И. М. Абдуллаева, Д. T. Азимов. “Ахборот тизимлари

4.1-расм. Дастурий ва техник таъминлаш ўртасидаги ўзаро алоқа 
Тизимли дастурий таъминлаш. Тизимли ДТда компьютер тизими ҳар 
хил таркибий қисмлари ишини мувофиқлаштиради ҳамда дастурий ва 
аппаратли воситалар ўртасидаги маълум ―воситачи‖ сифатида бўлади.
Компьютерни бошқарувчи ҳамда у томонидан бажарилувчи маълум 
ҳаракатларни назорат қилувчи тизимли дастурлар операцион тизимни 
шакллантиради. Тизимли дастурларнинг бошқа турлари компьютер тилларидан
транслятордан иборат, улар юқори даражадаги дастур кодини машина кодига 
ўзгартиради. Яна утилитлар мавжуд, улар ахборотларни ишлаб чиқиш бўйича 
умумий вазифаларни бажаради. 
Дастурлаш тилларидан транслятор Cobol, Fortran ѐки S каби юқори 
даражадаги дастурлаш тилларидан дастурлар машина кодларига ўзгартиришни 
бажаради, улар компьютер орқали бажарилишлари мумкин. Тизимли ДТнинг 
бундай тури компилятор ѐки интерпретатор деб аталади.
Утилитлар нусха кўчириш,  бирламчи хотирани тозалаш, соннинг квадрат 
илдизини ҳисоблаш ѐки навларга ажратиш сингари машаққатли, такрорланувчи 
вазифаларни бажариш учун мўлжалланган. Агар фойдаланувчи компьютерда 
ишлаш вақтида янги файлларни яратиш, эски файлни чиқариб ташлаш ѐки 
дискларни форматлаш сингари операцияларни бажараѐтган бўлса, у утилитлар 
билан ишлайди. Бу дастурлар олдиндан ишлаб чиқилади ва компьютер 
тизимидан фойдаланувчилар томонидан фойдаланилиши мумкин. Яна бу 
дастурларга ахборот тизимларининг кўпгина турли иловалари томонидан тез 
кириш мумкин. 
4.2. Операцион тизимнинг вазифалари 
Операцион тизимни менежернинг асосий тизимлари билан таққослаш 
мумкин. Ҳар қандай операцион тизим фойдаланиланаѐтган компьютер 
ресурсларига нисбатан бажарилаѐтган дастурлар ҳақида ҳамда маълум 
ҳаракатларни бажаришнинг тартиби ҳақида қарорлар қабул қилади. 
Фойдаланувчилар
Амалий дастурлар
Тизимли Дастурлар
Техник
таъминот 

---

27 
Операцион тизим учта вазифани бажаради. У тизимли ресурсларни 
тақсимлайди ва белгилайди; компьютер ресурсларидан фойдаланиш
компьютер томонидан бажарилаѐтган вазифаларни режалаштиради ҳамда
компьютер тизими ҳаракатларини кузатиб боради.