo‘jaligi korxonalari aylanma quvuridagi va saqlash-chiqarish klapani oldidagi berkituvchi qurilmalar gaz xo‘jaligidan foydalanuvchi tashkilotning vakili hamda gaz ta’minoti tashkiloti xodimi ishtirokida tamg‘alanadi.

6. Jihozlar va o‘lchov vositalari joylashgan xonaning harorati ularni ishlab chiqargan zavodning pasporti (yo‘riqnomasi)da ko‘rsatilganidan past bo‘lmasligi lozim.

Ogohlantiruvchi “Yong‘inga xavfli” degan yozuv, agar GTP bino ichida joylashgan bo‘lsa — binoning tashqarisida, GTP shkafli bo‘lsa — uning eshiklariga yoki GTQning to‘sig‘iga qo‘yiladi.

7. Jihozlarni qismlarga ajratish paytida sozlash quvuridagi o‘chirish uskunalari yopilgan holatda bo‘lishi lozim. O‘chirib qo‘yilgan qism chegarasida o‘chirish uskunalaridan keyin eng yuqori gaz bosimiga mos keluvchi tiqinlar o‘rnatiladi.

8. Kafolatlangan muddatda foydalaniladigan sozlagichlarga texnik xizmat ko‘rsatish va joriy ta’mirlash ishlab chiqaruvchi zavod pasporti (yo‘riqnomasi) bo‘yicha bajariladi.

Kafolatlangan muddat tugagandan so‘ng bunday sozlagichlar tekshiruv va servis xizmatidan o‘tkaziladi.

9. GTPning elektr jihozlarini ta’mirlash hamda kuygan elektr lampalarini almashtirish ishlari kuchlanish uzib qo‘yilgandan keyin bajariladi. Tabiiy yorug‘lik yetarli bo‘lmaganda portlashdan himoyalangan ko‘chma yoritkichlardan foydalanishga ruxsat etiladi.

10. Sanoat korxonalariga va qishloq xo‘jaligi korxonalariga qarashli GTPlar davriy texnik taftishdan o‘tkazilmagan yoki saqlash-chiqarish va saqlash-berkitish klapanlari nosoz, ta’mirtalab bo‘lgan holatlarda ulardan foydalanishga ruxsat etilmaydi.
GTPning asosiy xonasi uchun yong‘inni o‘chirishning birlamchi vositalari ro‘yxati

Vosita	Miqdori	Xonaning yuzasi (kvadrat metr)
Uglekislotali yoki kukunli o‘t o‘chirgich	2 ta	hamma xonalar
OU-2	1 ta	50
OU-5	1 ta	100
OP-10A	1 ta	—
Qumli quti	0,5 kub metr	hamma xonalar
Belkurak	1 ta	hamma xonalar
Asbest mato yoki namat	2×2 metr	hamma xonalar

Eslatma: O‘t o‘chirgichlar GTP xonasi ichidagi eshik yonida joylashtiriladi.

Uglekislotali o‘t o‘chirgichlar o‘rniga kukunli o‘t o‘chirgichlardan foydalanish mumkin.

12. GTP xonasida moyli va boshqa yonuvchan materiallarni saqlash taqiqlanadi.

13. GTPlar joylashgan imoratlar yoki binolarga taqab qurilgan inshootlar ishlab chiqarish uchun belgilangan A toifa talablariga javob berishi lozim. Ular bir qavatli bo‘lib, olovga chidamlilik toifasi I va II, og‘irligi 1 kvadrat metr maydonga 120 kilogramm bo‘lgan yengil qoplamali konstruksiya va poli og‘ir yonadigan, zarb berganda uchqun chiqarmaydigan materiallardan tayyorlangan bo‘ladi. Xonalarning eshiklari tashqariga ochiladi.

Taqab qurilgan xonalarda joylashgan GTP binodan yonmaydigan, gaz o‘tkazmaydigan yaxlit devor bilan ajratiladi va alohida chiqish eshigiga ega bo‘ladi.

14. GTP, GTQ egasi bo‘lgan tashkilotlar tomonidan har bir GTP va GTQning ulardagi jihozlar, nazorat-o‘lchov asboblari va xonalarning asosiy xususiyatlari ko‘rsatilgan pasportlari tayyorlanadi.

Bundan tashqari, GTPlarda ularga xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar tomonidan tekshirish natijalari yozib qo‘yiladigan maxsus jurnal bo‘ladi.

15. GTP bino ichida joylashgan bo‘lsa, xonaning eshigida “Begona shaxslarning kirishi taqiqlanadi” degan yozuv bo‘lishi talab etiladi.

16. GTQ o‘rnatilgan xona keng bo‘lishi, undagi jihozlar oldiga erkin kirish imkoniyati bo‘lishi va har xil ta’mirlash ishlarini bajarish uchun bo‘sh maydon bo‘lishi lozim.

17. GTP xonasi tabiiy hamda portlashdan himoyalangan sun’iy yoritgichlar bilan jihozlanadi.

18. GTP xonasi uch karrali tabiiy havo almashinuvi orqali shamollatiladi. Toza havo teshikli panjara orqali kirishi, havoning chiqishi esa darcha yoki tom yopqichida o‘rnatilgan sozlanuvchi deflektor orqali amalga oshiriladi.

19. GTP binosi qo‘shni obyektlarning yashinga qarshi himoya zonasiga kirmagan holatlarda GTP xonasining yashinga qarshi himoyasi o‘rnatiladi. Agar GTP binosi boshqa obyektlarning yashinga qarshi himoyasi zonasida joylashgan bo‘lsa, unda faqat yerga ulangan himoyalovchi sim konturlari qilinadi.

Gazlarda gazning har bir molekulasi kislorodning molekulalari bilan bevosita kontaktda bo'lishi munkinligi va ular bir vaqtning o'zida oksidlanish jarayoniga tayyor bo'lganligi uchun, yonish jarayoni katta tezlikda kechadi. Yonuvchi modda bo'ylab alanganing tarqalish tezligi sekundiga bir necha metrni tashkil etsa yonish, bir necha yuz metrni tashkil etsa portlash, bir necha kilometrni tashkil etsa detonatsiya deb ataladi.

Gaz va bug'larning havo bilan aralashmasining yonish va portlash xavfi, alanganing tarqalish haroratidan tashqari ularning havodagi kontsentratsiya chegarasi (bug'lar uchun) bilan xarakterlanadi. Portlashning kontsentratsiya chegarasi deb yopiq tigel ichida yonuvchi gaz va bug'larning havodagi miqdori tashqi alanga taьsiri ostida alangalanib keta oladigan miqdorga aytiladi.

Havo bilan to'ldirilgan berk idish olib, unga ma'lum miqdorda yonuvchi gaz yoki bug' qo'shib boramiz va har gal uni yoqib qo'ramiz. Bu gazning miqdori (foizlarda yoki og'irlik konsentratsiyasida) kam bo'lganda alangalanmaydi, ya'ni idish ichidagi bosim atmosfera bosimiga tengligicha qolaveradi.

Yonuvchi moddaning kontsentratsiyasi oshirib borilishi natijasida shunday holat yuzaga keladiki, bunda aralashma kuchsiz portlaydi. Yopiq idish ichida yonuvchi gaz yoki bug'ning havo bilan aralashmasining yondirilganda portlash paydo qiladigan minimal qiymati portlashning pastki chegarasi deb alaladi. Idish ichiga berilayotgan gaz yoki bug'ning kontsentratsiyasi yana oshira borilsa, portlash kuchi orta veradi va biror maksimal qiymatga erishadi. Kontsentratsiyaning yanada oshib borishi endi portlash kuchini oshirmay, balki pasaytiradi va sekin asta so'na boshlaydi va ma'lum kontsentratsiyada esa butunlay to'xtaydi. Yopiq idish ichida yonuvchi gaz yoki bug'ning havo bilan aralashmasining, yondirilganda portlaydigan maksimal qiymati portlashning yuqori chegarasi deb ataladi. Portlashning pastki va yuqori chegaralari orasidagi farq qancha katta bo'lsa, moddaning portlash xavfi shuncha yuqori bo'ladi.

Xar bir yonuvchi moddaning bug'lari va gazlari, hamda changlari o'zlarining pastki va yuqorigi portlash chegaralari qiymatlariga ega.

Yonuvchi changlar va tolalar, ularning pastki portlash chegarasi 65 g/m³ dan past bo'lsa, portlash xavfi mavjud hisoblanadi. Agar ularning pastki portlash chegarasi 65 g/m³ dan yuqori bo'lsa, ular yong'in xavfi bo'lgan changlar hisoblanadi.

Suyuqliklar bug'lari uchun ham portlashning harorat chegaralari pastki va yuqorigi qiymatlarga egadir. Portlashning pastki harorat chegarasi deb, yopiq idish ichidagi suyuqlikning to'yingan bug'larining tashqi manba taьsirida alanga olishi mumkin bo'lgan eng pastki harorati tushuniladi.

Portlashning yuqorigi harorat chegarasi deb, yopiq idish ichidagi suyuqlikning to'yingan bug'larining tashqi manba taьsirida alanga olishi mumkin bo'lgan eng yuqorigi harorati tushuniladi. Yonuvchi suyuqliklarning gaz va bug'larning havo bilan aralashmasini yuqorida ko'rsatilgan chegaralaridan tashqari qiymatlarida hech qandiy manba bilan alangalatib bo'lmaydi. Masalan, atseton to'yingan bug'lari uchun portlashning pastki harorat chegarasi - 20ºC. yuqorigisi 7ºC, serouglerod uchun tegishlicha - 14ºC va - 7ºC.

Gazlar va changning yonishi. Yonuvchi gazlar havo bilan birikib portlash jihatidan xavfli aralashmalar hosil qilishi mumkin. Shu sababli ular portlash jihatidan xavfli moddalar toifasiga kiradi. Gaz-havo aralashmalarining xavflilik darajasi ularning alanga olish haroratiga va portlashning miqdoriy chegaralariga qarab baholanadi.

Gazlar barqaror yonayotganda harorati 1400ºC gacha, portlaganda esa 2000ºC gacha ko'tarilishi mumkin. Yonuvchi gazlarning, shuningdek, suyuqlik bug'larning portlashiga qarshi kurash tadbirlarini to'g'ri tashkil qilish uchun ularning havo bo'yicha zichligini bilish zarur, chunki havo bo'yicha zichligi birdan kichik bo'lgan gazlar xonaning yuqori qismida, zichligi birdan katta bo'lgan gazlar esa xonaning pastki qismida, quduqlar, o'ralar, handaqlarda to'planadi.

Ishlab chiqarishdagi alanga olish manbalari. Yonuvchi ashyolarning alanga olishiga va yonuvchi aralashmalarning portlashiga sabab bo'luvchi issiqlik manbalari o'zlarining issiqlik jamg'armalari va ularning yuzaga kelish sabablariga ko'ra turli tuman bo'lsa-da ammo ularning barchasi qandaydir energiya yoki kimyoviy reaktsiyalarda issiqlik chiqishi yoki ortishi yutilishining natijasidir.

Kimyoviy reaktsiyalarda issiqlik chiqishi yoki yutilishi. Ochiq alanga, cho'g'langan yonish mahsulotlari, uchqunlar, issiqlik chiqaradigan kimyoviy reaktsiyalar alanga olish manbai bo'lishi mumkin.

Turli xil gorelkalar, kavsharlash lampalari, elektr yoylari, isitish pechlari, elektr tokida va gaz alangasida payvandlash jarayonlari, chekish uchun yoqilgan gugurt yoki zajigalka ochiq alanga olish manbayi bo'lishi mumkin. Ochiq alanga manbaining va issiqlik energiyasi jamg'armasining harorati deyarli hamma yonuvchi moddalar va har qanday gaz-havo hamda bug'-havo aralashmalarining alanga olishi uchun etarlidir.

Xulosa.

Gaz analizi gaz aralashmalarining tarkibiy qismlarini aniq aniqlash va miqdoriy aniqlashdir. Gaz analizi odatda maxsus gaz analizatorlari yordamida amalga oshiriladi, laboratoriya usullari ham mumkin. Odatda, gazni tahlil qilish usullari atrof-muhitning xususiyatlarini va fizik parametrlarini (masalan, elektr o'tkazuvchanligi, magnit-ta'sirchanlik, optik zichlik, tarqalish koeffitsienti, issiqlik o'tkazuvchanligi) o'lchashga asoslangan bo'lib, ularning qiymatlari belgilangan komponentlarning kontsentratsiyasiga mutanosib ravishda bog'liq. Selektiv va selektiv bo'lmagan o'lchash usullari mavjud. Selektiv bo'lmagan usullarda gaz namunasining barcha tarkibiy qismlarining nisbiy tarkibiga bog'liq bo'lgan gaz namunasining (masalan, zichlik yoki issiqlik o'tkazuvchanligi) xususiyatlarini o'lchash mumkin. Shuning uchun, noaniq usullardan foydalanish, asosan, faqat aniqlangan komponentning tarkibida o'zgarish sodir bo'lgan ikki gazdan ortiq bo'lmagan gaz aralashmalarini tahlil qilish uchun mumkin. Boshqa barcha tarkibiy qismlarning kontsentratsiyasining o'zaro ta'siri o'zgarmaydi. Asosan, tanlangan usullarda gaz namunasining o'lchanadigan xususiyati aniqlangan komponentning tarkibi bilan aniqlanadi.

Elektrokimyoviy datchiklar an'anaviy analitik uskunalar bilan taqqoslaganda quyidagi afzalliklarga ega:

- kichik umumiy o'lchamlar;

- yuqori selektivlik;

- foydalanish qulayligi;

- dizaynning soddaligi;

- yuqori ishonchlilik;

- muhim ish resursi;

- nisbatan arzon narx.

Gaz analizatorining asosiy vazifasi nazorat hisoblanadi:

- havo ish maydoni;

– sanoat ob'ektlaridan emissiya;

- texnologik jarayonlar;

- yashash joyidagi havo ifloslanishi;

- avtomobil egzoz;

- inson tomonidan nafas oladigan havo;

- suv va boshqa suyuqlikdagi gazlarni nazorat qilish.

Ishning kirish qismida mavzuning dolzarbligi, ishning maqsadi va bajarilgan ishning qisqacha mazmuni bayon etilgan.

Diplom ishining texnologik qismida Xavsizlik tizimi uchun qo’llanilgan kontrollerlar, tok manbai, relelar, har xil parametrlarni o’lchovchi datchiklarda kechadigan jarayonlar va ularni avtomatlashtirish boshqarish usullari keng yoritilgan.

Hisobiy qismida esa har xil jarayonlarga ta’minotchi vazifasini bajarayotgan nasoslarni controller yordamida avtomatlashtirish va boshqarish ko’rilgan bo’lib, ularning rostlash qonunlari ko’rib chiqilgan.

Iqtisodiy qismida esa har bir omborxonada sarf bo’ladigan xarajatlar o’rganilib chiqilgan. Ya’ni elektr tarmog’i xarajatlari, montaj ishlari xarajatlari, ishchi kuchi xarajatlari va amortizatsiya xarajjatlari ko’rib chiqilgan.

Bundan tashqari Hayot faoliyati xavfsizligi qismida jarayonni xavfsiz olib borishning asosiy qoidalari, himoya kiyimlari va himoya moslamalari to’g’risida ma’lumotlar keng asoslangan.

Xulosa qilib aytganda, diplom ishida o’rganilgan masalalar o’zini dolzarbligi bilan ajralib turadi. Bunda olingan ba’zi natijalarni “Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish va boshqarish” kafedrasidagi o’quv jarayonida qo’llash mumkin. Ya’ni olingan natijalardan “Avtomatik boshqarish nazariyasi”, “Texnologik jarayonlarni avtomatlashtirish”, “Mikroprotsessorlar” va shu kabi fanlardan o’tiladigan ma’ruza va amaliy mashg’ulot darslarida foydalanish mumkin.

FОYDАLАNILGАN АDАBIYOTLАR.

1. Muхаmmеdоv B.E. Mеtrоlоgiya. Mеtоd i pribоr dlya izmеrеniya tехnоlоgichеskiх pаrаmеtrоv T. 1991.

2. Yusupbеkоv N.R. Muхаmmеdоv B.I. Gulоmоv sh.N. «Tехnоlоgik jаrаyonlаrni bоshqаrish sistеmаlаri». T. O’qituvchi 1997 y.

3. Prеоbrаjеnskiy v.P. «Tеplоtехnichеskiе izmеrеniya i pribоr», M., Enеrgiya, 1978.

4. Pоd rеdаksiеy prоf. Kаribskоgо v.v. Аvtоmаtizаsiya i srеdstva kоntrоlya prоizvоdstvеnnхprоsеssоv, M, Nеdrа, 1979.

5.Pеtrоv I.K. Tехnоlоgichеskiе izmеrеniya i pribоr v piщеvоy prоmshlеnnоsti M Аgrоprоmizdаt 1995.

6. Kulаkоv M.v. Tехnоlоgichеskiе izmеrеniya i pribоr dlya хimichеskiх prоizvоdstv. Mаshinоstrоеniе 1983 g.

7. Fаrzаnе N.G. i dr. Tехnоlоgichеskiе izmеrеniya i pribоr -M.: «vsshаya shkоlа», 1989.

8. Аliеv T.M. i dr. Izmеritеlvnаya tехnikа. M.: «vsshаya shkоlа», 1991.

9.Karabanova.I.A. ―Spravochnik po trudovomu obucheniyu‖ 5-7/Pod.red.-M:.ProsveShenie.1991.

10.Sаyidахmеdоv N.S. Pеdаgоgikа аmаliyotidа yangi tехnоlоgiyalаrni

qo’llаsh nаmunаlаri. T.: YAngi аsr аvlоdi.2001.- 40 b.

11.Juravlev A.N «Dopusklar va texnik o`lchashlar» T.»O`qituvchi», 1971y.

12.Berezin B.P va b. «Dopusk va texnik o`lchashlarga doir masalalar to`plami» T. «O`qituvchi», 1970 y.

13.Sero`y I.S. «Vzaimozamenyaemost, standartizatsiya i texnicheskie izmerenie» M, 1981 g.

14.Yakuchev A.I. «Vzaimozamenyaemost, standartizatsiya i texnicheskie izmerenie» M, 1974 g.

15.Olimov B. ―Metrologoya, standartlashtirish va o’zaro almashinish fanidan ma’ruzalar to’plami‖. Qo’qon 2003

16.Igаmbеrdiеv U.R. Uzаrоаlmаshinish, stаndаrtlаsh vа tеxnik o’lchаsh fаni buyichа mа’ruzаlаr mаtni. Аndijоn-1997 y. Yogdu firmаsi.

17.Ismаtullаеv P.R. Mеtrоlоgiya stаndаrtlаsh vа sеrtifikаtsiya fаnidаn

mа’ruzа mаtnlаri. Tоshkеnt. TDTU 2000 yil.

18.Aripov. ―O’zaro almashuvchanlik standartlashtirish va texnikaviy o’lchashlar‖ 2001 y.

19.Zinin. B.N.Roytenberg. Dopusk va texnik o’lchashlardan masalalar to’plami. O’qituvchi. 1985 y.

20.Juravlev A.N. ―Dopusklar van texnik oi’chashlar‖- T.: O’qituvchi.1971.

21.Ganevskiy G.M.Labaratorno-prakticheskie raboti po predmetu ―Dopuski I tehnicheskie izmereniya’.-M.: Vis.shk.1988.

22.Karabanova.I.A. ―Spravochnik po trudovomu obucheniyu‖ 5-7/Pod.red.-M:.ProsveShenie.1991.

23.www/shov-shov.uz

24.www.ziyonet.uz

25.www.mvd.uz

26.uz.bir.uz__

					NDKI BMI 5310900.	Varaq
O’lch	Varaq	Hujjat №	Imzo	Sana