I iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va bilish uslubi

 
Ba'zan  ularni  yaxlitlashtirib,  makroiqtisodnyot  va  mikroiqtisodiyot  deb  ataladn. 
Iqtisodiyotning bu turlari, darajalari, shakllari qanday bo'lishidan qatyiy nazar ularning hammasi 
bir 
maqsadga  bo'ysungan: 
u  ham  bo'lsa  insoniyatning  yashashi,  ko'payipsh  va  kamol  topishi  uchun 

---

shart-sharoit  yaratab  berish,  turli  xil  hayotiy  vositalarni  yaratib,  ularning  ehtiyojlarini  qondirib 
borishdan  iboratdir.  Shunday  ekan, 
iqtisodiyot  inson  hayotining  asosini,  uning  poydevorini 
tashkil  etib,  uning  o'zi  ham  insonsiz,  uning  faoliyatisiz  mavjud  bo'lmaydi  va  mazmunta  ham  ega 
emas.  Insonning  iqtisodiyotdagi  juda  katta  va  keng  rolnni  qisqacha  qilib  quyidagicha  ko'rsatish 
mumkin: 
 
1.  Inson  tabiatning  bir  bo'lagi,  uning  ajralmas  qismi  sifatida  harakat  qiladi,  tabiat 
ashyolarining  shaklini  o'zgartirib,  iste'molga  yaroqli  holga  keltiradi,  boshqacha  qilib  aytganda, 
inson  iqtisodiyotning  harakatga  keltiruvchi  kuchi,  hamma  tovar  va  xizmatlarining  iste'molchisi, 
ularning ishlab chiqaruvchisi va yaratuvchisidir. 
 
2.  Inson  hamma  tovar  va  xizmatlarni  ishlab  chiqaruvchidan  iste'molchilarga  yetkazib 
beruvchi, bozor iqtisodiyoti sharoitida esa sotuvchisi rolini bajaradi. Bunda u ishlab chiqarish bilan 
iste'mol o'rtasidagi aloqaning bajaruvchisi sifatida namoyon bo'ladi. 
 
3. Inson tovar va xizmatlarning sotib oluvchisi va binobarin, ularning iste'molchisi hamdir. 
 
4.  Inson  iqtisodiyotning  hamma  darajalarida  uning  tashkilotchisi,  boshqaruvchisi  bo'lib, 
uning  turli  omillari,  bo'laklari,  sohalari  o'rtasidagi  uyg'unlikni,  aloqalarni  bir-biriga  moslikni 
ta'minlovchi sifatida harakat qiladi. Insonning iqtisodiyotdagi roli uning hayotining turli davrlarida 
va  bosqichlarida  turlicha  namoyon  bo'ladi.  U  yoshligida  va  qariganida  ko'proq  iste'molchi  bo'lib, 
ya'ni  boshqalar  yaratgan  tovarlar  va  xizmatlardan  foydalanuvchi  sifatida  ko'zga  tashlansa,  ishlab 
turgan  davrida  ishlab  chiqaruvchi,  tashkilotchi,  boshqaruvchi  sifatida  ish  ko'radi,  o'zi  uchun, 
bolalarga  va  qariyalarga  hayotiy  ne'matlarni  yaratadi  va  yetkazib  beradi.  Sodda  qilib  aytganda, 
inson mehnat qobiliyatiga ega bo'lib, ishlab turgan vaqtida yoshlikda olgan qarzini uzadi, o'zini-o'zi 
ta'minlaydi,  qarigan  chog'i  uchun  zamin  tayyorlaydi  va  yosh  avlodga  qarz  beradi.  Insoniyatning 
iqtisodiyotdagi  roli  uning  tabiatdagi  eng  oliy  tirik  mavjudot  ekanligi  bilan,  ya'ni,  ongli  ravishda 
ma'lum maqsadga qarata ijodiy mehnat qila olish qobiliyati bilan belgilanadi. Insonning boshqa tirik 
mavjudotlardan  farqi  ham  uning  ongli  va  ijodiy  mehnat  qila  olishida,  o'z  faoliyati  uchun  zaruriy 
mehnat qurollarini yaratshi qobiliyatiga egaligidadir. 
 
Inson  tomonidan  yaratilgan  tovarlar  va  xizmatlarning,  resurslarning  harakati  bo'yicha 
iqtisodiyot  turli  fazalardan  -  ishlab  chiqarish,  ayirboshlash,  taqsimlash  va  iste'mol  qilish 
jarayonlarining birligidan iboratdir. Bularning ichida eng asosiysi va boshlanshchi