I ma’ruza. O‘rnatilgan tizimlar bilan tanishISh

I MA’RUZA. O‘RNATILGAN TIZIMLAR BILAN TANIShISh
1.1. O‘rnatilgan tizim tushunchasi
O'rnatilgan tizim - bu kattaroq mexanik yoki elektr tizimidagi maxsus funksiyaga ega, ko'pincha real vaqt rejimida ishlaydi.
Ko'pincha apparat va mexanik qismlarni o'z ichiga olgan to'liq qurilmaning bir qismi sifatida o'rnatilgan. O'rnatilgan tizimlar bugungi kunda keng foydalaniladigan ko'plab qurilmalarni boshqaradi. Barcha ishlab chiqarilgan mikroprotsessorlarning 98 % i o'rnatilgan tizimlarda ishlatiladi
O‘rnatilgan tizim-bu amaliy kompyuter tizimi bo‘lib, u boshqa turdagi kompyuter tizimlaridan, ya’ni shaxsiy kompyuterlar (PC) yoki superkompyuterlardan farq qiladi. Biroq, siz “o‘rnatilgan tizim” tushunchasini tushunishda ba’zi qiyinchiliklarga uchrashingiz mumkin, chunki u texnologiyadagi o‘zgarishlar va turli xildagi kompyuter qurilmalari va dasturiy qismlari narxlari sezilarli tushish natijasida doimiy ravishda mukammallashib boradi. Yaqin yillarda o‘rnatilgan tizimning an’anaviy turlari doirasi ancha kengaydi. Kitobxon yaqin kelajakda bu tizimga duch kelishi mumkinligi sababli, tizim haqida mulohaza qilishni va bugungi kunda ular qanchalik to‘g‘ri ishlashi yoki kamchiliklarini tushunishi juda muhim hamda ular xususida ongli ravishda muhokama yurita olishi kerak. Quyida o‘rnatilgan tizimning bir necha umumiy xususiyatlari haqida fikr yuritiladi:
O‘rnatilgan tizimlar qurilmalar va dasturiy ta’minotining keng qo‘llanishi jihatdan shaxsiy kompyuterlarga (ShK) qaraganda ancha chegaralangan. Bu hol o‘rnatilgan tizimlarining muhim yo‘nalishlari uchun to‘g‘riligini saqlamoqda. Qurilmalar cheklanganligi to‘rt jihatdan kamchiliklarga ega, ular ish sifatini yaxshilash, is’temol kuchi, xotira va qurilma keng tarqalishidagi kamchiliklardir. Dasturiy ta’minotdagi kamchiliklar jihatdan o‘rnatilgan tizimlar shaxsiy kompьyuterlarga ancha yaqin, ya’ni tatbiqlar kam, ko‘lami past tatbiqlar, operatsion tizim yo‘qligi yoki cheklangan tizimlar. Biroq bu ta’riflar boshqaruv kengashi nazarida qisman to‘g‘ri va shaxsiy kompьyuterlardagi dasturiy ta’minotning avvalgi va bugungi avlodi ancha mukammal o‘rnayilgan tizim loyihalariga qayta joylanmoqda.
Eng taniqli zamonaviy o'rnatilgan tizimlardan biri Apollon qo'llanma kompyuteri edi. U 1965 yilda Charlz Stark Draper tomonidan MIT asboblar laboratoriyasida yaratilgan.
Dastlabki ommaviy ishlab chiqarilgan tizim 1961-yilda chiqarilgan Minuteman raketasi uchun Autonetics D-17 qo'llanma kompyuteridir.
1960-yillarda ushbu dastlabki dasturlardan keyin o'rnatilgan tizimlar arzonlashdi va qayta ishlash quvvati va funktsional imkoniyatlari keskin ko'tarildi. Masalan, Intel 4004 (1971 yilda chiqarilgan) ilk mikroprotsessor, kalkulyator va boshqa kichik tizimlar uchun ishlab chiqilgan.
O‘rnatilgan tizimlar faqat maxsus vazifalarni bajarish uchun loyihalashtirilgan. Ko‘plab o‘rnatilgan qurilmalar asosan bir xususiy vazifa uchun ishlab chiqilgan. Biroq, biz bugun ko‘rishimiz mumkinki ayrim qurilmalar, masalan shaxsiy ma’lumotlar bazasi yordamchisi (PDA) gibrid telefon kameralari bir necha turdagi funksiyalarni bajarish uchun islab chiqarilgan.shuningdek, so‘ngi raqamli TV lar ikkitomonlama amallarni bajarishga moslashgan, ya’ni ko‘plab turdagi “TV”larga bog‘liq bo‘lmagan umumiy, lekin muhim bo‘lgan amallarni bajaradi, xususan e-mail, internetdan foydalanish va ko‘plab o‘yinlar.
O‘rnatilgan tizim shunday kompyuter tizimidirki, unda boshqa kompyuter tizimlaridan ko‘ra yuqori sifatli va ishonchli qurilmalar talab etiladi. O‘rnatilgan qurilmalarning ba’zi qurilmalarida juda yuqori sifatli va ishonchli uskunalar bilan jihozlangan. Misol uchun, avtomobil motori kontrolerlarining harakat vaqtida tutashib ketishi yoki nozik tibbiyot asboblariningn jarrohlik vaqtidagi nuqsonlari juda jiddiy oqibatlrga olib keladi. Biroq, bu erda ham shunday o‘rnatilgan qurilmalar bo‘lib, masalan TV, o‘yinlar, kamera telefonlar kabi, ularda noqulayliklar mavjud bo‘lib, lekin ular hayotga xavf soladigan holatlarni vujudga keltimaydi.
Ba’zi o‘rnatilgan tizimlar deb nom olgan qurilmalar, misol uchun PDA yoki web bloknotlar, aslida o‘rnatilgan qurilma emas. Kompyuter tizimlari sohada ba’zi bahsli holatlar uchraydi va an’anviy tizimlarning hammasi ham aslidao‘rnatilgan tizim emas. Biroz tushunildiki, ancha mukammalroq loyihalarning o‘rnatilgan tizim sifatida shakllanishi, masalan PDAning, nanotexnologik bozor va sotuv jarayoniga ko‘proq bog‘liq ekan muhandislarga qaraganda. Haqiqatda soha muhandislari o‘rnatilgan tizim jarayonidagi faoliyatiga qarab o‘zaro bo‘lingan, hatto bu loyihachilar joriy tizimlar borasida birgalikda muhokamalashishsada, an’anaviy o‘rnatilgan tizim rivojlanishda davom etadimi yo‘qmi yoki sanoat jarayonida yakunda boshqalar tomonidan boshqariladimi. Hozirda sanoatni ta’minlaydigan kompьyuter tizimlari ko‘lami mavjud emasligi sababli an’anaviy o‘rnatilgan tizimlar va umumiy maqsadli shaxsiy kompьyuterlar orasidagi raqobat sustlashdi. Bu kitob o‘rnatilgan tizim evolyutsion ko‘rinishini asoslab ko‘rsatib beradi,qaysiki bu turdagi kompьyuter tizim loyihalarini o‘z ichiga olgan.
Elektronik qurilmalarning har bir muhandislik bozoridagi segmenti o‘rnatilgan tizim sifatida sinflanib boradi (1.1 jadval), qisqa qilib aytganda, ”kompyuter tizimlari turlari” xususiy xarakteristikaga ega bo‘lib, mazkur holatini keng ko‘lamdagi o‘rnatilgan tizimlarda ham saqlaydi, ya’ni bu jarayonni izohlaydigan yagona ta’rif mavjud emas .