I. N. Ismanov, J. X. Kambarov, M. M. Turdaliyeva korxonalarda inqirozga qarshi boshqaruvni tashkil etish

5.2. Korxonani reyiting asosda baholash metodikalari

Korxonalarda inqirozlarning mavjudligini baholash tahlilning ikki usuli: tashxislash va reyting asosida bashoratlash yordamida aniqlanadi.

Reyting asosida korxona xo‘jalik faoliyatini baholash – bu korxonaga inqirozning ta’siri qanchalik darajada zarar keltirish va inqirozdan so‘ng korxonada sog‘lomlashtirish ishlari olib borilgunga qadar holati qanday bo‘lishi haqida ma’lumot beradi. Reyting asosida bashoratlashning afzallik va kamchilik tomonlari mavjud. Afzalligi, korxonada inqiroz havfini oldindan bashoratlash imkoniyati mavjud bo‘ladi. Inqirozning darajasi aniq raqamlar yordamida aniqlanib, korxonani qaysi ahvolga olib kelganligi ma’lum bo‘ladi. Bundan tashqari, bashoratlash inqirozni oldindan aniqlab, unga qarshi chora-tadbir ishlab chiqish uchun vaqt bo‘yicha sharoit yaratadi.

Kamchiligi, korxonalarning moliyaviy xo‘jalik faoliyatini oldindan yuz foiz aniqlikda aytib bera oladigan mexanizm ishlab chiqilmagan. Barcha bashorat qiluvchi reyting ko‘rsatkichlari korxonani joriy holati haqidagi moliyaviy ko‘rsatkichlarni aks ettirib beradi hamda kelajak haqida taxminiy xulosaga olib keladi. Ikkinchidan, deyarli barcha bashorat qiluvchi ko‘rsatkichlar iqtisodiyoti rivojlangan davlatlar tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, mazkur davlatlarning iqtisodiy jarayonlariga moslashtirilgan. SHu sababli, reyting asosida bashoratlash ko‘rsatkichlarini to‘g‘ridan-to‘g‘ri milliy korxonalarda qo‘llab bo‘lmaydi.

Olib borilgan kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, korxonalarning xo‘jalik faoliyati moliyaviy jihatdan o‘rganilayotganda tahlilchi olimlar tomonidan omilli baholashdan ko‘ra reyting asosida baholashga qiziqish kuchaymoqda. Sababi, reyting asosida moliyaviy holat o‘rganilganda, korxonaga inqirozning yoki to‘lovga qobiliyatsizligining ta’siri emas, balki, korxonaning ma’lum davr uchun moliyaviy qarorlarining natijasiga baho beriladi. Bu korxona moliyasini tashkiliy ishlari qay darajada ketayotganligidan dalolat beradi. Quyidagi jadvalda korxona moliyasini reyting asosida baholashning usullaridan birini ko‘rishimiz mumkin.