I. R. Asqarov, N. Х. Тo‘хтaboyev, K. G‘. G‘opirov umumiy o‘rta maktablar 7-sinf Kimyo darsligidan foydalanish uchun meтodik qo‘llanma

Azot (IV)-oksid — NO₂.

Bu oksid tabiatda uchramaydi. Asosan sintetik yo‘l bilan olinadi va nitrat kislota ishlab chiqarish uchun sarflanadi. Nitrat kislota esa azotli mineral o‘g‘itlar, nitrobirikmalar, ko‘plab dorivor moddalar ishlab chiqarishda asosiy manbalardandir.

Uyga vazifa:

1. 
   Darslikdan §43 ni o‘qish.
   
2. 
   Тayanch iboralarni izohlash.
   
3. 
   Savol va topshiriqlarni bajarish.
   
4. 
   Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish.
   

5.3. ASOSLAR (4 SOAТ)
50-DARS. ASOSLARNING ТARKIBI, ТUZILISHI VA NOMLANISHI.
Darsning maqsadi: O‘quvchilarga asoslar, ularning tarkibi, tuzilish va nomlanishi kabi ilmiy tushunchalar berish.
Dars quyidagi reja asosida tashkil etiladi:

1. 
   Asoslar haqida umumiy ma’lumotlar.
   
2. 
   Asoslarning tuzilishi.
   
3. 
   Asoslarning nomlanishi.
   

Darsning boshida o‘quvchilarning faolligini oshirish uchun quyidagi savol bilan murojat qilinadi:

Siz bilgan oksidlarning qaysilari suv bilan reaksiyaga kirishib, asoslar hosil qiladi?

O‘quvchilardan savolga to‘liq javob olingach, darsni bayon etiladi.

• 
  Asoslar deb metall atomi va bir yoki bir necha gidroksoguruhlardan tashkil topgan murakkab moddalarga aytiladi (ammoniy ioni — NH₄⁺ va gidroksoguruhdan tashkil topgan modda ammoniy gidroksid NH₄OH ham shu moddalar guruhiga kiradi).
  
• 
  Asoslar tarkibidagi gidroksoguruhlar soni metall atomining valentligiga son jihatdan teng bo‘ladi, chunki gidroksoguruh shartli ravishda bir valentli.
  
• 
  Asoslar funksional guruhli moddalar toifasiga mansubdir.
  
• 
  Asoslarning umumiy formulasi M(OH)_n tarzida ifodalanadi: bu yerda M-metall atomi; n-metall atomining valentligi.
  

A
soslarning empirik va grafik tasvirlanishini quyidagicha ifodalash mumkin:

Nomlanishi. Asoslarning nomi o‘zgarmas valentli metallar uchun «metall atomi nomi + gidroksid» shaklida yasaladi: kaliy gidroksid — KOH, bariy gidroksid — Ba(OH)₂, lantan gidroksid — La(OH)₃.

Agar metall atomi o‘zgaruvchan valentli bo‘lsa va bir necha xil gidroksidlar hosil qilsa, metall atomi nomidan so‘ng uning valentligi qavs ichida rim raqami bilan ko‘rsatiladi va qavsdan keyin chiziqcha qo‘yiladi hamda gidroksid so‘zi yoziladi: “metall atomi nomi + (metall atomi valentligi rim raqamida) + [-chiziqcha] + gidroksid”, masalan, vismut (III)-gidroksid — Bi(OH)₃, mis (II)-oksid — Cu(OH)₂

Uyga vazifa:

1. 
   Darslikdan §44 ni o‘qish.
   
2. 
   Тayanch iboralarni izohlash.
   
3. 
   Savol va topshiriqlarni bajarish.
   
4. 
   Keyingi mavzuga tayyorgarlik ko‘rish.