I ham dam ov, Z. Bobom uradov, E. Hamdamova

5.  Biologik  resurslar
Biologik  resurslar. 
0 ‘simlik,  tuproq  va  hayvon  resurslari  biologik 
mahsuldorlikni  hosil  qiladi.  Hisoblarga  ko‘ra,  planetamizdagi  tirik  or-

---

ganizmlarning  biomassasi  2,423xl012  tonna  bo‘lib,  shulardan  2,42xl012 
tonnasi  quruqlik  biomassa  miqdoriga  va  0,003xl012  tonnasi  suv  biomas- 
sasiga  to‘g‘ri  keladi,  yer  yuzi  biomassasiniiig  uchdan  bir  qismini  bir  hujay- 
rali  organizmlar,  bakteriyalar  va  sodda  hayvonlar  tashkil  etadi.  Tirik  or- 
ganizmlar  tarkibida  65—70  %  kislorod,  10  %  vodorod,  bo‘lib  qolgan 
60  element  20—25  %ni  egallaydi.  Bizga  m a’lumki,  0 ‘zbekiston  hududining 
80  %dan  ortiq  qismini  cho‘l  va  adir  mintaqalari  egallaydi.  Cho‘l  zona- 
sining  o'simlik  resurslari  turli  xil  boiib,  u  1600  ga  yaqin  turni  o ‘z  ichiga 
oladi.  Markaziy  Osiyo  cho‘l  mintaqasidagi  biomassaning  umumiy  zaxirasi 
50—60  s/ga  ni  tashkil  etadi.  Qorasaksovulzorlarda  yog'ingarchilik  ko‘p 
bo‘lgan  yillari  har yili  10  s gacha biomassa  hosil bo'ladi.
Yem-xashak  zaxiralari  cho‘1  mintaqasi  tiplariga  qarab  o'zgarib  turadi. 
Shimoliy  tog'oldi  Qizilqum  yaylovlari  hosildorhgi  boshqa  yaylovlarga  nis- 
batan yuqori bo'ladi.
0 ‘simlik,  tuproq  va  hayvon  resurslari  biologik  mahsuldorlikni  tashkil 
etadi.
0 ‘zbekiston  cho‘l  zonasining  o'simliklar  resurslari  turli  xil  bo‘lib,  u 
1600  dan  ortiq  turni  o‘z  ichiga  oladi.  Cho‘l  mintaqasida  quyidagi  o'simlik 
biomlari uchraydi:
— Qumli toshli  cho'llardagi  psommofill  daraxt,  buta o'simliklar.
— Toshli  cho'llardagi  gipsofill  chala  buta  o'simliklar.
— Gil  tuproqli  cho'llardagi  efimer va efimeroidli  o 't  o'simliklar.
— Taqirlardagi tuproq  lishayniklari va  ko'k-yashil  suvo'tlari.
Markaziy  Osiyo  cho‘1  zonasidagi  biomassasining  umumiy  zaxirasi
50—60  ga/s  ni  tashkil  etadi.  Qora  saksovulzorlarda  yog'ingarchilik  ko‘p 
bo'lgan yillari  har yili  10 ga/s gacha  biomassa  hosil bo'ladi.
Yem-xashak  zaxiralari  cho‘1  zonasi  biomlariga  qarab  o'zgarib  turadi. 
Shimoliy  tog'oldi  Qizilqum  yaylovlari  hosildorhgi  boshqa  yaylovlarga  nis- 
batan yuqori bo'ladi.
Hozirgi  kunda  hosildorhgi  pasaygan,  degradatsiyaga  uchragan  yaylov- 
lami  izen,  chogon,  shuvoq,  saksovul,  teresken  va  shu  kabi  o‘simliklami 
ekish yo'li bilan  ularning  mahsuldorligini  2—3  barobarga  oshirish mumkin.
Botanika  institutining  ma’lumotlariga  qaraganda  birgina  Navoiy 
viloyati  yaylovlarining  (yaylovlar  maydoni  13  mln  gektar)  umumiy  ozuqa 
zaxirasi  30  mln  sentnemi  tashkil  etadi  yoki  bu  yaylovlarda  4  mln  tagacha 
qo‘y  boqish  imkoni  bor.  Cho‘1  mintaqasida  boqiladigan  hayvonlardan 
tashqari  yana  Qizilqum,  Ustyurt  yowoyi  qo‘ylari,  jayronlar,  sayg‘oqlar, 
yirtqich  hayvonlardan  bo‘rilar,  shoqollar,  tulkilar,  qorsaklar.ham  uchraydi. 
Biroq  bu  hayvonlaming  ko‘pchiligi  (jayronlar,  sayg'oqlar,  Qizilqum,  Ust­
yurt  yowoyi  qo'ylari)  son  jihatidan  kamayib  ketganligi  sababli  ular 
O'zbekistonning  «Qizil  kitob»iga  kiritilgan va  ulami  ov  qilish  man etilgan.
0 ‘zbekiston  hududida  2776  ming  gektar  (1-yanvar  1998-yil  holaticha) 
o'rmonlar  mavjud.  Qumli  cho'llarda  o'rmonlar  hosil  qiluvchi  o'simliklarga 
saksovul,  qandim,  cherkez,  yulg'un  va  shu  kabi  qumda  o'suvchi  bo‘talar 
kiradi.  Ularning  umumiy  maydoni  26553  ming  gektar.  Tog‘  mintaqada  esa

---

Zarafshon  archasi,  pista,  zarang  o‘rmon  hosil  qilishda  asosiy  o‘rinni  egal- 
lab,  bu o‘rmonlaming  maydoui  280,3  ming gektarga teng.
Amudaryo,  Sirdaryo,  Chirchiq,  Zarafshon  va  Oxangoron  daryolari 
to'qayzorlari  30,9  ming  gektami  egallaydi.  Bu  yerlarda  tollar,  yuig‘uniar, 
chakandalar,  yowoyi jiydalar va shu  kabilar o‘sadi.
Vodiylarda  asosan sun’iy o'rmonlar tashkil  qilingan.