I LL в 0 ‘ L i м milliy iqtisodiyot (makroiqtisodiyot)ning amal qilish V a rivojlanish qonuniyatlari

S/F = УЛ/M - SO + NBF + В К
bu yerda:
SIF — sof iqtisodiy farovonlik;
SO — farovonlikka ta’sir ko'rsatuvchi salbiy omillar;
NBF — nobozor faoliyatining pulda baholangan qiymati;
BV — bo'sh vaqtning pulda baholangan qiymati.
427
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

3-§. Yalpi ichki mahsulotni hisoblash usullari
Milliy mahsulotni hisoblashda milliy hisoblar tizimidan 
foydalaniladi. 
Milliy hisoblar tizimi (MHT) 
— bu barcha 
asosiy iqtisodiy jarayonlarni, takror ishlab chiqarish sharoitlari. 
jarayonlari 
va 
natijalarini 
tavsiflovchi 
o'zaro 
bog'liq 
makroiqtisodiy ko'rsatkichlar, tasniflar va guruhlar tizimi.
Milliy 
hisoblar 
tizimi 
uzoq 
yillar 
davomida 
turli 
mamlakatlardagi ko'plab iqtisodchi olim va nuitaxassislar 
tomonidan ishlab chiqilgan va takoniillashtirib kelingan. 
Jumladan, klassik iqtisodchi U.Petti jahonda birinchi boMib 
o'z mamlakati milliy daromad hajmini hisoblash ishlarini 
amalga 
oshirib, 
makroiqtisodiy 
ko'rsatkichlar tizimining 
zarurligini his etgan edi. Fiziokratlar maktabi asoschisi F.Kene 
esa milliy iqtisodiyotning birinchi makroiqtisodiy modelini 
yaratdi. Biroq, makroiqtisodiy ko'rsatkichlar tizimiga bo'lgan 
kuchli ehtiyoj XX asming 20-30-yillarida vujudga keldi. Sobiq 
ittifoqda xalq xo'jaligi balansi deb nomlanuvchi ko'rsatkich va 
jadvallar tizimi ishlab chiqildi. G 'arb mamlakatlarida mazkur 
tizimning 
ishlab 
chiqilishi 
1929-1933 
yillardagi 
Buyuk 
depressiyadan keyin boshlandi. Bu tizimning o'ziga xos bir 
qator muhim qoidalari dastlab A. Marshall, 
keyinchalik 
J.M.Keyns tomonidan shakllant irildi. Shuningdek, 
ingliz 
iqtisodchilari R.Stoun, K.Klark, J.Xiks hamda amcrikalik 
iqtisodchilar S.Kuznes, M.Jilbcrt, V.Leontevlar ham bu ishga 
katta hissa qo'shdilar.
Bunday hisoblar BMT tomonidan e ’lon qilingan «Milliy 
hisoblar va yordamchi jadvallar tizimi» nomli hujjat asosida 
xalqaro statistikada standart tizim sifatida 1953 yildan boshlab 
qo'llanila boshladi. Hozirgi davrda dunyoning lOOdan oshiq 
mamlakatlarida, shu jumladan 0 ‘zbekistonda mazkur tizim 
keng qo'llaniladi.
Milliy hisoblar tizimi asosini yig'ma balanslar tashkil qiladi. 
Bunga daromad va xarajatlar balansi misol bo'lishi mumkin. 
Daromadlar xo'jalik birlik-ari va aholi umumiy daromadlari (ish 
haqi, foyda, daromadlarning boshqa turlari. amortizatsiya) 
summasini aks cttiradi. Xarajatlar to'rtta guruhdan ibora!
428
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bo'ladi: iste’mol, invetstitsiyalar, davlat xaridi, sof ekspoit. 
Milliy hisoblar makroiqtisodiyotning me'yordagi — muvozanatli 
holatga erishish darajasini aniqlashga yordam beradi.
Ushbu milliy hisoblar tizimi asosida YalM uch xil usul 
bilan hisoblanishi mumkin:
Birinchi 
usul — bu YalMni 
hisoblashga