I. O’quv materiallar 1

Yashil qalamchalardan ko’paytirish.
Vegetativ yo’l bilan ko’paytirish usullari 
orasida ko’k qalamchalardan ko’paytirish katta ahamiyatga ega, bu esa o’z 
navbatida qiyin sharoitda rivojlanmagan ko’chatlarni o’sib rivojlanishi uchun 
yaxshi usuldir. 
Igna bargli daraxtlardan qalamchalar tayyorlash. Bu daraxt turlaridan 
qalamchalar tayyorlashda novdaning tashki ko’rinishi, ya’ni qalamcha 
egiluvchan, sinib ketmaydigan, yaxshi o’sib rivojlangan, yumshoq novdadan, 
och yashil yaltirok rangda bo’lishi zarur. Nina bargli daraxtlardan olinadigan 
qalamchalarning eng yaxshisi yog’ochbop daraxtlarda uchraydi.Qalamcha 
uzunligi 5-7 sm bo’lishi kerak. 
Payvand usulida ko’paytirish. Amaliyotda mevali daraxtlarni payvand 
usulida ko’paytirish keng tarqalgan yovvoyi daraxtlarni ya’ni payvandi yo’qlarni 
ildizga yaqin joyidan payvand qo’yib ko’paytirish, katta daraxtlarda erta bahor 
shox payvand ko’yish, yosh novdaning ko’zidan, butoqidan olib qo’yilgan 
tajribada keng tarqalgan ko’z payvand. 
 
Nazorat savollar: 
1. Vegetativ usulda daraxtlarni ko’paytirishni ahamiyati. 
2. Sun’iy vegetativ ko’paytirish usullarini guruhlari? 
3. Payvand usullari? 
4. Vegetativ ko’paytirish haqida umumiy ma’lumot. 

---

85
5. Vegetativ usullarni turlari. 
6. Payvand orqali ko’paytirish. 
 
13-mavzu: Dorivor o’simliklarni ochiq yerlarda yetishtirish 
agrotexnologiyasi 
Reja
: 
1.
Dorivor o’simliklarni ochiq yerlarda yetishtirish
2.
Bir, ikki yillik va ko’p yillik
dorivor o’simliklarni etishtirish texnologiyasi 
3.
Ko’p yillik dorivor o’simliklarni etishtirish texnologiyasi 
 
Tayanch iboralar:xom ashyo, agrotexnika, ishlov berish, tuproq 
unimdorligi, ga-hisobida, GN-40 greyder, VPN-5,6, PPN-40, DT-25, PYa 
2,almashlab ekish,oilalar,Compositae, Chamomilla Recutita, Matricaria 
Recutita L va boshqalar. 
Dorivor o’simliklardan yuqori sifatli xom ashyo mahsulotlarini olish bevosita 
tuproqqa agrotexnik ishlov berish bilan bog’liqdir. Texnik vositalar yordamida 
tuproqqa ishlov berish o’simlikning o’sish va rivojlanishini (uning suvga, 
havoga, issiqlikka va ozuka moddalariga bo’lgan ehtiyojini qondiradi) 
ta’minlashga xizmat qiladi va o’z nkavbatida tuproq samaradorligini oshirib 
boradi. 
Dorivor o’simlik xom ashyolarinime’yorda etishtirish agrotexnik tadbirlar 
asosida boshqarib boriladi. O’simlik bioekologik xususiyatlari va o’sish va 
rivojlanishini e’tiborga olgan holda qo’llaniladigan agrotexnik chora-tadbirlar 
samarali natijalar beradi va aksincha, kechiktirib va sifatsiz tuproqqa ishlov 
berish, tuproq hosildorli va xom ashyo mahsulotlarini kamayishiga (GA-
hisobida) olib keladi. 
Tuproqqa ishlov berish tizimlari: 
Yerlarda tekislash ishlari GN-40 greyder -tekislagich yoki osmali 
tekislagich VPN-5,6 yordamida bajariladi. Qumli sharoitda maxsus ishlov 
beriladi
4
. 
Kuzgi shudgor. Er 35-40 sm chuqurlikda PPN-40 plugi (DT-25) yordamida 
haydaladi. Shimoliy xududlarda oktyabr-dekabr janubiy xududlarda - sovuq 
tushgangacha kuchli borona o’t bosgan erlar 2 yarusli plug PYa 2_3-№%) 
yordamida haydaladi. Qo’riq erlarga qora shudgor sistemasida ishlov beriladi. 
4
Gerard Bodeker, K.K.S. Bhat, Jeffrey Burley, Paul Vantomme

---

86
Erni chuqur haydashga e’tibor berish tuproqqa asosiy ishlov berishda 
yuqori o’rini tutadi. O’zbekistonning gushakli erlarida erni chuqur haydash er 
yuzasi qattiq qatlamini yumshatish bilan o’tkaziladi. 
Ekishdan oldin tuproqqa ishlov berish er yuza qatlamini yumshatish va 
tekislash, shuningdek tuproq tarkibidagi namlikni saqlash begona o’tlarni 
yo’qotishdan iborat. 
Almashlab ekish:Kishloq xo’jaligi dehqonchiligi kabi, dorivor o’simliklar 
dehqonchiligida ham almashlab ekish mexanizmini to’g’ri ishlab chiqish va 
joriy etish asosiy omillardar biri bo’lib hisoblanadi. Chunki, almashlab tuproq 
unimdorligini oshirishla asosiy vosita bo’lib xizmat qiladi.
Zamonaviy dorivor o’simlikshunoslikda sifatli dorivor xom ashyoning 
kafolati (garovi) quyidagilardan iborat
2
: 
-
Belgilangan joylarda o’simliklarning etishtirish uchun uning bioekologik 
xususiyatlari xisobga olgan olinishi talab etiladi; 
-
Dorivor o’simliklarni etishtirish shuningdek tuproq unimdorligi va 
agrotexnik tadbirlarning sifat darajasiga bog’liq bo’ladi; 
-
O’simliklarning bioekologik xususiyatlarini e’tiborga olgan xolda ekin 
maydonlari (ekspozistiyalari, releflari) va ekish sxemalari tanlanadi; 
-
Dorivor o’simliklar ekin maydonlarini temir yo’l, avtomobil yo’llari va 
ishlab chiqarish sanoatlari yaqinida joylashtirish mumkin emas; 
-
Dorivor o’simliklar turlarini ekishni xar bir mintaqqa uchun belgilangan 
muddatlarda amalga oshirilishi lozim; 
-
xar bir o’simlik turlari uchun aniq agrotexnik chora tadbirlarni saqlash 
kerak; 
Dorivor o’simliklarni etishtirish uchun dastlab, ularni mintaqalar bo’yicha 
tug’ri tanlash, bioekologik xususiyatlarini in’obatga olgan holda ekish 
normalariga amal qishish va o’z vatida barcha agrotexnik tadbirlarni amalga 
oshirish asosiy omillar bo’lib xizmat qiladi.