I. N. Ismanov, J. X. Kambarov, M. M. Turdaliyeva korxonalarda inqirozga qarshi boshqaruvni tashkil etish

Qarzdor – bu turli ko‘rinishda va turli operatsiyalar natijasida o‘zgalar oldida majburiyat vujudga kelgan shaxs hisoblanadi. Boshqa ta’riflarda qarzdor – pul majburiyatlari bo‘yicha kreditorlirning talablarini qondirishga va (yoki) majburiy to‘lovlar bo‘yicha o‘z majburiyatini bajarishga qodir bo‘lmagan yuridik shaxs yoki yakka tartibdagi tadbirkor¹. Bundan ko‘rinadiki, Qonunga asosan qarzdor faqatgina yuridik yoki yakka tartibdagi tadbirkordir. Jismoniy shaxs ham qarzdor bo‘lishi mumkin. Lekin milliy qonunchiligimizda faqatgina yuridik shaxs va yakka tartibdagi tadbirkorlargagina bankrotlik taomili qo‘llanilganligi uchun qarzdor sifatida ular e’tirof etilgan.

Kreditorlar esa qarzdor tomonidan qaraganda undan haqdor shaxslar. Unga Qonunda quyidagicha ta’rif berilgan: kreditorlar – qarzdor pul majburiyatlari bo‘yicha va (yoki) majburiy to‘lovlar majburiyatini bajarish bo‘yicha qaysi yuridik yoki jismoniy shaxs oldida javobgar bo‘lsa, ayni shu yuridik yo jismoniy shaxslar (qarzdor qaysi fuqaroning hayoti yoki sog‘ligiga zarar etkazganligi uchun javobgar bo‘lsa, ayni shu fuqaro, shuningdek o‘z ishtirokidan kelib chiqadigan majburiyatlar bo‘yicha qarzdor yuridik shaxsning muassislari (ishtirokchilari) bundan mustasno)². Qonunda kreditorlar sifatida sof hamkorlar hisobga olinadi. Lekin qarzdordan o‘z majburiyatini vaqtida bajarishni har qanday shaxs talab qiladi. Shuni e’tiborga olgan holda ta’rifni mavzu doirasida kengaytirish mumkin. Ya’ni kreditor – bu shunday shaxski, u boshqa qarzdor shaxs oldida o‘ziga nisbatan majburiyatni vujudga keltirgan.

Majburiyat iqtisodiy munosabatlarda korxonalarni ishtiroki nuqtai nazaridan olib qaraganda, korxonani boshqa yuridik va jismoniy shaxslar oldidagi pul mablag‘lari va boshqa ko‘rinishdagi qarzdorlik bo‘lib hisoblanadi. Korxona buxgalteriya balansida aktivlarni chetdan jalb qilingan mablag‘lar hisobiga shakllangan manbaini aks ettiradi.

Majburiyatni korxonada vujudga kelishi bo‘yicha yuqorida dastlabki tushunchalar berib o‘tildi. Bundan tashqari, korxonada majburiyatlarning bajarish imkoniyati quyidagi hollarda vujudga kelishi mumkin: