I маъруза машғулотлари

ФАЛСАФА ФАНИДАН МАЪРУЗАЛАР МАТНИ

“Фалсафа ва миллий ғоя” кафедраси доценти Примова Ф.А.

Тошкент - 2018

I. МАЪРУЗА МАШҒУЛОТЛАРИ


1.1. МОДУЛ.

1. 
   МАВЗУ: ФАЛСАФА ФАНИНИНГ ПРЕДМЕТИ, МАЗМУНИ ВА ЖАМИЯТДАГИ РОЛИ.
   

Режа:

1. 
   “Фалсафа” атамасининг мазмун-моҳияти ва фалсафанинг асосий масалалари.
   
2. 
   Дунёқараш тушунчаси, унинг тарихий шакллари.
   
3. 
   Фалсафанинг асосий функциялари. Фалсафий билимлар тизими.
   
4. 
   Фалсафада миллийлик ва умуминсонийлик. Ҳозирги даврда миллий фалсафани ривожлантириш муаммолари.
   

Таянч сўзлар: Фалсафа, философия, файласуф, монизм, дуализм, плюрализм, материализм, идеализм, объектив идеализм, субъектив идеализм, гностизм, агностизм, рационализм, иррационализм, сенсуализм, скептизм, эмпиризм, мифология, теология, субстанция, дунёқараш, диний дунёқараш, фалсафий дунёқараш, онтология, гносеология, аксиология, методология, праксиология, логика, этика, эстетика, фалсафанинг миллийлиги, фалсафанинг умуминсонийлиги

1. 
   “Фалсафа” атамасининг мазмун-моҳияти ва фалсафанинг асосий масалалари.
   

Агар фалсафа сўзининг келиб чиқига эътибор берсак, унинг юнон тилидаги таржимаси «доноликни севаман» маъносини англатади. Қадимги юнон тилидан фанга кириб келган “Философия”нинг айнан сўзма-сўз маъноси “phileo-севаман + sophia-донолик; яъни доноликка муҳаббат” демакдир.
“Донолик” деганда биз ҳаётий тажрибага таянадиган теран ақл-идрокни, ҳақиқат ва яхшилик бирлигини, олий ҳақиқатни, севги ва ростгўйлик муштараклигини, ақлий ва ахлоқий камолотнинг олий даражага етган ҳолатини, қадриятларни қадрлаш, ҳис-туйғуларнинг ҳаётга сингиб кетишини, ҳар қандай нарсага ва ҳодисага меҳр билан қараш, ҳар қандай масалага, ташвишли мураккаб ҳолатларда ҳам ақл кўзи билан қарашни тушунамиз.
Антик фалсафа мутахассислари тахмин қилишларича фалсафа сўзи атама ва алоҳида билим соҳасининг номи сифатида биринчи марта Платон томонидан қўлланган.
Диоген Лаэртский (эрамиз II асри охири - III аср бошлари) сўзларига қараганда, ўзини биринчи марта файласуф деб атаган киши – юнон мутафаккири ва олими Пифагордир.
«Фалсафа нима дегани?» деган саволга жавоб излаш осон эмас. Ҳар биримиз у ёки бу матн, ё нутқ фалсафий ёҳуд фалсафий эмаслигини ички сезги билан ҳис этамиз. Аммо фалсафага қатъий илмий таъриф бериш жуда мушкул. Фалсафага тегишли бўлмаган нарсани аниқлаш осонроқ. Масалан, фалсафа ДНК тузилишини аниқлаш билан шуғулланмайди, дифференциал тенгламаларни ечмайди, кимёвий реакцияларни ўрганмайди, ер қобиғи ҳаракатини тадқиқ этмайди ва ҳоказолар.
Фалсафанинг асосий масалаларига олам ва одам муносабатлари, дунёнинг мавжудлиги, борлиқ муаммоси, оламдаги ўзаро алоқадорлик ва тараққий этиш, дунёнинг асоси, негизи масаласи, инсон муаммоси, ҳаёт ва ўлим, дунёни билиш, инсоният ҳаётидаги адолат ва ҳақиқат, яхшилик ва ёмонлик, уруш ва тинчлик, умрнинг мазмуни, каби ва табиат ва жамият тараққиётининг асосий тамойиллари билан боғлиқ кўпдан-кўп масалалар киради.
Фалсафада оламнинг асосида нима ётади деган масала узоқ тарихга эга. Қадимги Юнонистон ва Римда бу масала “Субстанция” тушунчаси ва унинг мазмунини қандай тушунилишига қараб ўзига хос ифодаланган. Субстанция деганда олам ва дунёдаги нарсаларнинг моҳияти тўғрисидаги фикр тушунилган. Юнонистон файласуфи ва математиги Пифагор ҳамма нарса сонлардан ташкил топган деган бўлса, Платон субстанция - ғоялардир деган, Демокрит эса оламнинг асосида атомлар ётади деб тушунтирган.
Турли фалсафий йўналишларни ҳар хил асослар: етакчи фалсафий муаммолар (ибтидо муаммоси, дунёни билиш муаммоси ва бошқалар)га муносабат, усул, мавзу асоси, классик мерос ва башқаларга муносабат бўйича гуруҳлаштириш мумкин.