И. Каримов номидаги тошкент давлат техника университети

Категория бўйича тавсифлаш учун мавзулар

1-гуруҳ. Асосий фондларни бахолашнинг усуллари.

2- гуруҳ. Йиллик амортизация ажратмалари.
3- гуруҳ. Экстенсив коэффициент.

Куйидаги 4.1-жадвал маълумотлари асосида асосий воситаларнинг таркибий ўзгаришларига баҳо бериш мумкин.

Саноат ишлаб чиқариш воситалари таркибининг таҳлили
4.1-жадвал

Кўрсаткичлари	Йил бошига		Йил охирига		Йил бошига нисбатан узгариши
	Млн сўм	%	Млн сўм	%	Млн сўм	%
А	1	2	3	4	5	6
1.Бинолар	227	33	217	31	-	95
2.Иншоотлар	195	2	1950	2	-	-
3.Узаткич жиҳозлар	287	4	287	4	-	-
4.Машина	354	52	383	55	+284	108
5.Транспорт	4401	6,5	4730	6,8	+329	107,4
6. Инвентарлар	483	0	404	0	-79	83
Жами асосий ишлаб чиқариш фондлари	67937	100	69991	100	+2054	+103

Корхонада жами саноат ишлаб чиқариш фондлари йил охирида, йил бошига нисбатан 2 млн. 54 минг сўмга ёки 103%га кўпайган. Шундан машина ва ускуналар 2 млн. 848 минг сўмга кўпайган. Бинолар эса ҳисобот йилининг бошига нисбатан 1 млн. 44 минг сўмга, инвентарлар 79 минг сўмга камайган. Иншоотлар ва ўзаткич жиҳозлар умуман ўзгармаган. Асосий фондлар актив қисмининг салмоғи 52,2% дан йил оҳирига келиб, бу кўрсаткич 55%ни кўрсатган.

Асосий воситаларнинг таркибий тузилиши ва ўсишининг таҳлили
4.2-жадвал

Кўрсаткичлар	Йил бошига		Йил охирига		Йил бошига нисбатан ўзгариш
	М лн сўм	%	млн сўм	%	млн Сўм	%
А	1	2	3	4	5	6
1.Саноат асосий ишлаб чиқариш воситалари	67937	97,7	69991	98,5	+2054	103
2.Бошқа тармокларнинг асосий ишлаб чиқариш воситалари	1536	2,2	1049	1,5	-487	68,3
3. Ноишлаб чиқариш воситалари	9	0,01	9	0,01	-	-
Жами асосий воситалар	69482	100	71049	100	1567	102,2

Асосий воситаларнинг янгиланиш даражасининг таҳлили
4.3-жадвал

Кўрсаткичлар	Фойдаланишга топширилган асосий воситалар	Жами воситалар- нинг йил киймати	Асосий воситалар- нинг янгиланиш даражаси
А	1	2	3
Ўтган йил:
жами асосий воситалар -	4620	69482	6,6
Саноат асосий ишлаб чиқариш воситалари	3156	67937	4,6
Ҳисобот йили:
Жами асосий воситалар -	5440	71049	7,6
Саноат асосий ишлаб чиқариш воситалари	4869	69991	6,9

Корхонада жами асосий воситаларнинг янгиланиш даражаси хисобот йилида утган йилга нисбатан 1%га (7,6-6,6) усган.

Саноатда асосий ишлаб чиқариш воситаларининг янгиланиш даражаси эса ҳисобот йилида 6,9%ни ташкил этиб, ўтган йилга нисбатан 2,3%га (6,9-4,6) ўсган(4.3-жадвал). Корхонада жами асосий воситаларнинг йил охиридаги қиймати ўтган йилда 69 млн. 482 минг сўмни ташкил этиб бу кўрсатгич ҳисобот йилида 1млн. 567 минг сўмга кўпайган.
4.4-жадвал маълумотларига кўра, корхонада асосий воситаларнинг яроқлилик даражаси ҳисобот йилининг бошида 44,3%ни ташкил қилган бўлса, бу кўрсаткич йил охирига келиб, 37,3 % ни кўрсатган. Яъни 7% га пасайган. Бу кўрсаткичнинг паст бўлишига унинг таркибида эскирган асосий воситалар мавжудлигидан далолат беради. Корхонада асосий воситаларнинг қолдиқ қиймати ҳисобот йилининг бошида 30 минг сўмни, йил оҳирида бу кўрсаткич 26 млн. 501 минг сўмни ташкил қилган.


Асосий воситаларни яроқлилик даражасининг таҳлили

Кўрсаткичлар	Йил бошига	Йил охирига
1. Асосий воситаларнинг бошланғич қиймати	69482	71049
2. Асосий воситаларнинг эскириш суммаси	38698	44548
3. Асосий воситаларнинг қолдиқ қиймати	30784	26501
4. Асосий воситаларнинг яроқлилиқ даражаси	44,3	37,3

4.4-жадвал
Масалалар:
Бу мустақил иши бир неча корхоналарнинг асосий фондларига боғлиқ ҳолда ишлаб чиқариш ҳажми ўртасидаги корреляцион муносабатни топиш, шу билан биргаликда асосий фондларнинг йиллик ўртача қийматини топиш, асосий фондларнинг самарадорлигини ҳамда асосий фондларнинг динамик кўрсаткичлари янгиланиш ва чиқиш коэффициентларини топишни талаб қилади.
Бунда қуйидагилар талаб қилинади:

Т/р	Йил бошидаги қиймат	F киритилган ас.фондлар қиймати	F чиқарилган ас.фондлар қиймати	F йиллик ўртача қиймат	Q и/чҳажми (Y)	dx	dy	Fsan	Kyang	Kchiq	Ryxkorxkor.
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12
1	a1	b1^m1	c1^n1		v1
2	a2	b2^m2	c2^n2		v2
3	a3	b3^m3	c3^n3		V3
4	a4	b4^m4	c4^n4		V4
5	a5	b5^m5	c5^n5		V5
6	a6	b6^m6	c6^n6		V6

Бу ерда a₁ - a₆ лар ҳар бир корхонанинг асосий фондларини йил бошидаги қиймати (минг сўм);

b₁^m1- b₆^m6 - ҳар бир корхонага йилнинг аниқбир m1-m6 ойида киритилган асосий фондлар қиймати (мингсўм);
c₁ⁿ¹- c₆ⁿ⁶ - ҳар бир корхонадан йилнинг аниқбир n1-n6 ойида чиқарилган асосий фондлар қиймати (мингсўм);
v_{1 - V6 –} ҳар бир корхонанинг йил давомида ишлаб чиқарилганмаҳсулоти хажми (минг сўм).
Бу кўрсаткичлар алоҳида вариантларда, аниқ сонлар билан берилган. Берилган мустақил ишини ечишда, аввало, асосий фондларнинг йиллик ўртача қийматини топамиз. Ҳар бир корхона учун асосий фондларнинг йиллик ўртача қиймати қўйидаги формула билан топилади:
F_ўрт = F_й.б.+ F_k•m₁ – F_ч•n₁
¹²
F_ўрт – асосий фондларнинг ўртача йиллик қиймати;
F_й.б. –йил бошига қиймати (баланс);
F_k – киритилган асосий фондлар қиймати;
F_ч – фондларнинг тугатилиш, ишлаб чиқаришдан чиқарилиш қиймати;
m₁ – асосий фондларни киритилгандан бошлаб ойлар сони;
n₁ – асосий фондларни чиқарилгандан бошлаб ойлар сони

Масалан: августда киритилган бўлса, август, сентябрь, октябрь, ноябрь, декабрь, яъни 5 ой ишлаган бўлади. Киритилган ой ҳам ҳисобланади.

Асосий фондларнинг йиллик ўртача қиймати ҳисоблангандан сўнг уни “х” деб белгилаймиз. Берилган маҳсулот хажмини эса “у” деб белгиланади.
Ҳар бир қилинганишларни, яъни ҳисобланган у кўрсаткичлари жадвалда ёзиб, уни тўлдириб борилади.
Жадвалнинг 7 ва 8-устунларидаги dx ва dу кўрсаткичлар х ва у ларнинг ўртача фарқини ифодалайди. Улар қўйидаги топилади:
d x = x_i – x ; dy = y_i – y
Бу ерда,
x_{i ,} y_i – ҳар бир корхона асосий фондларнинг йиллик ўртача қиймати ва маҳсулот хажми;
x - барча асосий фондларнинг йиллик ўртачалари йиғиндисининг корхонасонига нисбати, яъни ўртачаси;
у - барча корхоналар ишлаб чиқарган маҳсулот йиғиндисининг корхона сонига нисбати
Жадвалнинг 9-устунида асосий фондларнинг самарадорлик кўрсаткичи берилган.
Фонд самарадорлиги – корхонанинг йилига бир сўмга тўғри келадиган асосий фондлари қийматига чиқарилган маҳсулотнинг қанча сўмлик қиймати тўғри келишини кўрсатадиган кўрсаткич. Уни топиш формуласи қўйидагича:
F_sam = Q / F_yil.o’rt.
Бу ерда,
Q – ишлаб чиқарилган маҳсулот хажми (у);
F – йиллик ўртача (х);
Бу формула қўйидагича ёзилиши мумкин:
F_sam =у / х _.

Энди жадвалнинг 10 ва 11-устунида асосий фондларнинг динамик кўрсаткичлари топилади. Улар қуйидагилар:

K_yang= F_{kir .} / F_{y.o.
F y.o=} F_й.б+F_{kir .-} F_chiq
K_chiq= F_chiq / F_y.b.
Мустақил ишнинг асосий мақсади корреляция коэффициентини аниқлаш эди. Энди шу ишни амалга ошириш учун, аввало, коэффициентни топиш формуласи кўриб чиқилади:
𝓇_{ху =}⅀(x_i-x)²(y_i – y)²
√⅀(x_i-x)²(y_i – y)

Бу ерда қуйидагиларни топиш зарур бўлади:

( x_i-x)(y_i – y) =dx • dy

( x_i-x)² =dx²

( y_i – y)² = dy²

Уларнинг йиғиндисини ҳисоблашда қуйидаги жадвал тўлдирилади:

dx • dy	(dx)^2	(dу)^2
1
2
3
4
5

Жадвалдан йиғиндилар топилади ва формулага қўйилади. Формуладаги𝓇_ху– тўғри чизиқли корреляция коэффициенти бўлиб, у [0;1] оралиғида чиқади. 𝓇нинг 1 га яқинлашиш даражаси у ёки бу кўринишдаги боғланиш турини аниқлаб беради.

ВАРИАНТ №1

Т/р	Йил бошидаги қиймат	F киритилган ас.фондлар қиймати	F чиқарилган ас.фондлар қиймати	F йиллик ўртача қиймат	Q и/чҳажми (Y)	dx	dy	Fsan	Kyang	Kchiq	Ryxkorxkor.