I bobIssiqlik o’tkazuvchanlik va issiqlik almashinuvi haqida umumiy tushuncha

1.1-rasm.Izotermalar. Temperatura gradienti haqidagi tushunchaga doir 

 

Fazoning  ayni  nuqtasining  o‘zida  bir  vaqtda  ikki  xil  temperatura  bo‘lishi 

mumkin  emasligi  uchun,  turli  izotermik  sirtlar  xech  vaqt  bir-biri  bilan 

kesishmaydi.  Ularning  barchasi  jism  sirtida  tugaydi  yoki  butunlay  uning  ichida 

joylashadi.Jismning  temperaturasi  izotermik  sirtlarni  kesib  o‘tadigan 

yo‘nalishlar-dagina o‘zgaradi (1.1-rasm). 

Bunda  uzunlik  birligida  temperaturaning  eng  katta  o‘zgarishi  izotermik 

sirtga normal n yo‘nalishida bo‘ladi.  

Temperatura o‘zgarishi 



t ning izotermadagi normal bo‘yicha masofa 



n 

ga nisbati temperatura gradienti deyiladi: 

 

gradt

n

t

n

t

n

















0

]

lim[

   

 

(1.4) 

Temperatura  gradienti –  izotermik sirtga tushirilgan  normal bo‘yicha  yo‘nalgan 

vektordir.  Uning  temperaturaning  ortishi  tomoniga  yo‘nalishi  musbat  yo‘nalish 

---

 

9 

hisoblanadi. 

Issiqlik 

almashinuvining 

boshqa 

turlari 

kabi, 

issiqlik 

o‘tkazuvchanlik  jarayoni  ham  jismning  turli  nuqtalarida  temperatura  bir  xil 

bo‘lmagandagina  amalga  oshadi,  ya’ni  grad  t



0.  Ixtiyoriy  sirtdan  vaqt  birligi 

ichida  o‘tadigan  issiqlik  miqdori  Q  issiqlik  oqimi  deyiladi.  Issiqlik  oqimining 

vektori doimo temperaturaning pasayish tomoniga yo‘nalgan bo‘ladi.  

Frantsuz  olimi  Fure  qattiq  jismlardagi  issiqlik  o‘tkazuvchanlik 

jarayonlarini o‘rganib, yuza birligi dF  dan vaqt birligi d



  ichida  o‘tayotgan  dQ 

issiqlik miqdori va temperatura gradienti o‘rtasidagi bog‘lanishni aniqladi.  

 dQ= -λdF grad t d



= -λdF d



(



t/



n)    

 

(1.5) 

(1.5)  tenglama  issiqlik  o‘tkazuvchanlikning  asosiy  qonunini  ifodalaydi  va  Fure 

qonuni deyiladi. Shu tenglamadagi minus ishora issiqlik oqimi bilan temperatura 

gradientining vektorlari qarama-qarshi tomonga yo‘nalganligini bildiradi. 

(1.5)  ifodadagi  proportsionallik  koeffitsienti  λ  issiqlik  o‘tkazuvchanlik 

koeffitsenti deyiladi.Izotermik sirt birligidan vaqt birligi ichida o‘tadigan issiqlik 

miqdori issiqlik oqimining zichligi deyiladi. 

q= -dQ/(dFd



) yoki q= -λ (



t/



n) 

 

 

(1.6) 

Issiqlik oqimi zichligi q ning vektori doimo temperaturaning pasayishi tomoniga 

yo‘nalgan  bo‘ladi.  Ixtiyoriy  sirt  F  dan  vaqt  birligi  ichida  o‘tayotgan  issiqlik 

miqdori quyidagicha aniqlanadi: 

0

Q

(

/

) 

F

dFd

t

n









 



. 

 

 

 

 

(1.7) 

Yuqorida o‘rganilgan kattaliklarni birliklari quyidagicha:  

temperatura gradienti – grad/m; issiqlik oqimi – Vt; issiqlik oqimining zichligi – 

Vt/m

2

 

Issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsientining birligi (1.8) ifodadan aniqlanadi: