I. G’. Kenjayev m. Abduraimova, N. Abdullaeya sug’urta biznesi

8- jadval 
Xalqaro aktuariylar kongresslari tarixi
(International Congresses of Actuaries; ICA)
42
 
Soni 
Yil 
Shahar 
Davlat 
1.
1895 
Bryussel 
Belgiya 
2.
1898 
London 
Buyuk Britaniya 
3.
1900 
Parij 
Fransiya 
4.
1903 
Nyu York 
AQSH 
5.
1906 
Berlin 
Germaniya 
6.
1909 
Vena 
Avstriya 
7.
1915 
Sankt-Peterburg 
Rossiya 
8.
1912 
Amsterdam 
Niderlandiya 
9.
1927 
London
Buyuk Britaniya 
10.
1930 
Stokgolm 
Shvetsiya 
11.
1934 
Rim 
Italiya 
12.
1937 
Parij 
Fransiya 
13.
1940 
Lyutsern 
Shvetsariya 
14.
1951 
Sheveningen 
Niderlandiya 
15.
1954 
Madrid 
Ispaniya 
16.
1957 
Nyu York 
AQSH 
17.
1960 
Bryussel 
Belgiya 
18.
1964 
London va Edinburg 
Buyuk Britaniya 
19.
1968 
Myunxen 
Germaniya 
20.
1972 
Oslo 
Norvegiya 
21.
1976 
Tokio 
Yaponiya 
22.
1980 
Tsyurix va Lozanna 
Shvetsariya 
23.
1984 
Sidney 
Avstraliya 
24.
1988 
Xelsinki 
Finlyandiya 
25.
1992 
Monreal 
Kanada 
26.
1995 
Bryussel 
Belgiya 
42
International Congresses of Actuaries ICA 

---

179 
27.
1998 
Birmingem 
Buyuk Britaniya 
28.
2002 
Kankun 
Meksika 
29.
2006 
Parij 
Fransiya 
30.
2010 
Keyptaun 
YUAR 
31.
2014 
Vashington 
AQSH 
32.
2018 
Berlin 
Germaniya 
2002 yil 5 - aprelda qabul qilingan “Sug’urta faoliyati to’g’risidagi” 
qonunning 9
4
va 9
5
moddalarida aktuar tashkilot, aktuariy hamda ularning huquq 
va majburiyatlariga bag’ishlangan.
Aktuar tashkilot quyidagilarni o‘z ichiga oladigan aktuar xizmatlari 
ko‘rsatuvchi yuridik shaxsdir: 

sug‘urta voqeasi yuz berishining matematik jihatdan ehtimolligi hisob-
kitobini amalga oshirish, ham alohida tavakkalchilik guruhlarida, ham umuman 
sug‘urta majmui bo‘yicha zarar yetkazilishining takroriyligini va ularning 
oqibatlari og‘irligi darajasini belgilash; 

sug‘urtalovchining zarur sug‘urta zaxiralari va fondlarini matematik jihatdan 
asoslash hamda hisob-kitob qilish, ularni shakllantirish usullarini ishlab chiqish; 

sug‘urtalovchining 
investitsiyalar 
sifatida 
to‘plangan 
badallardan 
foydalanishida kapital qo‘yilma normasi va netto-stavka miqdori o‘rtasidagi 
bog‘liqlikni tarif stavkalarini investitsiya daromadi summasiga kamaytirishga 
ko‘maklashadigan tarzda aniqlash; 

sug‘urta jarayonini tashkil etish uchun zarur xarajatlarni asoslash va sug‘urta 
xizmatlari tannarxini hisob-kitob qilish; 

sug‘urtaning (qayta sug‘urta qilishning) har bir turi bo‘yicha tarif 
stavkalarini sug‘urtalovchilar uchun ularni o‘tkazishning uzoq muddatli va qisqa 
muddatli xususiyatini hisobga olgan holda belgilash; 

sug‘urtalovchining investitsiya faoliyati natijalarini aktuar hisob-kitoblardan 
foydalangan holda baholash; 

sug‘urtalovchining daromadlarini sug‘urtaning (qayta sug‘urta qilishning) 
har xil turlari bo‘yicha rejalashtirish. 

---

180 

aktuar hisob-kitoblarini amalga oshirish bo‘yicha dasturiy mahsulotlarni 
ishlab chiqish; 

sug‘urta bilan bog‘liq boshqa aktuar xizmatlari ko‘rsatish. 
Aktuar tashkilot shartnomaga muvofiq to‘lov asosida faqat aktuar xizmatlarini 
ko‘rsatishi mumkin. Aktuariy maxsus vakolatli davlat organi tomonidan 
belgilangan tartibda aktuariy malaka sertifikatini olgan va aktuar tashkilot shtatida 
turgan yoki aktuar tashkilot bilan fuqarolik-huquqiy shartnoma tuzgan jismoniy 
shaxsdir. 
Aktuariy sifatsiz aktuar xizmatlarini ko‘rsatganlik, tijorat sirini yoki qonun 
bilan qo‘riqlanadigan boshqa sirni oshkor qilganlik va aktuar tashkilotning zarar 
ko‘rishiga olib kelgan o‘zga xatti-harakatlari natijasida yetkazilgan zarar uchun 
aktuar tashkilot oldida javobgar bo‘ladi. 
Aktuar tashkilot o‘z shtatida kamida bitta aktuariyga ega bo‘lishi kerak. 
Aktuariy: 

sug‘urtalovchi sifatida sug‘urta va qayta sug‘urta qilish operatsiyalari 
o‘tkazishga; 

sug‘urta bo‘yicha vositachilik faoliyatini amalga oshirishga; 

sug‘urtalovchilarning ustav fondlarida ishtirok etishga haqli emas. 
Aktuariy faoliyati natijalari hisobot tarzida rasmiylashtiriladi. Aktuariy 
hisobotida ko‘rsatilgan xulosalar mustaqil sug‘urta ekspertizasi jarayonida qayta 
ko‘rib chiqilishi mumkin. Aktuar tashkilot quyidagi huquqlarga ega: 

aktuar 
xizmatlari 
ko‘rsatiladigan 
sug‘urtalovchini 
va 
boshqa 
buyurtmachilarni erkin tanlash; 

aktuar xulosasini tuzish uchun zarur bo‘lgan axborot sug‘urtalovchi va 
boshqa buyurtmachilar tomonidan taqdim etilmagan taqdirda, aktuar xizmatlari 
ko‘rsatishni rad etish;
.

boshqa aktuar tashkilotlarni va o‘zga mutaxassislarni aktuar xizmatlari 
ko‘rsatishda ishtirok etishga belgilangan tartibda jalb etish. 
Aktuar tashkilot qonun hujjatlariga va o‘zi tuzgan shartnomalarga muvofiq 
boshqa huquqlarga ham ega bo‘lishi mumkin. Aktuar tashkilot: 

---

181 

sug‘urta faoliyati to‘g‘risidagi qonun hujjatlari talablariga rioya etishi; 

aktuar xizmatlari ko‘rsatish chog‘ida olingan axborotning maxfiyligiga rioya 
etishi; 

aktuar xulosasida aktuar hisob-kitoblarning kamchilik faktlarini va ularni 
bartaraf etishga doir takliflarni aks ettirishi. 

qonun hujjatlarida belgilangan axborotni maxsus vakolatli davlat organining 
talabiga ko‘ra taqdim etishi shart. 
Aktuar tashkilot zimmasida qonun hujjatlariga va o‘zi tuzgan shartnomalarga 
muvofiq boshqa majburiyatlar ham bo‘lishi mumkin.
43
Bugungi kunda O’zbekiston sug’urta bozorida akturat tashkilotlar ham 
mavjud bo’lib ular riskni qay darajada ekanligini aniqlab, kerakli tariff stavkani 
hisoblab chiqishadi. O’zbekiston sug’urta bozorida aktuar hisobchilarni o’rni juda 
katta desak xato bo’lmaydi. Hozirda quyidagi aktuar tashkilotlar mijozlarga o’z 
faoliyatini ko’rsatib kelmoqdalar.