I мавзу. «Илмий тадқИҚот методологияси» фанининг мақсади ва вазифалари фан тушунчаси

4. Тадқиқотда янгилик яратиш босқичлари
Фан билан шуғулланишда икки турдаги босқични – тадқиқот режасида белгиланган босқич ва илмий ижоднинг даврий босқичларини фарқлаш лозим.
Биринчи турга қуйидагилар киради:

1. 
   Муаммони белгилаш ёки танлаш. Шундан кейин тадқиқот режаси тузилади. Муаммо масалаларга ажратилади, унинг назарий ва амалий аҳамияти аниқланади.
   
2. 
   Илмий тадқиқотда муаммони қўйишдан бошлаб то янги натижаларни расмийлаштиришгача бўлган изланиш босқичлари.
   
3. 
   Янги ғоя, хулоса ёки кашфиётни талқин қилиб, назарий тизим ҳолатига келтириш.
   
4. 
   Илмий ютуқни қабул қилинган талаб ва қоидалар асосида расмийлаштириш ва информацион каналлар орқали илмий жамоатчиликка етказиш.
   

Иккинчи турдаги илмий ижодиёт босқичларида кашфиёт қилинади, янги ғоя ва тасаввур асосланади, улар назарий тизим шаклига келтирилади. Бу ерда қайд этилган босқичлар «илмий ижодиёт цикллари» деб ҳам аталади.

Биринчи цикл: муаммони ижодий истиқболини ўйлаб кўриш, янгилик жиҳатларини таҳлил қилиш ва асослаш.
Иккинчи цикл: муаммо ечимини рационал ва норационал тафаккур фаолияти орқали излаш. Интенсив изланиш жараёнида ечим ёки унинг унсурлари онг ости қатламда «туғилади», пайдо бўлади. Бу ижодиётнинг инкубацион даври бўлиб, унинг ичида вақти-вақти билан қизғин мантиқий-таҳлилий фикрлаш ва норационал ёришиш чақноқлари ўрин алмашиб туради.
Учинчи цикл: муаммо ечимини ногаҳон топиши, яъни билиш инсайти (бир-бутун, ўла ёришиш) босқичи. Бу босқичда олдин содир бўлган ногоҳон ёришиш чатқноқлари ечим матрицасига, яъни, ғоя, кашфиёт ёки ихтирога айланади.
Тўртинчи цикл: янги ғоя,ечимни мантиқий-норматив қоидалар ва талаблар асосида исботлаш, тизимга келтириш ва расмийлаштириш. Янги натижага муқобил назарий шакл берилади, хулоса қилинади, имконият бўлган тақдирда илмий башорат амалга оширилади.
Шундай қилиб, янги ғояни туғилиши,яъни илмий ижодиёт циклик (даврий) қонуниятларга бўйсунадиган мураккаб руҳий жараён экан. Бу жараённи у ёки бу даражада намоён бўлиши тадқиқотчининг қобилияти, билими ва тажрибасига боғлиқ.