I bosqich. 1-variant. “Tilshunoslik asoslari” fanining maqsadi nima? Javob

mustaqil fandir. Tiishunoslik termini bilan bir qatorda ilmiy

adabiyotlarda lingvistika (< fran. Ungiiistique < lot lingua - til)

termini ham qoTlaniJadi.

14. Proto til nima?

Proto til – tillar uchun asos bo`lgan, qadimiy bobo til.

15. Tilshunoslik maktablarining nomlarini ayting.

Javob: Tilshunoslik fani qadimiy tarixga ega. Tilsbunoslik fanining

predmeti, tilning tabiati va mobiyatini har xil tushunisb natijasida

naturalizm, psixologizm, logisizm, sotsiologizin, stnikturalizm

kabi turli ilmiy maktablar hamda oqimlar vujudga lcelgan.

III bosqich.

1-topshiriq.

Tushunchalar	U qanday ma’noni anglatadi?	Vazifasi
Fonetika	Yunoncha “phone” – tovush	Nutq tovushlarining artikulatsion va akustik xususiyatlarini, bo‘g‘in, urg'u, ohang va fonetik hodisalarni o‘rganadi.Bug
Morfologiya	Yunoncha “morphe” shakl, “logos” ta’limot; so`z shakllari haqidagi ta’limot	So‘z turkumlari va so‘zlarning grammatik shakllarini o‘rganadi.
Sintaksis	Yunoncha “syntaxis” – yopishtirish, bog`lash	So‘z birikmasi, gap va uning turlarini o'rganadi.
Punktuatsiya	Lotincha “punctum" nuqta, kichkina dog'	Tinish belgilari va ularning qo'llash qoidalarini o'rganadi.
Orfografiya	Yunoncha “orphos” to`g`ri; “garpho” – chizmoq, yozmoq	Imlo qonun-qoidalari va tamoyllarini o‘rganadi.
Orfoepiya	Yunoncha “orphos” to`g`ri; “epos” – so`zlayman	Adabiy tilga xos talaffuzui va talaffuz Me’yorlanni o‘rganadi.
Grafika	Yunoncha “garpho” – chizmoq, yozmoq	Yozuv turlari, yozuv birliklari, alifbo, harf, tovush va harf munosabatlari kabi masalaiami organadi.
Stilistika	Yunoncha “stylos” – yozuv, xat tayoqchasi, pat qalam	Til birliklarining uslubiy lmkoniyat va xususiyatlarini, uslubiy bo‘yog‘i hamda nutq uslublarini o‘rganadi
Dialektologiya	Yunoncha “dialektos” – gapirmoq, sheva, “logos” ta’limot	Tildagi sheva va lahjalami o‘rganadi.

2-topshiriq. Gaplarni o‘qing. Turkiy tillar oilasi haqida fikr yuriting. Unda o‘zbek tilining tutgan o‘rnini belgilang.

Turkiy tillar oilasida 30 ga yaqin til bor. Bu tilda so‘zlashuvchilar, asosan, Osiyo, shuningdek, Yevropa, Amerika, Avstraliya mintaqalarida istiqomat qilishadi.

Turkiy tillar oilasiga quyidagi tillar kiradi: o‘zbek, uyg‘ur, qirg‘iz, qozoq, qoraqalpoq, turk, ozarbayjon, turkman, gagauz, qrim-tatar, qorachoy-bolqar, qo‘miq, no‘g‘ay, tatar, boshqird, oltoy, shor, xakas, tuva, yoqut, chuvash va boshqalar.

Turkiy tillar agglutinativ tillar sanaladi. Bu tillarda har qanday grammatik ma’no alohida qo‘shimcha yordamida ifodalanadi. Qo‘shimchalar asosan o‘zakdan keyin qo‘shiladi. Masalan: sinf - dosh + lar + im + ga.

Javob: O‘zbek tiliga qarluq-chigil-uyg‘ur dialekti asos bo‘lgan. Bu sheva Farg‘ona, Toshkent, Samarqand-Buxoro shevalarini o‘z ichiga oladi. O‘zbek tili-ko‘p dialektli til. Bu hol o‘zbek tilining o‘ziga xos murakkab tarixiy rivojlanish sharoiti va o‘zbek millatining o‘tmishdagi xilma-xil etnik tarkibi bilan izohlanadi.

3-topshiriq. Jahonning ko‘zga ko‘ringan yozuvchilari tomonidan ishlatilgan so‘zlar miqdorini solishtiring. Tilning boyligi undagi so‘zlarning barcha sohalarda ishlatilishida ekanligini tushuntiring.

Alisher Navoiy 26035 ta,

Aleksandr Pushkin 21193 ta,

Uilyam Shekspir 20000 dan ortiq,

Migel de Servantes 18000 dan ortiq,

Abdurahmon Jomiy 17600 ta,

Abdulla To‘qay 14000 dan ortiq.
4-topshiriq. Matnni o‘qing. Hozirgi o‘zbek adabiy tilida qo‘llanilmaydigan so‘z va qo‘shimchalarni aniqlang. Matn o‘zbek tilining qaysi davriga oidligini ayting. Matn qaysi asardan olingan, uning muallifi kim?

Rub’i maskunda Samarqandcha latif shahr kamroqdur... Ma’muraning kanorasida voqe bo‘libtur... Samarqand shahri ajab orosta shahredur, bu shahrda bir xususiyati borkim, o‘zga kam shahrda andog‘ bo‘lg‘ay. Har hirfagarning bir boshqa bozori bor, bir-birlariga maxlut emastur, tavr rasmedur. Xo‘b nonvoliqlari va oshpazliqlari bordur. Olamda yaxshi kog‘az Samarqanddin chiqar.

Javob: Ushbu matn Zahiriddin Muhammad Boburning "Boburnoma" asaridagi Samarqand ta'rifidan keltirilgan.

Rub'i maskunda- quruqlikning tortdam biri,yer yuzi ma'nosida

Ma'mura-obod joy, mamlakat ma'nolarida

Kanora-chet qirg'oq

Voqe-paydo bo'lish

Shahre-bir shahar

Tavr-ajoyib ma'nosid

Voqe bo'luptur-joylashgan.

1