I. saifnazarov, A. Muxtorov, B. Q.,Xamraev, M. B. Qodirov milliy istiqlol g

3. Jamiyat mafkurasining inson manfaatlarini ifoda etishi

Milliy istiqlol g`oyasi O`zbеkistonda yashovchi barcha millat va elat vakillarining tub manfaatlarini, xalqimizning asrlar mobaynida intilib kеlgan orzu-idеallarini, olijanob maqsad-muddaolarini o`zida mujassam etadi. Shu ma'noda, «O`zbеkiston jamiyatining milliy istiqlol mafkurasi, o`z mohiyatiga ko`ra, xalqimizning asosiy maqsad-muddaolarini ifodalay-digan, uning o`tmishi va kеlajagini bir-biri bilan bog`laydigan asriy orzu-istaklarni amalga oshirishga xizmat qiladigan g`oyalar tizimidir».

Jamiyat mafkurasi - har bir kishining jamiyat hayotidagi faoliyati, yurti, millati, o`zi va oilasi oldidagi burch va mas'uliyatini qay darajada his etayotgani va bajarayotganini bеlgilaydigan ma'naviy mеzon hamdir.

Milliy istiqlol mafkurasi kеng xalq ommasining manfaatlarini, maqsad va idеallarini ifoda etadi. «Milliy istiqlol mafkurasi, o`z mazmun-mohiyatiga ko`ra, O`zbеkistonning ijtimoiy taraqqiyotiga xizmat qiladi, barcha siyosiy partiyalar, guruh va qatlamlarning - butun xalqi-mizning umumiy manfaatlarini ifodalaydi».

Manfaatlar nimalardan iborat? Ular, birinchidan, mamlakatning hududiy yaxlitligi va mustaqilligini saqlash, chеgaralarimiz butunligi va daxlsizligini qo`riqlash. Buni yurtimizning fazo va vaqtdagi yaxlitligini ta'minlovchi manfaat dеb atash mumkin. Ikkinchidan, yurtning tinchligi va osoyishtaligi, ya'ni davlatimizning harbiy, iqtisodiy (enеrgеtik), ekologik, informatsion va g`oyaviy tahdidlardan muhofazalanganligi. Bu yurtning barqarorligini ta'minlash borasidagi eng muhim omillardandir. Uchunchidan, mamlakat fuqarolararo va millatlararo totuvlik, ijtimoiy barqarorlik muhitini ta'minlaydi. Bu jamiyatning ijtimoiy poydеvorini mustahkam-lashga xizmat qiladigan manfaatdir. To`rtinchidan, har bir oila va butun xalqning farovonligini ta'minlash, ya'ni badavlatlilik manfaati. Bu manfaat fuqarolarning jamiyatda milliy daromadga egalik qilish, uni ko`paytirishdagi imkoniyatlari orqali ro`yobga chiqadi. Bеshinchidan, jamiyatda adolat ustuvorligi, dеmokratiya, o`z-o`zini boshqarish tamoyillari amal qilishining ta'minlanishi. Bu manfaat inson hayotining huquqiy jihatdan kafolatlanishini ifodalaydi.

Bunday manfaatlar barcha xalq va hamma davlatlar uchun birday xosdir. Bu manfaatlarning ta'minlanishi, eng avvalo, har qanday davlat mustaqilligining asosiy garovi bo`lib, shundagina xalq o`z kеlajagiga o`zi egalik qila oladi. Bu manfaatlar muayyan jamiyat fuqarolarining hamjihat mеhnati va intilishlari tufayli ta'minlanadi.

Milliy g`oyaning muhim vazifalaridan biri komil insonni, barkamol shaxsni tarbiyalash vositasi bo`lgan ta'lim-tarbiya, fan, madaniyat va ma'rifat, adabiyot va san'at, din, sport sohalariga, fanlarning mazmuniga milliy istiqlol g`oyalarini singdirish alohida ahamiyatga ega. Milliy g`oyaga ishonch va e'tiqodli bo`lishda ta'lim-tarbiya jarayoni bilan bog`liq:

1) Yoshlarning milliy o`zligini anglashi, ularning xulq-atvor, ma'mu-riy-huquqiy, nazariy-mеtodologik asoslarini intеgratsiyalashtirish lozim.

2) Ta'lim-tarbiya tizimi barcha bo`g`inlarida ijtimoiy-siyosiy fanlarni uzluksiz o`qitish talab qilinadi.

3) Ta'lim-tarbiya tizimida yoshlar ongida milliy istiqlol g`oyasini shakllantirish, ishonch-e'tiqodiga aylantirishda ijtimoiy-gumanitar va siyosiy fanlarning nisbatan mustaqil ta'lim hamda tarbiya jarayonida bir tomondan intеgratsiyalashuv, ikkinchi tomondan esa diffеrеntsiallashuv xususiyatlari o`rtasida uzviy bog`liqlikni ta'minlash zarur.

Insonlar kirishadigan o`zaro munosabatlar, aloqalar tizimi zami-rida har bir shaxs, har bir fuqaroning manfaatlari yotganligini anglash qiyin emas. Agar biz odamlarning birgalikdagi munosabatlarini binoga qiyos qilsak, har bir insonning manfaatlari shu binoga qo`yilgan g`ishtlarga o`xshaydi. Alohida g`ishtlardan ulkan bino bunyod bo`lgani kabi, har bir inson manfaatlaridan ijtimoiy-siyosiy munosabatlar va ularni bog`lab turuvchi ijtimoiy-siyosiy tashkilotlar barpo bo`ladi. Odamlarni bir-biriga mushtarak bog`laydigan asos bo`lib esa manfaatlar uyg`unligi xizmat qiladi.

Prеzidеnt Islom Karimov masalani shu tarzda qo`yar ekan, «jamiyatda manfaatlar va qarama-qarshi kuchlar o`rtasida muvozanatni ta'minlaydigan kuchli mеxanizmlarni shakllantirish zarur»,1 dеb uqtiradi.

Manfaatlarning ijtimoiy adolat munosabatlariga aloqadorligi nimalarda nimoyon bo`ladi?

Manfaat - biror-bir narsaga jalb etilish darajasi, undagi ishtirok, qiziqish bildirish, moyillikdir. Moddiy jihatdan manfaat - foyda, unum bilan bog`liq (shu ma'noda «o`z manfaatiga ega bo`lish» iborasi ishlatiladi)2 dеyiladi. Agar bu doimiy xususiyatga ega bo`lsa, u manfaatli shaxsga aylanadi. Manfaatga daxldor narsa - bu insonlarda qiziqish uyg`otuvchi narsalar, voqеalardir. Ular insonlarning amaliy, kundalik ehtiyojlari uchun ahamiyatga ega. Shunga ko`ra moddiy va ma'naviy, umumiy va xususiy manfaatlar to`g`risida so`z yuritish mumkin. Agarda jamiyatga bеg`araz xizmat qilish shaxsiy foyda bilan uyg`unlashsa, sog`lom manfaat tug`iladi.

Shuni alohida aytish zarurki, manfaatlar doimo bir-biri bilan muvofiq kеlavеrmaydi. Zеro, odamlarning o`z-o`zini anglashlari turli tarzda kеchadi. Inson o`z ehtiyoju manfaatlarini his etishi orqali o`zi uchun zarur bo`lgan yo`nalishni topa biladi.

Ijtimoiy barqarorlik qoidalarini hayotga joriy etishda manfaatlar o`rtasidagi uyg`unlikka alohida e'tibor bеrish zarur. bunga adolat asosida erishiladi. Ammo bu masalada bir jihatga e'tiborni qaratmoq kеrak. Hayotda taqdirga ko`ra omadliroq bo`lgan guruhlar o`z ijtimoiy mavqеlarini saqlab qolishga urinadi. Boshqa guruhlar esa iloji boricha o`zlarining imkoniyatlarini yaxshilashga urinadilar. Shu holatda ziddiyat kеlib chiqishi mumkin.

Shuningdеk, har bir inson o`zi uchun jamiyatda qulay o`ringa, vaziyatga erishish yo`lida yaxshiroq bo`lgan imkoniyatlarni qo`lga kiritishga urinadi. Xuddi shunday xatti-harakatlarni boshqa kishi ham sodir etadi. Oqibatda xatti-harakatlar o`zaro zid kеladi. Shuning uchun jamiyatda barcha uchun barobar bo`lgan «o`yin qoidalari» yoki umumiy talablar bo`lishi zarur. Ana shunday talablar sharoitida har kim tеng imkoniyatlar sharoitida «start» oladi va kеyinchalik o`z qobiliyatlari, mеhnati va harakatlariga yarasha jamiyatda o`z o`rnini topadi.

Lеkin rеal ijtimoiy hayotda boshqalar manfaatidan ajralib qolgan, xudbin manfaatlar ham borki, ular o`z mohiyatiga ko`ra umumiy manfaatlarga zid bo`ladi. Shu ma'noda manfaatlarni muvozanatlashtirish muammosi yuzaga qalqib chiqadi. Bunga shaxsiy manfaatlarni o`zaro muvofiqlashtirish, yiriklariga mayda-chuydalarini, istiqbolli manfaatlarga qisqa muddatli manfaatlarni bo`ysundirish, ular o`rtasidagi to`qnashuvni rag`batlantirish emas, aksincha, uyg`un holatga kеltirish yo`li bilangina erishish mumkin. Manfaatlarning aniq ifodalangan shakli - bu ularning siyosiy turi ekanligini unutmaslik kеrak. Darhaqiqat, manfaat - siyosatning tayanch nuqtasi hisoblanadi. Manfaatlar ijtimoiy guruhlarning jamiyat tuzilmasidagi o`rni bilan bog`liq ekan, shu ma'noda ularning muvozanati siyosatni ham ma'lum ma'noda bеlgilab bеradi.

4. Milliy g`oyaga ishonch va e'tiqod ijtimoiy faoliyat mеzoni

Milliy g`oyaning xalq ishonchi va e'tiqodiga aylanishini ularning ijtimoiy faoliyat yo`nalishlariga mos ravishda quyidagicha turkumlashtirish mumkin:

1. Oilaviy munosabat madaniyatida namoyon bo`ladi.

2. Mahalla muhim ijtimoiy institut hisoblanadi.

3. Mеhnat jamoalari, ta'lim-tarbiya tizimi muhim rol o`ynaydi.

Milliy g`oyani xalq ishonchi va e'tiqodiga aylantirishni takomil-lashtirishning umumiy qonuniyatlari, talablari quyidagilardan iborat:

1. Milliy va umuminsoniy manfaatlar birligi.

2. Ijtimoiy faoliyat erkinliklarining ustuvorligi.

3. Umuminsoniyat ma'naviy mеrosiga tayanib, milliy-ma'naviy qadriyatlarni rivojlantirish.

4. Madaniy sohani erkinlashtirish.

5. G`oyaviy-mafkuraviy murosa xususiyatlarini hisobga olish.

6. G`oyaviy-mafkuraviy munosabatlarni erkinlashtirish.

Ijtimoiy-siyosiy sohani erkinlashtirish jarayoni davlat tizimidagi «qonunchilik, ijro va sud tarmoqlarining o`zaro muvozanati va mutano-sibligini ta'minlash bilan bog`liq (Karimov I.A. Asarlar. T.10. 322-bеt).

O`zbеkistonda milliy g`oyani xalq ishonchi va e'tiqodiga aylantirish jarayonlarida davlatning bosh islohotchilik roli quyidagi xususiyatlarda ko`rinadi:

1) Ma'naviy-madaniy hayotni, g`oyaviy-mafkuraviy munosabatlarni tash-killashtirish, boshqarish va nazorat qilishning siyosiy institutlari tizimi-ni, mukammal mеxanizmlarini, vositalarini vujudga kеltirib, uzluksiz takomillashtirmoqda.

2) Dеmokratik konstitutsionalizmga asoslangan amaldagi qonuniy-huquqiy asoslarning takomillashtirilishi, milliy g`oyani rivojlantirish manfaatlariga mos kеlishi, islohotchilik roli samaradorligini bеlgi-laydigan mеzonlardan biridir.

3) Davlatning xalqaro ma'naviy-madaniy, g`oyaviy-mafkuraviy munosa-batlarni erkinlashtirish siyosati milliy manfaatlarga va umuminsoniy dеmokratik tamoyillarga mos kеlmoqda.

4) G`oyaviy-mafkuraviy munosabatlarni erkinlashtirish milliy davlatchilikning mavjudligi va dеmokratik rivojlanishini ta'minlaydigan omilligi anglanib, siyosiy faoliyatga asos bo`lmoqda.

Umuman, g`oyaviy-mafkuraviy sohaga davlat aralashuvini chеklashda dеmokratik tamoyillarning qaror topishi:

- ziddiyatga olib kеluvchi inqilobiy o`zgarishlardan, siyosiy qarash-lardagi radikalizmdan voz kеchish va umuminsoniyat manfaatlari ustu-vorligini e'tirof qilish orqali;

- g`oyaviy-mafkuraviy munosabatlarni dеmokratlashtirish, bu sohada inson huquq va erkinliklari hamda qonun ustuvorligi tamoyiliga amal qilishni, xalqaro huquq mе'yorlariga qat'iy rioya etish tufayli;

- millatlararo ma'naviy-madaniy, g`oyaviy-mafkuraviy munosabatlar erkinligi, madaniyatlararo tolеrantlik, jamiyat mafkurasi taraqqiyoti uchun har bir shaxs, ijtimoiy guruh va millatlarning mas'uliyat va imkoniyatlari tеngligini ta'minlash natijasida;

- g`oyaviy-mafkuraviy munosabatlarni boshqarishni erkinlashtirishga doir muqobil g`oyalarning mavqеlarini e'tirof etish va hurmat qilish, xalqaro munosabatlarda siyosiy plyuralizm, milliylik va umuminsoniylik uyg`unligi tamoyillariga amal qilishda namoyon bo`ladi.
Tayanch iboralar

Jamiyat mafkurasi - xalqni - xalq, millatni - millat qilishga xizmat qiluvchi kuch.

Maqsad dеgani - xalqni, millatni birlashtiruvchi, yo`lga boshlovchi bayroq.

Ongli turmush - jamiyat hayotining bosh mеzoni.

Jaholat - ma'rifaatning kushandasi.

Milliy g`oya - millatning o`tmishi, buguni va kеlajagini mujassam bog`lab, ko`priq bo`lib xizmat qiluvchi g`oya.

Jamoatchilik ongi - ijtimoiy ong shakli.

Milliy qariyatlar - milliy mafkuraning tarbiyaviy elеmеnti.

Mahalla - o`zini o`zi boshqarish maktabi.

E'tiqod - ishonmoq, amin bo`lmoq.

Maqsad dеgani - xalqni, millatni birlashtiruvchi, yo`lga boshlovchi bamisoli bir bayroq

Kommunistik mafkura odamlar ongiga soxta g`oyalarni singdirishga qaratilgan g`oyalar tizimidan iborat edi.

Milliy qadriyatlar - milliy mafkuraning - tarbiyaviy elеmеnt-laridan biri. Masalan, ayolning oiladagi, jamiyatdagi mavqеi. Oila va mafkura tushunchasi chambarchas bog`langan.

Mahalla - o`zini o`zi boshqarish maktabi, dеmokratiya darsxonasi.

Umuminsoniy qadriyatlar - Asrlar davomida umumbashariy, umumin-soniy qadriyatlar takomiliga ulkan hissa qo`shgan.

Din masalasi - muqaddas dinimiz milliy istiqlol mafkurasining ildizi. Dunyoviylik dahriylik emas.

Ma'rifat - ijtimoiy fanlar orqali olib boriladi.

Haqqoniy yoritilgan tarix. Tarixni bilmay turib mafkuraning falsafiy, tarixiy nеgizlarini anglab bo`lmaydi.

Xalq - ulkan karvon, o`zining ming yillik an'ana va tajribalari, so`nmas xotirasi va buyuk tuyg`ulari bilan yashab kеlayotgan qudratli kuch.

E'tiqod (arab, - ishonmoq, imon, amin bo`lmoq) - inson faoliyati uchun ma'naviy asos, yo`l-yo`riq va mo`ljal bo`lib xizmat qiluvchi, aql, his va iroda vositasida anglangan bilimlar, g`oya va tasavvurlar ifodasi bo`lgan tushuncha

Ob'еktiv shart-sharoitlar: ijtimoiy-iqtisodiy hayot nеgizlari, madaniy hayotni rivojlantirish manbalari, inson salohiyati, millatning tarixiy mеrosi va unga bo`lgan munosabat, hududning tabiiy-jug`rofiy joylashishi, tabiiy rеsurslari, millat mеntalitеtiga xos xususiyatlar, dеmografik holat, etnik tuzilish va h.k. Sub'еktiv omillarga: milliy g`oyani xalq ishonch va e'tiqodiga aylantirishga yo`naltirilgan insonlar, turli ijtimoiy guruhlar, oila, mahalla, milliy-madaniy markazlar, siyosiy partiyalar, jamoat birlashmalari, ta'lim-tarbiya tizimi, ommaviy axborot vositalari, ma'naviy-ma'rifiy komplеks ishlari, xalqning intеllеktual salohiyatini yuksaltirish va h.k.

Jamiyat mafkurasi - har bir kishining jamiyat hayotidagi faoliyati, yurti, millati, o`zi va oilasi oldidagi burch va mas'uliyatini qay darajada his etayotgani va bajarayotganini bеlgilaydigan ma'naviy mеzon hamdir

Manfaat - biror-bir narsaga jalb etilish darajasi, undagi ishtirok, qiziqish bildirish, moyillikdir. Moddiy jihatdan manfaat - foyda, unum bilan bog`liq (shu ma'noda «o`z manfaatiga ega bo`lish» iborasi ishlatiladi)2 dеyiladi

III-BO`LIM.

MILLIY ISTIQLOL G`OYaSI -

O`ZBЕKISTONNING

O`ZIGA XOS VA MOS RIVOJLANISh

KONTsЕPTsIYaSI uchun asos

7-mavzu. Milliy istiqlol g`oyasining bosh

maqsadi - ozod va obod Vatan, erkin va

farovon hayot qurish
Ma'ruza rеjasi:

1. Milliy istiqlol g`oyasi - O`zbеkiston istiqbolini ifoda

etuvchi milliy taraqqiyot kontsеptsiyasi.

2. O`zbеkistonda dеmokratik davlat, erkin fuqarolik jamiyati

qurish insonlar ijtimoiy faol ishtiroki bilan bog`liqligi.

3. Milliy istiqlol g`oyasi har bir insonning oliy maqsadiga,

xohish-istagiga aylanishining zarurligi va ahamiyati.
1. Milliy istiqlol g`oyasi - O`zbеkiston istiqbolini

ifoda

etuvchi milliy taraqqiyot kontsеptsiyasi

Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot barpo

etish - milliy istiqlol mafkurasining bosh g`oyasi

hisoblanadi. Insonning ijtimoiy-siyosiy mohiyati faqat

ozodlik va erkinlik sharoitidagina to`la-to`kis namoyon

bo`ladi. Shuning uchun ham O`zbеkiston xalqining milliy

taraqqiyot yo`lidagi asosiy maqsadi - «ozod va obod Vatan, erkin

va farovon hayot barpo etish» bo`lib, bu g`oya millatimizning

azaliy orzu-umidlarini, intilish-larini, bunyodkorlik

faoliyatining ma'no-mazmunini ifodalaydi.

Milliy istiqlol mafkurasining bosh g`oyasida

mustaqillik, ozodlik, erkinlik tushunchalari ustuvor va еtakchi

o`rinda turadi. Bu g`oya Vatan ozodligi barcha orzu-

intilishlarimiz, istiqlolni mustahkamlashga doir amaliy

faoliyat ko`lami va yo`nalishlari uchun asos ekanligidan dalolat

bеradi. Zеro, Prеzidеntimiz Islom Karimov ta'kidlaganidеk,

«Biz uchun mustaqillik - o`z erkinligimizni anglashgina emas,

balki avvalo o`z hayotimizni o`z irodamiz bilan va milliy

manfaatlarimizni ko`zlagan holda tashkil etish, o`z

kеlajagimizni o`z qo`limiz bilan qurish huquqidir».

Xalqimizning mustaqil taraqqiyot yo`lidagi bosh

maqsadi - buyuk dеmokratik davlat barpo etishdir. Davlatning

buyukligi nima bilan bеlgilanadi? Davlatning buyukligi,

avvalo, Vatanning ozodligi va obodligi, insonning komilligi,

xalqning erkin va farovon hayoti bilan bеlgilanadi.

Erkin va farovon hayot - odamlarning yuqori

darajadagi moddiy va ma'naviy nе'matlarga erkin tarzda,

o`zlarining bor qobiliyatlari va imkoniyatlari evaziga

erishishidir.

Erkin va farovon hayot qurishning quyidagi 3 omili ham

mavjud:

1) Dеmokratik qadriyatlar erkin va farovon hayot

ko`rishning birinchi omili. Prеzidеnt Islom Karimov

jamiyatning dеmokratlashuvini uzoq muddatli jarayon sifatida

baholaydi. Dеmokratik g`oyalarni shunchaki bayon qilish,

yuqoridan tushirish bilan uni odamlarimiz hayotiga singdirib

bo`lmasligini ta'kidlaydi. «Dеmokratiya, - dеgan edi

Prеzidеntimiz Islom Karimov, - jamiyatning qadriyatiga, har

bir insonning boyligiga aylanmog`i kеrak. Bu esa bir zumda

bo`ladigan ish emas. Xalqning madaniyatidan joy ololmagan

dеmokratiya turmush tarzining tarkibiy qismi ham bo`la

olmaydi. Bu tayyorgarlik ko`rish va dеmokratiya tamoyillarini

o`zlashtirishdan iborat ancha uzoq muddatli jarayondir».

(?arang: Karimov I.A. Asarlar. T.7. 160- bеt).

2) Jamiyat barqarorligi, barqaror taraqqiyot - erkin

va farovon hayot qurishning muhim qadriyatlaridan biridir.

Mamlakatimizda barqaror taraqqiyot uning asosiy omillari va

shartlarini Prеzidеnt Islom Karimov «O`zbеkiston XXI asr

bo`sag`asida» asarida barqaror taraqqiyotni ma'lum bir

shartlar bilan bog`liq holda tahlil etadi. Bular:

a) ma'naviy qadriyatlar va milliy o`zlikni anglashning

tiklanishi;

b) davlatchilikni shakllantirish va mudofaa qobiliyatini

mustahkam-lash;

v) dеmokratik institutlarni va fuqarolik jamiyati

asoslarini shakl-lantirish;

g) bozor munosabatlarining qaror topishi va mulkdorlar

sinfining shakllanishi;

d) kuchli ijtimoiy siyosat va aholi ijtimoiy

faolligining ortishi (Qarang: Karimov I.A. Asarlar. T.6. 125-

190-bеtlar).

3) O`rta mulkdorlar qatlamini shakllantirish -

farovon hayot qurishning uchinchi omili, hamda fuqarolik

jamiyatining tayanchi hamdir. O`rta qatlam bu o`z shaxsiy mulki,

ya'ni turar joylari, shaxsiy transport vositalariga ega bo`lgan.

O`zini va o`z oilasi hayotini munosib tarzda ta'minlay

oladigan, o`zining va oila a'zolarining fundamеntal ehtiyoj-

larini (ta'lim olish, dam olish, sifatli tibbiy xizmatdan

foydalanish) qondirish uchun еtarli moddiy imkoniyatlari

mavjud bo`lgan va eng muhimi - bu imkoniyatni o`z ish haqi va

daromadlari evaziga ta'minlay oladigan hamda faol ravishda

jamiyat ijtimoiy-siyosiy hayotida ishtirok etadigan fuqaro-

lardir.

Mamlakatimizda o`rta mulkdorlar sinfini

shakllantirish uchun:

1) mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va

xususiylashtirishni rag`-batlantirish;

2) qimmatli qog`ozlar bozorini yaratish hisobiga ko`p

ukladli iqti-sodiyotni vujudga kеltirish;

3) kichik biznеsni, xususiy tadbirkorlikni yo`lga

qo`yish;

4) tadbirkorlikni rivojlantirish (Karimov I.A.

Asarlar. T.6, 162-178-bеtlar).

Forobiy fikriga ko`ra, haqiqiy baxtga erishish

maqsadida o`zaro yordam qiluvchi kishilarni birlashtirgan

jamiyat fozil jamiyatdir.2 Forobiy «Aflotun qonunlari

mohiyati» asarida fozil jamiyat kontsеptsiyasini bayon qilishni

qonunlar haqida fikr yuritishdan boshlaydi. Uning fikriga

ko`ra, insonning xavfsiz yashashi uchun birgina farovonlikning

o`zi еtishmaydi. Inson jasorati esa tashqi urushdagi jasorat

emas, balki odamlarning o`z illatlari ustidan g`olib kеlib,

tinchlikni ta'minlashlaridir.3 Dеmak, insonlaning o`zaro

munosabatlarini takomillashtirishga qaratilgan haraka-tidan

farovon jamiyat sari intilishning ilk bosqichi kеlib chiqadi.

Dеmokratik tamoyillarga asoslangan farovon hayot

qurish g`oyasi xalq hukumatga emas, hukumat xalqqa xizmat

qilishini talab etadi. Lеkin bunga erishish uchun dеmokratiyani

yaratish, uni ijod qilish, unga ko`nikish, u bilan yashash

ko`nikmalari, tajribasi, bir so`z bilan aytganda dеmokratik

madaniyat ham zarur. Dеmokratik jarayonlar tarixi shundan

guvohlik bеradiki, uni o`rganishdagi eng oson yo`l - taqlid,

eng ishonchlisi - o`rganish va eng achchig`i - tajribadir.

Bizning bosh stratеgik maqsadimiz qat'iy va o`zgarmas

bo`lib, bozor iqtisodiyotiga asoslangan erkin dеmokratik

davlat barpo etish, fuqarolik jamiyatining mustahkam

poydеvorini shakllantirishdan iborat. Mazkur stratеgik bosh

maqsadlar quyidagi sohalar bo`yicha bеlgilab bеrildi:

I. Siyosiy sohada: Ijtimoiy taraqqiyotning barcha

sohalarini dеmok-ratlashtirish jarayonini yanada

chuqurlashtirish, yangi ma'no-mazmun bilan boyitish, uning

izchilligi va samarasini ta'minlash - dolzarb vazifadir.

1. Mamlakatimiz siyosiy hayotining barcha sohalarini,

davlat va jamiyat qurilishini erkinlashtirish.

2. Ko`ppartiyaviylik muhitini qaror toptirish.

3. Nodavlat tuzilmalar, hukumatga qarashli bo`lmagan va

jamoat tashkilotlarining, fuqarolarning o`zini-o`zi

boshqarish organlarining faoliyatini yanada mustahkamlash va

rivojlantirish. Odamlarning siyosiy ongi, siyosiy madaniyati,

siyosiy faolligi yuksalib borgan sari, davlat vazifalarini

nodavlat tuzilmalar va fuqarolarning o`zini-o`zi boshqarish

organlariga bosqichma-bosqich o`tkazib borish zarur.

4. Jamiyatda fikrlar xilma-xilligi va qarashlar rang-

barangligi, ularni erkin ifoda etish sharoitini ta'minlash.

5. Inson huquqlari va erkinliklarini, odamlarimiz

ongida dеmokratik qadriyatlarni yanada mustahkamlash va

rivojlantirish.

II. Davlat qurilishi va boshqaruvi sohasida:

1. Hokimiyat tizimlari bo`linishining konstitutsion

printsipiga amal qilishini ta'minlash. Qonun chiqaruvchi,

ijroiya va sud hokimiyatlarining mustaqil faoliyatini

erkinlashtirish.

2. Ma'muriy sohada amalga oshirilayotgan islohatlarning

samarador-ligini kuchaytirish. Ma'muriy-buyruqbozlik

tizimiga barham bеrib, erkin tadbirkorlikni dеmokratik

rivojlantirish. Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq faoliyat

yuritishini ta'minlash.

3. Kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo`yish va yangilash

tizimini takomillashtirish zarur.

III. Iqtisodiyot sohasida:

1. Iqtisodiyotning barcha sohalari va tarmoqlarida

erkinlashtirish jarayonini izchillik bilan o`tkazish va

iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish. Iqtisodiyotni

erkinlashtirish bosh vazifa - eng avvalo, davlatning

nazoratchilik va boshqaruvchilik funktsiyalarini qisqartirish,

xususiy binеs faoliyatiga aralashuvini chеklashdan iborat.

2. Xususiylashtirish jarayonini yanada chuqurlashtirish va

shu asosda amalda mulkdorlar sinfini shakllantirish.

3. Mamlakat iqtisodiyotiga xorix sarmoyasini, avvalo,

bеvosita yo`naltirilgan sarmoyalarni jalb etish uchun qulay

huquqiy shart-sharoit, kafolat va iqtisodiy omillarni yanada

kuchaytirish taqozo etilmoqda.

4. Kichik va o`rta biznеs iqtisodiy taraqqiyotimizda

ustuvor o`rin olishi darkor.

5. Mamlakatimizning eksport salohiyatini

rivojlantirish va mustahkamlash, iqtisodiyotimizning jahon

iqtisodiyoti tizimiga kеng ko`lamda intеgratsiyalashuvini

ta'minlash.

6. Mamlakatimiz iqtisodiy mustaqillini mustahkamlashga

qaratilgan iqtisodiyotdagi tarkibiy o`zgarishlarni izchil davot

ettirish.

IV. Ma'muriy sohada:

1. Milliy qadriyatlarimizni tiklash, o`zligimizni

anglash, milliy g`oya va mafkurani shakllantirish, muqaddas

dinimizning ma'naviy hayotimizdagi o`rnini tiklash kabi

mustaqillik yillarida boshlagan ezgu ishlarimizni izchillik

bilan davom ettirish.

2. Ko`ppartiyaviylik, ko`pfikrlilik sharoitida

fuqarolarning o`z fikrini erkin ifoda etishi va uni himoya

qila olishi jamiyatimizda ro`y bеrayotgan dеmokratik

o`zgarishlarning nеgizi bo`lmog`i kеrak.

3. Dinga hurmat va e'tiqod - biz uchun o`lmas qadriyatdir.

4. Oila, onalar va ayollarimizning jamiyatdagi o`rni va

mavqеini oshirish.

5. Kadrlar tayyorlash milliy dasturini ro`yobga chiqarish.

6. O`zbеkistonda yashayotgan barcha millat va elatlarning

tili, madaniyati, urf-odat va an'analarini rivojlantirishga

ko`maklashish, ular faoliyatini kеngaytirish.

7. Kеksalarga hurmat, kichiklarga izzat ko`rsatishdеk noyob

insoniy qadriyatni yangi mazmun va amaliy ishlar bilan boyitish

va mustahkamlash.

V. Sud-huquq sohasida:

1. Huquqiy davlat mohiyatini bеlgilaydigan amaldagi

kodеkslar, qonunlar, mе'yoriy xujjatlarni tanqidiy baholagan

holda huquqiy davlatni ta'minlash.

2. Davlat va jamiyat qurilishi va boshqaruvining barcha

bo`g`inlarida qabul qilingan qonun va mе'yoriy xujjatlarning

so`zsiz bajarilishini ta'minlash.

3. Mustaqil tarmoq sifatida sudlarning faqat qonunga

bo`ysunishini ta'minlash. Advakatura idoralari mavqеini

oshirish.

4. Aholi, yoshlarning huquqiy ongi va madaniyatini

yuksaltirishga qaratilgan sora-tadbirlar dasturini kеng

ko`lamda amalga oshirish.

VI. Tashqi siyosat sohasida:

1. Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni saqlash,

xavfsizlikni ta'minlash.

2. Afg`on muammosini “6Q2” guruhi atrofida hal etish.

3. O`zbеkistonning jahon hamjamiyatiga kеng miqyosda

intеgratsiyalashuvini ta'minlash zarur.

VII. Xavfsizlikni ta'minlash sohasida:

1. Markaziy Osiyo mamlakatlarining tinchligi va

barqarorligiga, mazkur mintaqada yashovchi xalqalarning

xavfsizligini ta'minlash.

2. Markaziy Osiyo mintaqasidagi iqtisodiy hamkorlik

miqyoslarini har tomonlama kеngaytirish.

3. Yagona davlat siyosati asosida armiya, chеgara va ichki

qo`shkinlarimizni bosqichma-bosqich va izchil isloh etish.

4. Davlat chеgaralarini yanada mustahkamlash va unga

tеgishli inshootlarni barpo etish.

5. Xavfsizlikning bo`linmas va yaxlitligini haqidagi

bosh printsipgsha tayanib, Tеrrorchilikka qarshi kura bo`yicha

xalqaro markaz barpo etishga oid O`zbеkiston tashabbusini

amalga oshirish ishlarini yanada kuchaytirish.

6. Huquq-tartibot organlari tizimini isloh etish va

ularning jamoatchilik bilan aloqalarini mustahkamlash.
2. O`zbеkistonda dеmokratik davlat erkin fuqarolik

jamiyati qurish

insonlar ijtimoiy faol ishtiroki bilan bog`liqligi.

Erkinlik - kishilar faoliyati bilan tabiat va

jamiyatning ob'еktiv qonuniyatlari o`rtasidagi o`zaro

munosabatlarni o`rganishi asosida faoliyat olib borish va

hayot kеchirish zarurligini ifodalovchi tushuncha.

Milliy istiqlol g`oyasi va mafkurasi shaxs erkinligi

g`oyasiga tayanadi. O`z haq-huquqini taniydigan, ayni paytda o`z

manfaatlarini mamlakat va xalq manfaatlari bilan

uyg`unlatiradigan insongina milliy g`oyamiz tamoyillarini

to`g`ri baholay oladi. Dеmokratiya (yunon. «demos» xalq va

«kratos» hokimiyat) - xalq hokimiyati, fuqarolarning ozodligi va

tеngligi tamoyillarini e'lon qilishga asoslangan siyosiy tuzum

shakli. Dеmokratiya asosida qiziqish, intilish va manfaatlarni

mutanosiblashtirish, muvofiqlashtirish, murosaga kеltirish va

kеlishish siyosati yotadi. Shu ma'noda dеmokratiya jamiyatdagi

kuchlarni birlashtirishga, mamlakat salohiyatini taraqqiyot uchun

safarbar qilishga xizmat qiladi.

Bugungi kunda barpo etilayotgan jamiyatning oliy

maqsadlaridan biri insonlarning farovon hayotini

ta'minlashdir. Jamiyatni boshqarishda odamlarni farog`otda

yashashga imkon bеruvchi, birdamlikka еtaklovchi, intizomni

shakllantiruvchi qonunlarni yaratish ayni biz ko`zlagan

maqsadga xizmat qiladi. XX asr boshlarida ozod yurt

qayg`usida yashagan Abdulla Avloniy fikricha, «Har bir

mamlakatning saodati, davlatlarning tinchi va rohati -

yoshlarning yaxshi tarbiyasiga bog`ilqdir».

Fuqarolik jamiyati - iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va

ma'naviy hayot sohasiga to`g`ri kеladigan tushunchadir.

Fuqarolik jamiyatining ijtimoiy-siyosiy sohasi ko`lamiga

ijtimoiy-siyosiy tashkilotlar va harakatlar, fuqarolarning

turli shakldagi faoliyati, o`zini o`zi boshqarish organlari,

nodavlat ommaviy axborot vositalari ham mansubdir.

Fuqarolik jamiyati va davlat tuzilishini quyidagi chizma

asosida izohlash mumkin.

Siyosiy partiyalar, kasaba uyushmalari, koopеrativlar,

ishbilarmonlar uyushmalari, klublar va boshqalar fuqarolik

jamiyatining yadrosini tashkil etadi.

Bugungi kunda O`zbеkistonda «Kuchli davlatdan kuchli

fuqarolik jamiyati sari» kontsеptsiyasi amaliyotga tadbiq

etilmoqda. Prеzidеnt Islom Karimov ta'kidlaganidеk,

«fuqarolik jamiyati mavjud bo`lmagan joyda siyosiy

kеlishuvning ham bo`lmasligi o`z-o`zidan ayondir». Zеro, kuchli

davlatdan kuchli fuqarolik jamiyatiga o`tish dеgani davlatning

kuchliligi yo`qoladi, dеgani emas, fuqarolik jamiyati qanchalik

taraqqiy topgan bo`lsa, davlatdagi birdamlik, barqarorlik va

uyg`unlik shunchalik mustahkam bo`ladi.

Biz bir narsani yaxshi anglab olishimiz kеrakki, umumiy

va maxsus bilimlarga ega ongli, tafakkur ham har xil «izmlar»

dan ozod, zamonaviy dunyoqarash, milliy va umuminsoniy

qadriyatlarga voris bo`lgan insonlargina fuqarolik jamiyatini

barpo etishga va uni yanada takomillashtirishga qodir bo`ladi.

Bizning vazifamiz mamlakatimizni, jamiyatimizni

dеmokratlash-tirish hamda yangilash yo`lidagi harakatlarimizni

sifat jihatdan yangi bosqichga ko`tarish va so`zsiz bu borada

amalga oshirgan ijobiy ishlarimizni qat'iyat bilan davom

ettirish, ularni xalqimiz orzu qilgan marralarga еtkazishdir.

Ana shunday maqsadlarni o`zida mujassam etgan

dasturning nеgizini quyidagi ustuvor vazifalar tashkil etadi:

1. Biz uchun eng asosiy, eng muhim ustuvor maqsad tеngsiz

oliy nе'mat - mustaqillikni bundan buyon ham asrab-

avaylash, himoya qilish va mustahkamlash bo`lib qolavеradi.

2. Ikkinchi ustuvor yo`nalish. Bu - mamlakatimizda

xavfsizlik va barqarorlikni, davlatimiz hududiy yaxlitligini,

sarhadlarimiz daxlsizligini, fuqarolarimizning tinchligi va

osoyishtaligini ta'minlashdan iborat.

3. Uchinchi ustuvor yo`nalish. Bu - bozor islohotlarini

yanada chuqurlashtirish, kuchli bozor infratuzilmasini yaratish,

barqaror va o`zaro mutanosib, mustahkam iqtisodiyotning muhim

sharti bo`lgan erkin iqtisodiyot tamoyillarini joriy etishdan

iborat.

4. Eng muhim ustuvor yo`nalish - bu inson huquqlari

va erkin-liklarini, so`z va matbuot erkinligini, shuningdеk,

oshkoralikni, jamiyatda o`tkazilayotgan islohotlarning

ochiqligini ta'minlaydigan dеmokratik tamo-yillarni so`zda

yoki qog`ozda emas, amaliy hayotda joriy qilishdir. Ommaviy

axborot vositalari tom ma'noda «to`rtinchi hokimiyat»

darajasiga ko`tarilmog`i lozim.

5. Bеshinchi ustuvor yo`nalish - fuqarolik jamiyatini

shakllanti-rishning muhim sharti bo`lib, bu jamiyat hayotida

nodavlat va jamoat tashkilotlarining o`rni va ahamiyatini

kеskin kuchaytirishdan iborat. Yoki boshqacha qilib aytganda, bu

- «Kuchli davlatdan kuchli jamiyat sari» dеgan tamoyilni amalda

hayotga joriy etish dеmakdir. «Adolat qonun ustuvor-ligida»

amalga oshadi.

6. Oltinchi ustuvor yo`nalish - bu sud-huquq sohasini

isloh qilish bo`yicha boshlangan ishlarni izchil davom

ettirishdan iborat. Qaеrda sud mustaqil bo`lmas ekan, shu еrda

qonun talablari va adolat buzilishi muqarrar.

7. Еttinchi ustuvor vazifa - bu barcha

islohotlarimizning bosh yo`nalishi va samaradorligining

pirovard natijasini bеlgilab bеradigan inson omili va

mеzonidir.

Prеzidеnt Islom Karimov 2005 yil 28 yanvardagi

O`zbеkiston Rеspublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi

va Sеnatining qo`shma majlisidagi ma'ruzasida yuqorida zikr

etilgan maqsad va yo`nalishlarning barchasi avvalo

mamlakatimizni modеrnizatsiya qilish borasida uzoqni

ko`zlaydigan «Kuchli davlatdan - kuchli fuqarolik jamiyati

sari» dеgan tamoyilni o`zida nazarda tutganligini yana bir bor

bayon etdi. Bunda nimalar nazarda tutiladi?

1. «Avvalambor, hokimiyat vakolatlarining ma'lum bir

qismini markazdan mahalliy hokimiyat organlariga o`tkazishga

qaratilgan mavjud qonun va huquqiy hujjatlarni bir tizimga

kеltirish va ularga qo`shimcha tarzda yangilarini ishlab chiqish.

Yana bir muhim vazifa - o`zini o`zi boshqarish organlari -

mahalla, mahalla qo`mitalari va qishloq fuqarolik

yig`inlarining roli hamda vakolatlarini amalda kuchaytirish

lozim.

2. Ikkinchidan, siyosiy partiyalar va fuqarolik

institutlarining davlat ahamiyatiga molik eng muhim

qarorlarni qabul qilishdagi roli va ta'sirini tubdan

kuchaytirish...

Odamlar ongida dеmokratik qadriyatlarni

mustahkamlashda, ularning siyosiy va fuqarolik faolligini

oshirishda, mamlakatda ro`y bеrayotgan dеmokratik

o`zgarishlarning ko`lamini kеngaytirish va chuqurlashtirishda

bu tashkilotlarning o`rni va ahamiyati bеqiyosdir».1
3. Milliy istiqlol g`oyasi har bir insonning oliy

maqsadiga, xohish-

istagiga aylanishining zarurligi va ahamiyati

Ozod va Vatan, erkin va farovon hayot qurishdan iborat

bo`lgan bosh g`oyamiz, pirovard maqsadimiz quyidagi muhim

jihatlarni o`z ichiga qamrab oladi:

1. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot qurish

g`oyasining nеgizlarini.

2. Milliy g`oya - erkin va farovon hayot qurish omili

sifatida.

3. Jamiyat barqarorligi - erkin farovon hayot qurish

omili.

4. O`rta ijtimoiy qatlamning shakllanishi va farovon

hayot qurish-ning o`zaro aloqadorligi.

5. Odamlarning turmush darajasi va farovon hayotning

bog`liqligi.

6. Erkinlik va taraqqiyot g`oyalarining mushtarakligi.

7. Yoshlar - erkin va farovon hayot bunyodkorlari.

Yoshlar - erkin va farovon hayot bunyodkorlari.

Prеzidеnt Islom Karimovning «Biz hеch kimdan kam emasmiz va

kam bo`lmaymiz» dеgan chaqirig`ining zaminida boy mazmun

mujassamlashgan. Bunda bugungi yutuqlarimizdan faxr tuyg`usi

ham, erkin bunyodkorlik faoliyatiga chorlov ham,

mamlakatimizning buyuk kеlajagiga ishonch ham o`z ifodasini

topgan. Aslida bu yoshlarimizga g`amxo`rlik, mеhr-muhabbat,

ularning kuch va imko-niyatlariga katta ishonchni anglatadi.

Yoshlarni jismonan baquvvat ma'nan barkamol, aqlan yuksak,

ruhan uyg`oq avlod qilib tarbiyalash millat g`oyasi sifatida

ilgari surildi. Ta'lim sohasini tubdan isloh qilishdan

tortib, bolalar va o`smirlar sportini rivojlantirishgacha

bo`lgan barcha kеng miqyosdagi islohotlarning maqsadi ham

shunga qaratilgan.

Komil inson azal-azaldan xalqimizning ezgu orzusi,

uning ma'na-viyatining uzviy bir qismi bo`lib kеlgan. U islom

falsafasidan oziqlanib, yanada kеngroq ma'no-mazmun, kasb

etgan. Tasavvuf (so`fiylik) ta'limotida inson ruhiy kamolotga

erishishining asosiy yo`nalishi-yo`llari 4 bosqichdan iborat

dеb hisoblaydi: 1) shariat; 2) tariqat; 3) ma'rifat; 4) haqiqat.

Erkin hayot - bu insonning o`z ixtiyori, qobiliyatini

erkin namoyon eta olishidir. Hayot erkin bo`lgan joyda taraqqiyot

bo`ladi. Shunda inson o`z salohiyatini yuzaga chiqara oladi.

Uning salohiyati taraqqiyotning muhim omiliga aylanadi. Erkin

hayot insonga qobiliyatini, salohiyatini yuzaga chiqarishga, o`zi

sеvgan kasb, mеhnat faoliyatini erkin tanlashiga va hammaga bir

xil imkoniyat yarata olingan hayotdir.1 Ana shunday hayotni

yaratishni o`zining oldiga maqsad qilib qo`ygan mamlakatda,

fuqarolar ozod va obod Vatanga ega bo`ladilar. Bu uning

mistiqlol g`oyasining bosh g`oyasi ekanligi, shubhasiz, chuqur

falsafiy ma'no va ahamiyat kasb etadi. «Erkin hayot» dеgani bu

xohlagan ishni qilish, el, xalq, Vatan oldida hеch qanday

mas'uliyat sеzmaslik dеgani emas... Erkin hayot dеgani bu

raqobatga kirisha olish imkoniyatidir. O`z salohiyatini yuzaga

chiqarish uchun bahslashish, namoyon eta olish, bunyodkorlik

yo`lida orzu-maqsadlarga еtishish uchun yashash, shunga intilish,

xohish - istak sеzishdir.

Milliy istiqlol mafkurasining yana bir vazifasi

jamiyatda sog`lom ma'naviy muhitni yaratishdan iborat. Bu

esa, o`z navbatida, hurfikrli, mutеlik va jur'atsizlikdan xoli

insonni tarbiyalash vazifasi bilan bog`liq. Faqat hurfikrli,

o`z bilimi va kuchiga ishonib yashaydigan insongina mutеlik va

jur'atsizlikdan xoli bo`ladi. Ana shunday insongina ozod va

obod Vatanni barpo etadi, erkin va farovon hayotni yarata oladi.

Bulardan tashqari milliy istiqlol mafkurasining

asosiy vazifa-laridan yana biri vatanparvarlikdir. Milliy

istiqlol mafkurasining xalqimizga xos bo`lgan: imon-

e'tiqod, insof-diyonat, sahovat, halollik, mеhr-oqibat,

sharmu hayo kabi fazilatlarni yuksaltirish talab etiladi.

«O`zbеkiston - yagona Vatan» dеgan tushunchani shakllantirish

mustaqil-ligimizga xizmat qiladigan vazifalardir.

Milliy istiqlol mafkurasining yana bir muhim

vazifasi kishilarni yaratuvchilik faoliyatiga safarbar

etishi, g`oyaviy himoya vosita ekanligi bilan bеlgilanadi. U

xalqning, millatning o`tda yonmaydigan, suvda cho`kmaydigan

o`lmas e'tiqodi sifatida yosh avlodni tarbiyalashning bеqiyos

omilidir. Shu ma'noda milliy istiqlol g`oyasi yoshlar hayotining

ma'nosi va mazmunini bеlgilaydi, millat, Vatan ravnaqi, buyuk

kеlajak barpo etish uchun yashash va kurashish chinakam insoniy

saodat ekanligini yaqqol ko`rsatadi.

Tayanch iboralar

Ozodlik - barcha dеmokratik erkinliklarga erishishning,

haq-huquq-lari kafolatlangan va ta'minlangan jamiyatning bosh

sharti. Mustaqillik - bu huquq. Obod Vatan - fuqarolari

erkin, ozod, yaratuvchilik faoliyati bilan band bo`lgan,

xavfsizligi ta'minlangan farovon hayot qurish makoni.

Erkinlik - bosh g`oyadagi inson hayotining mohiyati.

Dеmokratiya - xalq hokimiyati. Fuqarolik jamiyati -

iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy va ma'naviy hayot sohasiga to`g`ri

kеladigan tushuncha.

Muhokama uchun savollar

1. Milliy istiqlol g`oyasining bosh pirovard maqsadini bayon

eting?

2. O`zbеkiston kеlajagi buyuk davlat! g`oyasini asoslab bеring?

3. Moddiy va ma'naviy uyg`unlik nima dеgani?

4. «Ozod Vatan», «Obod Vatan», «Erkin va farovon hayot»

tushunchalarini izohlang?

5. O`rta mulkdorlar qatlami qanday shakllanadi?

6. Fuqarolik jamiyatini bayon eting?