I kirish: I. Bob: shaxsni shakllantirishda musiqaning roli va ahamiyati

Turli, ko'pincha qarama-qarshi madaniyatlarning o'zaro ta'siri va hamkorligi qonuni. Turli davrlar, ularda rivojlanayotgan turli xalqlarning madaniyati, har biri o'ziga xos tarzda dunyoni, uning rivojlanishini ("dunyo qarashi") o'ziga xos tarzda ifodalagan. Har bir madaniyat o'zining barcha o'ziga xos xususiyatlari bilan umuminsoniy yutuqlarga, jahon jamiyatining umumiy taraqqiyotiga hissa qo'shadi.
Hozirgi vaqtda madaniyatning quyidagi “aspektlari”ni ajratish odatiy holdir: 1) genetik; 2) epistemologik; 3) aksiologik; 4) gumanistik; 5) tartibga soluvchi; 6) sotsiologik.
V genetik jihati, madaniyat jamiyat mahsuli sifatida namoyon bo'ladi; epistemologik (kognitiv) jihat, madaniyat erishilgan moddiy va ma'naviy qadriyatlar yig'indisi sifatida harakat qiladi; aksiologik jihat, madaniyat - bu shaxsning ma'naviy tabiatini uning asosiy qadriyatlari va axloqiy me'yorlari yig'indisida aks ettiruvchi hodisa; gumanistik madaniyatning jihati shaxsning o‘zi, uning ma’naviy, ijodiy qobiliyatlari rivojlanishi sifatida namoyon bo‘ladi; normativ jihati, madaniyat jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi, dunyoda insonni boshqaradigan tizim sifatida ishlaydi; sotsiologik Aspekt, madaniyat tarixan o'ziga xos ijtimoiy sub'ektning faoliyati, shuningdek, muayyan ishlab chiqarish usulining holati va rivojlanishi sifatida ifodalanadi.
Aksiologik jihatdan madaniyat inson tomonidan yaratilgan moddiy va ma'naviy qadriyatlarning yig'indisi, tizimidir. Madaniyat turli xil turmush tarzini o'zlashtiradi va moddiy, ma'naviy va badiiy ko'rinishlarga ega.
Ma'naviy madaniyat - bu odamlarga uzatiladigan ma'lum ma'nolarni birlashtiruvchi ramziy shaklda ifodalangan g'oyalar, fikrlar, tajribalar.
Devid Matsumotoning so'zlariga ko'ra, "madaniyat" inson hayotining ko'p jabhalarida ildiz otgan murakkab tushunchadir. Ba'zi jihatlar oziq-ovqat va kiyim-kechak kabi moddiy ob'ektlarni o'z ichiga oladi; boshqalar hokimiyatni tashkil etish va jamiyat tuzilishi kabi ijtimoiy va tarkibiy ob'ektlarni nazarda tutadi; boshqalar esa, individual xatti-harakatlar, ko'payish yoki din va fan kabi uyushgan faoliyat bilan bog'liq.
Lotincha “madaniyat” atamasi biror narsani yetishtirish, yaxshilash degan ma’noni anglatadi. Shunga ko'ra, va insonga nisbatan, bu uning qiyofasini tarbiyalash, takomillashtirish, shakllantirishdir. Ushbu talqinni hisobga olgan holda madaniyat inson tarbiyasining zaruriy sharti va natijasidir.
Qadriyat tushunchasi madaniyat tushunchasi bilan shaxsning tarixiy rivojlangan ijodiy faoliyatini ob'ektivlashtirish usuli sifatida chambarchas bog'liqdir. Insoniyat erishgan barcha yutuqlarning o‘z maqsadi bo‘lganligi, maqsadlar esa ehtiyoj va qadriyatlar bilan tartibga solinganligi sababli, madaniyat olami qadriyatlar olamidir.
Agar madaniyat inson tomonidan ishlab chiqilgan qadriyatlarning yig'indisi, tizimi bo'lsa, musiqa madaniyati - bu yig'indisi, musiqiy qadriyatlar tizimi, musiqa qadriyatlari, musiqiy ijod.
V qadimgi jamiyat deyarli barcha erkin fuqarolar musiqani o'rganishgan. Qadimgi jamiyatda "madaniy odam"ning tarkibiy qismi torli cholg'u chalish, musiqiy asarlarni tushunish va ularning axloqqa ta'siri - "madaniyatli odamning belgilari" edi.
"Musiqa" tushunchasining o'zi qadimgi yunonlar tomonidan tor va keng ma'noda: tor ma'noda - musiqa san'ati yoki musiqa fani sifatida va keng ma'noda - umumiy bilimlarga oid bilimlar majmuasi sifatida talqin qilingan. madaniyat va ta'lim. ...
Platon musiqa ruhni yaxshilashga hissa qo'shadi, deb ishonishgan. Haqiqiy sozanda musiqa chalayotgan yoki tinglovchi emas, chinakam sozanda “mulohazali mutafakkir uchun chinakam hayratlanarli va ilohiy” bo‘lgan garmoniya va son, musiqa va matematika o‘rtasidagi bog‘lanishni o‘zlashtirgan donishmanddir.
Aristotel musiqaning inson ruhiyatiga ta’sir qilish xususiyatlarini ta’kidladi. “... Toʻgʻrirogʻi, musiqa ezgulikka yetaklaydi, gimnastika jismoniy sifatlarga taʼsir qilganidek, insonning axloqiy qiyofasiga taʼsir koʻrsatishga, unda toʻgʻri quvonish qobiliyatini shakllantirishga qodir, deb oʻylash kerak; yoki ... unda dam olishdan zavqlanish va ongni rivojlantirish uchun xizmat qiladigan narsa bormi? "
Aristotel asarlarida musiqa insonda “shaxs”ni shakllantiruvchi ob’ektdir, shuning uchun ham “ajdodlar... musiqani umumta’lim fanlari qatoriga qo‘yganlar”. Faylasuf fikricha, musiqa “o‘z-o‘zidan go‘zal” va amaliy foydalanishdan tashqari. Qolaversa, musiqa saboqlari kelajakda hayotning ma’nosini “faoliyat-baxt” deb tushunishga olib keladi, “o‘zingni bil” falsafiy jozibasiga yo‘l ochadi. Musiqa fani Aristotel maktabida falsafiy ta'limning bir qismi edi. Musiqaning eng qimmatli xususiyati - uning inson qalbi va tabiatiga ta'sir qilish qobiliyati haqida gapirar ekan, u musiqaning kuchidan yoshlarni tarbiyalashda foydalanish kerak, deb hisobladi.
Platon va Aristotel musiqaga ma'lum bir ruhiy kayfiyatni - etosni yaratishning eksklyuziv vositasi sifatida qarashgan. Musiqa ehtiroslarni bo'ysundiradi, odamlarni odobli, yuksak ma'naviyatida mustahkam qiladi.
Antik davr madaniyatga musiqa obrazini uyg'unlik, uyfoniya, uyg'unlikning ideal obrazi sifatida berdi.
“Taajjub qilish kerak, - ta'kidladi qadimiy madaniyatning mashhur tadqiqotchisi Aleksey Fedorovich Losev, - yunonlar musiqiy uyg'unlikka qanchalik sezgir edilar. Ular har bir rejimni shunday aniq axloqiy va estetik mazmun bilan bog'ladilarki, hozir ham bu tarkibni aniq tasavvur qilish mumkin.
O'rta asr faylasufi Muammo Hurmatli“Amaliy musiqa” risolasida musiqani san’at orasida birinchi o‘ringa qo‘ydi. Musiqaning beqiyos mukammalligining isboti sifatida u qadimgi fanlardan yagonai nafaqat cherkov olimlarining, balki butun dunyoning mulki bo'lishga qodir, degan tezisni keltirdi: cherkov chegaralari. Axir, biron bir fan cherkovdan tashqariga chiqishga jur'at eta olmadi.
Kant san'atning qadr-qimmatini insonga o'z ongining chegaralarini kengaytirish, "o'z-o'zidan o'tishning samarali lahzalarini boshdan kechirish" imkonini berishida ko'rdi. Uning fikricha, estetik samaradorlik tasavvurni uyg'otadigan, bilish qobiliyatlari o'yinini targ'ib qiluvchi narsadir va san'at insonning bu qobiliyatini har tomonlama rivojlantiradi. "Tabiatdagi go'zallik go'zal narsa, san'atdagi go'zallik - bu narsaning go'zal g'oyasi".
Hegel his-tuyg'ularni uyg'otish, "ruh hissiyotlari" bilan yuqtirish, shuningdek, axloqiy ta'sir vositasi sifatida xizmat qilish qobiliyatida san'atning ahamiyatini aniqladi. San'atning oliy maqsadi haqiqatni hissiy shaklda ochishdir. San'atning eng muhim xususiyati - insonning ruhiy mavjudot sifatida o'zi yaratgan tashqi olam tasvirlarida o'zini ikki barobar oshirish qobiliyatidir.
Musiqa ma'naviy madaniyatning bir qismi sifatida inson ruhining qadriyatlarini o'z ichiga oladi (estetik, axloqiy, mafkuraviy)... Ma’naviy madaniyatning mazmun yadrosini ham insoniy qadriyatlar tashkil etadi, ya’ni musiqa bu qadriyatlarning mavjudligining intonatsion usulidir (L. Saks). B.Asafiev taʼrifiga koʻra, musiqaning tabiati unchalik tovush emas, balki intonatsiya – inson nutqining ohangidan, intonatsiyasidan, maʼno, fikr yuritishdan iborat boʻlganligi uchun musiqa intonatsion maʼno sanʼatidir.
V.N. Xolopova musiqada intonatsiyani "noverbal - tovush shaklida mavjud bo'lgan va musiqiy tajriba va musiqadan tashqari assotsiatsiyalar ishtirokida ishlaydigan ekspressiv-semantik birlik" deb ta'riflaydi.
Kuchli hissiy ta'sir ko'rsatadigan musiqa san'ati, bir tomondan, bizning his-tuyg'ularimizni zaryad qiladi, his-tuyg'ularni alohida ko'tarish qobiliyatiga ega, ritmik tana harakati shaklida intellektga ta'sir qilmaydigan bevosita fiziologik reaktsiyani keltirib chiqarishi mumkin. boshqa tomondan, u bo'shatadi, tozalash, katarsis, tinchlantirish va tinchlantirishga yordam beradi ... Biroq, paradoks borki, musiqada hissiy printsipning ustuvorligi (ma'lum: musiqa ruh uchun kerak; "so'z tugagan joyda musiqa boshlanadi") qarama-qarshi nuqtai nazarga ega bo'lgan antinomiya mavjud: "ko'ra. Qadim zamonlardan boshlangan an'ana musiqa eng umumlashtirilgan mavhum san'at - falsafa va matematikaning badiiy ekvivalenti deb tan olingan.
Mantiqiy asos zamonaviy fransuz bastakori J. Ksenakisning musiqaning mohiyati tovushlar orqali aql-zakovatni ifodalashdan iborat degan fikridir.
Musiqa san'at turi sifatida o'zida hissiy va ratsional tamoyillarni o'zida mujassamlashtiradi, ong uchun ham zavq, ham ozuqa vazifasini bajaradi, tafakkurni rivojlantiradi. Yuksak musiqani idrok etish estetik akt bo`lib, his-tuyg`u va hissiyotlar ishini o`z ichiga oladi, hissiyot tomoniga ta`sir qiladi va shu bilan birga intellekt ishini ham nazarda tutadi.
Ilmiy adabiyotlarda musiqa madaniyati rivojlanishining nazariy asoslari berilgan, uning o‘ziga xos xususiyatlari yoritilgan:
A. Soxor jamiyatning musiqiy madaniyati musiqa va uning ijtimoiy faoliyatining birligi ekanligini ta’kidlaydi.
M.G. Ritsarevaning fikricha, musiqa madaniyati, masalan, iqtisodiyot kabi nozik bir organizmdir. Undagi hamma narsa bir-biriga bog'langan. Agar uning aloqalaridan biri xafa bo'lsa, butun madaniyat kasal bo'lib qoladi.
M.I. Naydorfning ta'kidlashicha, musiqa madaniyati o'zining aniq ma'nosida: musiqiy jamoalarning sifat xususiyati, musiqa matnlarining ijtimoiy mavjudligi bilan bog'liq holda yuzaga keladigan o'ziga xos ijtimoiy muhit.
Musiqiy madaniyat birinchi navbatda insonning o'ziga xos shaxsiyatini ochib berishga qaratilgan.
Shaxs - u bilan muloqotda bo'lgan madaniyatga integratsiyalashgan shaxs. Zamonaviy sharoitda madaniyat shaxsining eng obro'li xususiyatlari - bu erkinlik, ma'naviyat, insonparvarlik, ijodkorlik, shuning uchun zamonaviy nuqtai nazarda shaxs - axloqiy tanlash va mas'uliyatli xatti-harakatlarga qodir, erkin, ma'naviy, insonparvar, ijodiy shaxs.
Shaxsiyat - bu shaxsning ijtimoiy sifati. Sifat esa rivojlanish darajasiga ega: shaxsiyatning minimal darajasidan ( o'zimni anglash ...) muallifning, ijodiy shaxsiga. Shaxs o'z faoliyati orqali rivojlanadi - sub'ektivlik: hayotni tanlash qobiliyati, ijtimoiy harakat, buning uchun javobgarlik.
A.N.ning so'zlariga ko'ra. Leontyev, shaxsiyat nafaqat "faoliyat lahzasi, balki uning mahsuli", "ular u bilan tug'ilmaydi, ular unga aylanadi". Ko'p narsa shaxsiy potentsialni amalga oshirish uchun atrof-muhit qanday imkoniyatlarni taqdim etishiga bog'liq.
Shaxsning shaxsiyati ko'plab omillar ta'sirida shakllanadi va rivojlanadi - ob'ektiv va sub'ektiv, tabiiy va ijtimoiy, ichki va tashqi, mustaqil va odamlarning irodasi va ongiga bog'liq, o'z-o'zidan yoki muayyan maqsadlarga muvofiq harakat qiladi. Shu bilan birga, inson passiv mavjudot emas, u o'z shakllanishi va rivojlanishining sub'ekti sifatida harakat qiladi.
Shaxs o'zining sub'ektivligini o'zining aqliy va psixologik xususiyatlaridan: biogen, sotsiogen va ma'naviy resurslardan quradi, ularni hal qilinayotgan muammoning mazmuni bilan bog'laydi.
"Shaxsning ishi" quyidagilarni o'z ichiga oladi: introspektsiya, mulohaza yuritish, ma'nolarning o'zaro bog'liqligi, faoliyat qadriyatlari shaxsiy ma'no va qadriyatlar bilan. MEN; psixosintez, turli yuzlarning "tikilishi" "Men tajribaliman"(shaxs faoliyati) shaxsiy hayotning yagona tuvaliga; shaxsni salbiy, buzg'unchi tarkibdan psixologik himoya qilish; va eng muhimi - ruhiy ish: ma'naviy o'zini o'zi belgilash, qiymat-semantik kodni ishlab chiqish.
Shaxsning belgilangan ishining natijasi shaxsiyat neoplazmalarining o'zgarishi, rivojlanishi, jarayonidir.
Shaxsiyat, G.S. Tarasovaning madaniy va ijodiy o'sishi potentsialini tavsiflovchi ichki motivlar, motivatsiya, ehtiyojlar mavjud.
Rus faylasuflari tomonidan ishlab chiqilgan inson kontseptsiyasida N.A. Berdyaev, N.O. Loskim, P.F. Florenskiyning fikricha, u madaniyatning epitsentri, uning eng yuqori ma'naviy qiymati sifatida namoyon bo'ladi.
Har bir inson o'z qobiliyatlarini bilishi va undan oqilona foydalanishi, o'z ma'naviyatiga chuqurroq kirib borishi va koinotning ma'nosi va go'zalligini tobora ko'proq tushunishi kerak. Inson hissiyotini rivojlantirish uchun jahon san'ati xazinalarida didni tarbiyalashdan boshqa yo'l yo'q.
San'at shaxsni insonparvarlashtirishning kuchli omiliga aylanadi, chunki u ma'naviy sohaning rivojlanishini, inson tomonidan ishlab chiqilgan go'zallik qonuniga muvofiq dunyoning yaxlit manzarasini shakllantirishni rag'batlantiradi.
Shu munosabat bilan shaxsning madaniyat va san'at bilan munosabatlarini qurish muammosi alohida ahamiyatga ega.
S.D.ga ko'ra. Yakusheva, san'atning o'ziga xosligi shundaki, u umuminsoniy umuminsoniy qobiliyatni rivojlantiradi, insonning ma'naviy dunyosini, uning dunyoqarashini, axloqini, madaniyatini o'zaro ta'sir qiladi va shakllantiradi.
San'at madaniyatdan tashqarida mavjud emas, bu ustaxona va uning o'zini o'zi bilishidir. Barkamol, barkamol, rivojlangan shaxsni faol shakllantirishga qodir bo'lgan "ob'ektlar" turkumidagi san'atning ustun mavqei, shuningdek, badiiy ijod asarlari bilan muloqot qilishda inson daho rassom olamiga qo'shilishi, o'zini identifikatsiyalashi bilan izohlanadi. u bilan, uning muallifi intellektual va hissiy hayoti bilan "yashaydi".
A.A. Oganov san'at jamiyatning avtoportretini yaratadi va madaniyatning o'zini o'zi bilishi deb hisoblaydi.
L.A.ning so'zlariga ko'ra. Zubareva shaxsni har tomonlama rivojlantirish jarayonida hal qiluvchi rol o'ynaydi, chunki shaxsning har tomonlama rivojlanishining asosi hayotning o'zi bo'lsa-da, unda maqsadli ijodiy mehnat asosiy rol o'ynaydi, lekin san'atsiz hayot emas. yaxlit, har tomonlama barkamol shaxsni shakllantirish va tarbiyalash.
San’atshunoslar talqiniga ko‘ra, musiqa madaniyati murakkab tizim bo‘lib, uning elementlari, bir tomondan, o‘zining infratuzilmasi va musiqiy qadriyatlariga ega bo‘lgan musiqiy faoliyat turlari bo‘lsa, ikkinchi tomondan, turli davrlarga oid musiqa turlari va musiqa turlaridan iborat. jahon madaniyati; Ushbu tizimning rivojlanish omillari - elementlarning o'zaro ta'siri va musiqaning madaniyat konteksti bilan birligi, maqsadi ijtimoiy ko'p funktsiyalilik, madaniyatning qadriyat yo'nalishlarining timsolidir va shaxsni ma'naviy yuksaltirishga qaratilgan.
Zamonaviy tadqiqotlarda mavjud bo'lgan "shaxs madaniyati" tushunchasining ta'rifiga turlicha yondashuvlar va madaniyatning sub'ektiv darajasining mohiyatini aniqlash uchun nazariy tushunchalarning o'ziga xosligiga qaramasdan (M. Kagan, L. Kogan, U. Suna va boshqalar). ), shaxsning faol mohiyatini tan olish o'zgarmas bo'lib qoladi, unga ko'ra shaxs faoliyatda shakllanadi, buning natijasida u muhitni o'zgartiradi, sub'ekt sifatida o'zgaradi va rivojlanadi.
Psixologik-pedagogik adabiyotlar tahlili shuni aniqlashga imkon berdiki, birinchidan, musiqa madaniyatining rivojlanishi o'qituvchining yaxlit shaxsini shakllantirishda muhim o'rin tutadi, ikkinchidan, musiqa madaniyatining samaradorligi uning rivojlanishiga bog'liq. Shaxsning musiqa tabiatini to‘liq qamrab olishi, tushunishi, idrok etishi, shu orqali insonga estetik zavq bag‘ishlashi mumkin bo‘lgan musiqiy qobiliyatlari, uchinchidan, musiqa san’atining insonning har tomonlama kamolotiga ta’sirining samaradorligi quyidagilarga bog‘liq. pedagogik jarayonda mohirona foydalanish, ya'ni o'qituvchining musiqiy madaniyatini shakllantirish jarayonining muvaffaqiyati uning pedagogik ta'minlanish darajasi bilan bog'liq; to'rtinchidan, o'qituvchi shaxsining musiqiy madaniyati uning sog'lig'ini saqlashda muhim rol o'ynaydi: salbiy omillarga chidamlilik, hayotiy qiyinchiliklarni engish qobiliyati, tajovuzkor reaktsiyalarni tiyish uchun o'zini o'zi boshqarishni shakllantirish.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, S.D. Yakusheva o'qituvchining musiqiy madaniyatini ularni amalga oshirish va takomillashtirish jarayonida uning ijodiy faoliyatini shakllantirish va rivojlantirish o'lchovi sifatida belgilaydi. Shunday qilib, S.D.ning ta'rifiga ko'ra. Yakushevaning ta'kidlashicha, o'qituvchining musiqiy madaniyati - bu ma'lum darajadagi musiqiy rivojlanish darajasi, ushbu darajaga erishish yo'llarini bilish va insoniyat tomonidan ishlab chiqilgan musiqiy-pedagogik tajribani o'zlashtirishga qaratilgan turli xil faoliyatda namoyon bo'ladigan individual xususiyatdir. maktab o‘quvchilarining musiqa madaniyati asoslarini ularning ma’naviy madaniyatining ajralmas qismi sifatida shakllantirish maqsadida musiqiy va estetik ong tomonidan boshqariladi.
Shaxsning musiqiy madaniyatini rivojlantirish muammosiga doir psixologik-pedagogik tadqiqotlarni nazariy tahlil qilish quyidagi xulosalar chiqarish imkonini beradi:

1. 
   musiqa madaniyati — badiiy qadriyatlari musiqa sanʼati asarlari boʻlgan ijodiy faoliyat natijalarini ishlab chiqarish, taqsimlash va isteʼmol qilish sohasidagi insoniyatning maʼnaviy madaniyati, ijtimoiy faoliyati hodisasi;
   
2. 
   musiqa faoliyatining turli turlari, shuningdek, ushbu faoliyat jarayonida shakllangan kishilarning musiqiy-estetik ongi va musiqa ta’limi va tarbiyasi, musiqashunoslik, kadrlar tayyorlash bilan bog‘liq turli muassasalar faoliyati – jamiyatning musiqiy madaniyatini shakllantiradi;
   
3. 
   Shaxsning musiqiy madaniyati - bu musiqiy rivojlanishning ma'lum darajasi, ushbu darajaga erishish yo'llarini bilish bilan tavsiflangan va insoniyat tomonidan ishlab chiqilgan musiqiy-pedagogik tajribani o'zlashtirishga qaratilgan turli xil faoliyatlarda namoyon bo'ladigan, musiqa tomonidan boshqariladigan murakkab dinamik ta'lim. o'qituvchining ma'naviy va shaxsiy madaniyatining ajralmas qismi sifatida musiqa madaniyati asoslarini rivojlantirish uchun ong;
   
4. 
   O'qituvchining musiqiy madaniyatini rivojlantirish - bu shaxs rivojlanishining ijtimoiy va tabiiy omillarining o'zaro ta'siriga asoslangan murakkab jarayon bo'lib, kelajakdagi o'qituvchi shaxsiyatining ichki o'zgarishlarining o'ziga xos xususiyatlarida ifodalanadi, uning shakllanishiga musiqa ta'limi ta'sir qiladi. pedagogika universitetlari.
   

Shunday qilib, ta'lim madaniyatning kuchli omili sifatida qaraladi, bu shaxsning o'zini o'zi anglashiga, uning imkoniyatlari va qobiliyatlariga hissa qo'shishi kerak. Bugungi kunda shaxs o'zining ta'lim salohiyati va ijtimoiy traektoriyasi uchun javobgar bo'lishi kerak