|
1.3-rasm. Davlat axamiyatidagi avtomobil yo‘llarida moliyaviy resurslarni ajratish
MDH davlatlaridagi 1 km davlat yo‗llari uchun moliyaviy ta‘minlanganlik darajasi sezilarli darajada farq qiladi. Tojikistonda minimal 1,1 ming Aqsh $ dollarni tashkil etadi va 1 km yo‗l Qozog‗istonda (Aqsh $ 1.6 ming).). Eng yuqori ko‗rsatkich Ozarbayjonda kuzatiladi–57,6 ming dollar. (1.4.rasm)
Yo‗l soxasini moliyalashtirishning cheklanganligi tufayli yo‗llarni ta‘mirlash va saqlash uchun ajratilgan mablag‗lardan yangi yo‗llar qurish uchun foydalanilganda salbiy holat yuzaga keladi.
1.4-rasm Umum foydalanishdagi 1 km yo‗lga MDH mamlakatlarida moliyaviy ta‘minganlik darajasi
Yo‗l ma‘muriyatlari ma‘lumotlariga ko‗ra, yo‗llarni ta‘mirlash va saqlash uchun oz miqdorda mablag‘ ajratilgan. Eng kami Tojikistonda (2,1 ming dollar) va Qirg‗iziston ($2,5 ming dollar).
Ozarbayjonda davlat yo‗llari moliyaviy ta‘minlanganlik eng yuqori darajada 1 km yo‗lga 208,2 ming dollarni tashkil etadi.
Mutaxasislarning fikricha ta‘mir mablag‗larining faqat 1 km yangi yo‗l qurilishiga o‗tkazilishi taxminan 3 km ekspluatatsiya qilinayotgan yo‗llarning yo‗qolishiga olib kelishi taxmin qilinmoqda.
MDH mamlakatlarida 1 km yo‗llarni rekonstruksiya qilish va kapital ta‘mirlashning o‗rtacha qiymati 1.5-rasmda ko‗rsatilgan.
1.5-rasm. 1 km yo‗lni rekonstruksiya, kapital ta‘mirlashning o‗rtacha qiymati
( mln.Aqsh dol).
Rejalashtirilgan loyihalarga yo‗llarni rekonstruksiya qilish va kapital ta‘mirlashning o‗rtacha qiymati oshishi qo‗yiladi (1.6-rasm).
1.6-rasm. Rejalashtirilgan loyihalarda rekonstruksiya qilish, yo‗llarni kapital ta‘mirlashning o‗rtacha qiymati, million AQSH dollari
Milliy yo‗l tarmog‗ini kengaytirish iqtisodiy rivojlanish qonuniyatlarini taqozo etuvchi zaruriyatdir, ammo barcha MDH mamlakatlari uchun iqtisodiy rivojlanishning hozirgi bosqichida kam bo‗lmagan muhim vazifa mavjud, bu yo‗l tarmog‗ini saqlab qolishdir. Xalqaro yo‗llarni reabilitatsiya qilish va yangi bo‗laklarini qurish orqali uning holatini yaxshilash va texnik darajasini ko‗tarish yo‗l ma‘muriyatlarining birlamchi vazifasidir.
Umuman, Hamdo‗stlik davlatlarida yo‗l soxasida 1 millionga yaqin kishi mehnat qiladi. Bir yo‗l tashkiloti tomonidan ekspluatatsiya qilinadigan yo‗llar uzunligi MDH mamlakatlari bo‗ylab o‗zgarib turadi va Armanistonda 169 km dan Belorussiyada 7139 km gacha o‗zgaradi (1.7-rasm).
1.7-rasm. Bir tashkilot tomonidan saqlanadigan yo‗llar uzunligi
O‗zbekistondagi jami avtomobil yo‗llar tarmog‗i 184 ming kilometrdan ziyod uzunlikda bo‗lib, undan 42 ming 676 kilometri umumiy foydalanishdagi Avtomobil yo‗llari, 116 ming 560 kilometri ichki xo‗jaliklararo, qishloq, shahar va ovullarning Avtomobil yo‗llariga to‗g‗ri keladi. 24 ming 750 kilometr esa idoraviy inspektorlik yo‗llari tarmog‗i hisoblanadi.
MDH mamlakatlarida transport vositalarining umumiy soni 359720,4 mingtani tashkil etadi va har yili ortib bormoqda, bu yo‗llarni loyihalash, qurish, ekspluatatsiya, ayniqsa, og‗ir va katta hajmli tovarlar, jumladan, avtomobillarning o‗qga tushadigan yuklarini hisobga olishni talab qiladi.
1991 yildan Hamdo‗stlik davlatlari yo‗llarni loyihalash, qurish va ekspluatatsiya bo‗yicha milliy standartlarni ishlab chiqdilar, ularning xususiyatlari va iqtisodiy imkoniyatlarini aks ettirdilar hamda huquqiy bazaning o‗ziga xos xususiyatlarini hisobga oldilar. Natijada, hozirgi kunda Hamdo‗stlik davlatlari yo‗l standartlarida yo‗l tasnifi, yo‗l harakati xavfsizligini ta‘minlash, hisobiy yuklardan tortib to geometrik elementlar uchun mavjud standartlar bir biridan farq qiladi.
Bu holat MDH davlatlari hududlaridan o‗tuvchi davlatlararo va xalqaro yo‗nalishlarning shakllanishiga salbiy ta‘sir ko‗rsatadi. Bunday yo‗nalishlar nafaqat zamonaviy og‗ir transport vositalari uchun, balki xalqaro transport uchun ham o‗ziga tortuvchi bo‗lishi kerak. O‗z navbatida, bu ko‗p jihatdan yo‗llarning texnik va ekspluatatsion darajasining o‗xshashligi va rivojlangan dunyoda bunday yo‗llarga qo‗yiladigan talablarga mos kelishi bilan bog‗liq.
MDH ning deyarli barcha mamlakatlarida yo‗llardagi transport vositalarining harakat jadalligi sezilarli darajada oshdi va transport vositalarining o‗qlarga tushadigan yuklari ko‗paydi. Natijada yo‗llarni o‗tkazish qobilyatini ta‘minlash muammosi yomonlashdi, yedirilishi tezlashdi.
Ta‘kidlash lozimki, yo‗llarda yo‗l harakati xavfsizligi va yuqori tezlik bilan xarakat qilishni ta‘minlash bilan bir qatorda zamonaviy yo‗l xizmati tuzilmasiga ega bo‗lishi lozim.
Xalqaro yo‗nalishlar bo‗yicha aqlli tizimlar va zamonaviy nazorat punktlari va transport vositalarini tortish joriy etilishi lozim. Xalqaro yo‗llardagi yo‗l to‗shamasi va sun‘iy inshootlari transport vositalarining bir o‘qqa tushadigan og‘irligi kamida 11,5 tonnadan 13–14 tonnagacha ruxsat berish uchun mo‗ljallangan bo‗lishi kerak. Ko‗prik tuzilmalar uchun, me‘yoriy yuk sinfi zamonaviy og‗ir transport vositalari ehtiyojlaridan kelib chiqib, A14 dan past bo‗lmasligi kerak.
Avvalo, Yevropa hamjamiyati normalari bilan uyg‗unlashtirilgan davlatlararo va xalqaro yo‗llar (I va II texnik kategoriyalar) uchun yagona standartlar va normalar zarur. Ayni paytda, ko‗pgina mamlakatlardagi mavjud yo‗l infratuzilmasi yetarli darajada yuqori darajaga erishmagan, natijada yo‗l eskirish ko‗payib, transport harajatlari ko‗payib, bu iqtisodiyot rivojiga salbiy ta‘sir ko‗rsatmoqda. Yo‗l tarmog‗ining samaradorligi qishloq xo‗jaligi, sanoat va savdo, bandlik imkoniyatlari, ta‘lim rivojlanishini tezlashtirishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
