I мавзу. Ижтимоий соҳа иқтисодиёти фанининг мазмуни, ўрни ва хусусиятлари Режа: 1

 
Эҳтиёж
- бу ижтимоий соҳа хизматларида пайдо бўладиган 
заруриятдир. Бу зарурият ижтимоий-иқтисодий шароитлар, фан-техника 
тараққиёти, иқлим, географик, тарихий ва миллий шароитлар асосида 
вужудга келади. Ҳар хил хизматларга ва истеъмол товарларга бўлган 
эҳтиёжлар бир-бири билан боғлиқдир. Шу эҳтиёжларга таъсир этадиган энг 
асосий омил бўлиб 
моддий ишлаб-чиқаришни ривожланиш даражаси 
ҳисобланади. Лекин у ўз навбатида эҳтиёжлар ишлаб чиқаришга ҳам ўз 
таъсирини кўрсатади. Масалан; хизматларга бўлган эхтиёжлар моддий ишлаб 
чиқаришда янги ишлаб чиқаришнинг пайдо бўлишига эски ишлаб 
чиқаришнинг 
кенгайишига 
таъсир 
кўрсатадилар. 
Ривожланган 
мамлакатларда бу муносабатларни давлат ўз томонидан тартибга солади ва 
режалаштиради.
Бундан ташқари эҳтиёжларга аҳоли сони, унинг даромадлари, баҳолар 
даражаси катта таъсир этади. 
Эҳтиёжларни қуйидаги гуруҳларга бўлишимиз мумкин: 
1) Энг юқори даражадаги эҳтиёжлар; 
2) Рационал даражадаги эхтиёжлар; 
3) Минимал даражадаги эхтиёжлар. 
Эхтиёжларни шакли бўлиб талаб ҳисобланади. Ижтимоий хизматларга 
бўлган талаб икки гуруҳга бўлинади:
1) Пуллик хизматларга бўлган талаб; 

---

2) Пулсиз хизматларга бўлган талаб. 
Пуллик хизматларга бўлган талаб биринчи навбатда аҳолининг 
даромадлари билан боғлиқдир. 
Пулсиз хизматларга бўлган талаб, миллий даромад, истеъмол фонди 
ҳажмига боғлиқдир. 
Хизматларга бўлган талабни аниқлашда иккита усулдан фойдаланамиз: 
1) Норматив усулдан. 
2) Баланс усулидан. 
 
4.Ижтимоий соҳа тармоқларида меҳнатнинг ва асосий фондларни 
хусусиятлари 
2010 йилда ижтимоий соҳада миллий иқтисодиётда банд бўлган 
ходимларнинг 40 фоизга яқини меҳнат қилади.
Ижтимоий соҳа комплекс тармоқларига жалб этилган меҳнат 
ресурслари қуйидаги хусусиятларга эга: 
-хизмат тармоқларга жалб этилганлар; 
-ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш характерига эга бўлган.
Ушбу янги қиймат яратадиган хизматлар 
ишлаб чиқариш
характерига 
эга бўлади. Буларга мисол, маиший хизмат тармоғи кийим кечакларни 
тикиш, уйларни қуриш, истеъмолчини буюртмаси бўйича товар ва 
маҳсулотларини истеъмолчига етказиб бериш ва бошқа хизматлар киради. 
Ноишлаб чиқариш характерига эга бўлган хизматларга янги ёки қўшимча 
қиймат яратадиган хизматлар киради. Масалан, сартарошлик хизматлари, 
маданият ва санъат муассасалари хизматлари ва хоказолар. 
Иккинчидан, ижтимоий соҳа тармоқлари муассасаларининг асосий 
қисмида кўпинча ишлаб чиқаришнинг 
жонли меҳнат
усули қўлланилади. 
Шунинг учун ноишлаб чиқариш соҳаларида муассасаларни кенгайиши 
асосан ишлайдиганлар сонини кўпайиши бўйича олиб борилади. Шу билан 
бир қаторда ижтимоий соҳа тармоқларида ҳам ишлайдиганларнинг сонини 
унча-мунча қисқартириш учун, бошқарув органларини ва бошқарув 

---

системасини 
автоматлаштириш 
билан 
ишлайдиганларнинг 
сонини 
қисқартириш мумкин. 
Учинчидан, ижтимоий соҳа тармоқларида ишлайдиган мутахассислар 
малакали мутахасислар бўлиб,