I маъруза машғулотлари

Онг ва ижтимоий муҳит
Атрофдаги воқеликка мос ва мувофиқ бўлган, фаол, муайян мақсадга йўналтирилган амалиёт, ҳамда одамларнинг бир-бири билан мулоқоти, алоқалари бизнинг узоқ ўтмишдаги ибтидоий аждодимизнинг ақлли одамга айланишига ёрдам берган ижтимоий шароитлардир. Одамларнинг социумдаги ўзаро таъсири, уларнинг биргаликдаги меҳнат фаолияти жараёнидаги алоқаси айрим индивиднинг ҳам, бутун социумнинг ҳам онги пайдо бўлиши, мустаҳкамланиши ва ривожланишига ёрдам берди.
Худди шу шароитлар ҳозирги замондаги одамнинг ёш боласи учун ҳам зарурдир. Агар бола вазият тақозоси билан жамиятдан ташқарида ўсса у ақлли мавжудотга ҳам, ижтимоий мавжудотга ҳам айлана олмайди. Онгнинг пайдо бўлишида асосий ижтимоий ролни меҳнат ўйнайди, чунки меҳнат одамни шахс сифатида шакллантиради, унинг ижодий потенциали, имконияти ва қизиқишларини, қуршаб турган дунёни тушунишга, унинг таркибида ўз ўрнини танлашга, уни ўз мақсад ва вазифаларига бўйсиндиришга, инсон учун фойдали қилишга интилишларини ривожлантиради.
Онг пайдо бўлишининг яна бир энг муҳим омили тилдир. Тил одамларнинг ижтимоий тажрибаларини ифодалаб беради, инсониятнинг тарихий тараққиётида тафаккурнинг узлуксизлигини таъминлайди. Инсон фикри, ғоялари, тасаввурлари сўзларда ифодаланади, шаклланади, шунинг учун тил, бу – фикрни, онгни ифодалашнинг универсал воситасидир, кишиларнинг алоқа қилиш, ахборот алмашиш воситасидир.
Шахснинг асосий тузилмавий элементи психикадир. Онгнинг ўзи эса психиканинг олий кўринишидир, чунки олий ҳайвонларда материя тузилишининг биологик даражасида вужудга келган психиканинг ўзи мураккаб тузилишга эгадир ва тадрижий эволюция натижасида борлиқ тузилишининг сифат жиҳатидан бошқача, ижтимоий даражасида онгни келтириб чиқаради.
Олий ҳайвонлар психикаси даражасида жуда мураккаб хатти-ҳаракат, ташқи шароитга мослашув, муайян мақсадга йўналтирилган фаолият ифодаланади, тахминий-тадқиқий фаолият элементлари шаклланади, ақл-идрок элементлари ва бой, ривожланган хотира пайдо бўлади. Агар мураккаб психикали олий ҳайвонларда атрофдаги муҳит билан ўзаро таъсир усули, асосан, уларнинг тана тузилиши, физиологияси ва анатомияси билан аниқланса, одамнинг онги - психика кўринишининг олий шакли – фақат одамнинг ўзига ўхшаганлар билан алоқаси натижасида, яъни бевосита инсон борлиғининг ижтимоий ташкилоти таъсири остида ривожланади.