I semester 1-mavzu: “Jahon arxivlari tarixi va horijiy mamlakatlarda arxiv ishi tarixi” fanining maqsad va vazifalari Reja

Tayanch so’z va iboralar: Bobil, Elam, Rimsin, Hammurapi, Ur, Mari, Samsuilin, Mari, Vardum, Redum, Kassit, mushkenum, kudurru, Elam, Navuxodonosor I, Issin, Dajla, Frot, Nabopalasar, Xaldey, Esagila, Eron, Kayxusrav, Egibi, Murashu.
Назорат саволлари:
1. Бобил архиви ҳақида маълумот беринг?
2. Хаммураппи қонунлари неча моддадан иборат?
3. Бобил архивлардаги ёзувлар қайси даврга тегишли?
Tavsiya etilgan adabiyotlar ro'yxati:
1. Ладынин И. А. и др. История древнего мира: Восток, Греция, Рим. – М., 2004.
2. История древнего востока. Под. ред. А. Дъяконова. – M., 1988.
3. Замаровский В. Их величества пирамиды. – M., 1982.
4. Берлов О. Д. Общественние отношение а Египте эпохи Среднего царства. – М., 1978.
5. История древнего мира: Восток, Греция, Рим. – М., 1973.
6. Муҳамедов Ҳ. Хорижий мамлакатлар давлат ва ҳуқуқи тарихи. – Тош­кент: ТДЮИ, 2003. – 236 б.


9-mavzu: Qadimgi Xitoyda arxiv ishi
Reja:
1. Qadimgi Xitoyda arxiv ishining ilk ko‘rinishlari
2. Imperator arxivlari
3. Qadimgi Xitoyda arxividagi diplomatik yozishmalar
4. Kohinlar arxivlari. Harbiy yozishmalar

Qadimgi Xitoy tarixiga oid juda ko’p aniq davrlashtirilgan yozma yodgorliklar mavjud. Bu bizgacha kitob holida yetib kelgan tarixiy asarlardir.

Yozma manbalar ichida qadimgi Xitoy yilnomalari eng avvalo Lu podsholigi davrida tuzilgan er. avv. VIII-V asrlar voqealari yoritilgan «Chunsyu» yilnomasi muhim ahamiyatga ega. «Chunsyu» matni bilan an'anaviy ravishda uning muallifi qadimgi Xitoy faylasufi Konfusiya nomi bog`lanadi.
Yilnomalar bilan yaqin bog`langan eng avvalo, «Shan-shu» («Shiszin»-qo’shiqlar kitobi) nomli kitob va boshqa qadimgi Xitoy tarixiy asarlari janridir. Bu asarlarda hukmdorlar va ularning yaqinlarining so’zlari mavjud. Bizgacha yetib kelgan «Shan-shu» matni qismlarigina haqiqiy deb hisoblash mumkin. Chunki bu manbaning ba'zi boblari keyingi davrlarga oid.
Eramizdan avvalgi I asrda qadimgi Xitoyda yangi tarixiy asarlar paydo bo’ldi. Bu asarlar Xitoy tarixnavisligida katta o’rin tutadi. Ana shunday asarlardan biri Sima Syanning (er. avv. 105-90 yillar) «Tarixiy yozishmalar»i edi. Bu asar qadimgi Xitoy ijtimoiy-siyosiy va madaniy xayoti to’g`risida boy ma'lumotlar beradi. Sima Syan tarixiy voqealarni bayon qilishda kishilar faoliyatini bayon qilish usulini tanlaydi.
Sima Syanning tarixnavislik usulidan «Xan tarixi» muallifi Gu Garbiy Xan (er.avv. 206 yil) sulolasinining tarixini yozishda foydalanadi. Ban Gu Xitoy tarixnavisligining yangi «sulolalar tarixi» nomini olgan janr asoschisi bo’lgan.
Xitoy tarixini arxeologik o`rganishda amalga oshirilgan ishlar muhim ahamiyatga ega. Arxeologik qazishmalar natijasida ilk Shan davriga oid Ermitou shahri, Chansha yaqinida boy qabrlar (er. avv. III asr) topilgan.
An'anaviy Xitoy tarixnavisligida ikki o’ziga xos xususiyat:
- Xitoy madaniyatining boshqa qo’shni madaniyatlardan ustunligi;
- Xitoy davlatchiligini kelib chiqishini afsonalarga boglab o’ta qadimiylashtirish ajralib turadi.
Xitoy tarixini o’rganishni o’rta asrlarda Yapon olimlari boshlab berdilar. Yaponiyada Xitoy tarixini barcha davrlari o’rganildi. Mashhur xitoyshunos olim Kaydzuka Sigeki Qadimgi Xitoy davlatlarini shakllanishiga oid kapital tadqiqotlar muallifi hisoblanadi.
Yevropada Xitoy tarixini o’rganishda fransuz tadqiqotchilari katta yutuqqa erishdilar. XX asr boshlarida E. Shavann «Sima Syanning «Tarixiy yozishma­lar»»ni tarjima qila boshladi. Mashhur sharqshunos olim fransuz A. Maspero «Qadimgi Xitoy» nomli kapital asarini yaratdi.
AQShda XX asrning 60-yillari oxirida «Qadimgi Xitoy tarixini o’rganish» xalqaro jamiyati tashkil topdi. AQShda Xitoy tarixini kelib chiqishi Xitoydan bo’lgan olimlar o’rganadi.
Ilk Xitoy yozuvining eng qadimgi yodgorliklari er. avv. XIV-XI asrlarga oid fol ko`rish yozuvlaridir. In yozuvlarining ko’pchilik qismi buyumlar tasviridir. In belgilari buyumlar tasviri yeki murakkab tushunchalarni ifodalaydigan ko’pgina tasvirlar qo`shilmasi ideogramma ko’rinishidadir.
In belgilarining hozirgi Xitoy iyerogliflaridan 3 xil farqli tomoni bor. Birinchidan, har bir elementar belgi qandaydir buyumning konturini tasvirlagan, ikkinchidan bir belgilini yozilishida ko’p xilma-xillik mavjud. Uchinchidan belgini qatorning nisbiy yo`nalishiga tomon harakati hali barqaror bo’lmagan. In yozuvining er. avv. I ming yillikda Chjoular tomonidan o’zlashtirilishi, uning taraqqiyotini uzib qo`ymadi. Er.avv. II-I ming yilliklarda iyerogliflarning mahalliy variantlari unifikasiya qilindi, belgilarni yezishning yangi husnixati paydo bo’ldi.
Qadimgi Xitoyda odatda yupqa yog`och yoki bambuk taxtachalariga yozilgan. Tushli mo`yqalam bilan yozuv ana shu taxtachalarga tushirilgan va yozuvlar metall pichoq bilan tozalangan. Eramizdan avvalgi I ming yillikning o’rtalarida ipak matoga ham yozilgan. Yangi era boshida qog`oz kashf qilinib ishlatila boshlandi va qog`oz boshqa materiallarni siqib chiqardi.
Архив-кутубхоналар ёзма ёдгорликларни сақловчи хазина сифатида жуда қадимдан пайдо бўлган. Милоддан аввал VII аср ўрталарида Шарқдаги кўп саройларда, қадимги Миср ва Рим ибодатхоналари қошида кутубхоналари бўлган Қадимги кутубхоналарнинг энг машхури Александрия (Искандария) кутубхонаси ҳисобланган.