I маъруза машғулотлари

4. Янги ва энг янги давр фалсафаси
Янги замон Европа фалсафаси. XVII -XVIII асрлар Ғарбий Европа тараққиётида янги давр ҳисобланади. Бу давр Европа мамлакатларида Ўрта асрчилик феодал муносабатлари тугатилиб, капиталистик муносабатлар тўлиқ қарор топади ва ривожлана бошлайди. Капиталистик ишлаб чиқараиш эҳтиёжи табиатни, инсоннинг ўзини, жамиятни илмий ўрганиш, билишни тақазо қилади ва уни ўрганишни тезлаштиради. Денгизларда савдо муносабатларининг ўсиши кемасозликнинг ривожланишига, кемалар Ер шари бўйлаб илмий экспедицияларнинг уюштирилиши, янги ерлар, янги қитъаларни очилишига олиб келади. Янги географик кашфиётлар қилинади. Натижада, табиатшунослик билимлари, механика, математика, физика, кимё, астрономия соҳаларида янги-янги тадқиқотлар олиб борилиб, Ўрта аср схоластикаси ва диний ақидаларни улоқтириб ташланади. Янги илмий дунёқараш шакллана бошлайди.
Фалсафий тафаккурнинг янги усулини янги замон фалсафаси сифатида ифодалаш мумкин.
Янги замон моддиюнчилигининг отаси инглиз файласуфи Ф.Бэкон (1551-1626) эди. Унинг фикрича, фалсафа аввало амалий хусусиятга эга бўлмоғи лозим: агар у схоластикачилигида қолса, у ҳақиқий бўла олмайди. Шунинг учун ҳам янги фан бўлган табиатшуносликнинг тажрибавий усулини ишлаб чиқиш Бэконгагина насиб этдики, у унда инсоннинг табиат устидан келажакдаги куч-қудрати ва ҳокимиятининг гаровини кўрди. Аммо бундай ҳокимиятга фақат унинг қонунлари кетидан борибгина эришиш мумкин. Фанларнинг хулосалари аниқ далилларга таяниши ва ундан кенг умумлашмаларга кўтарилиши лозим. Тажрибага асосланган билимларга Бэкон томонидан ишлаб чиқилган ва қўлланишга тавсия этилган индукция, яъни кузатиш, таҳлил қилиш, солиштириш ва тажриба ўтказишдан таркиб топган усул мувофиқ келар эди. Аммо тажриба фақат шундагина ҳақиқий билим бериши мумкинки, қачонки онг ёлғон санамлар ва тимсоллардан озод бўлган бўлса. Янги даврда табиатни билишга интилишнинг кучайиши натижасида фалсафада эмпирик ва рационалистик оқимлар вужудга келади. Эмпирик оқимнинг асосчиси Ф.Бэкон ҳисобланади. Унинг қарашича, табиатни билшнинг манбаи бу - тажриба, эксперимент, кузатишдир.