I-bob. «Zamonaviy dasturlash tillari» nazariy

Testlat topshiriqlari 

 

1. 

bu blok nimani ifodalaydi 

A) 

Amallarni bajaradi 

B) 

аlgоritmning boshanishini va tamomlashini 

C) 

ma’lumotlarni boshqarishni 

---

 

33 

D) 

Shartni ifodalaydi 

 

2. 

𝑋

2

Paskalda  yozilishini ko’rsating 

A) *SQR(X) 

B) X^2 

C) X*2 

D) SQR(X^2) 

 

3.  Algoritmning  nechta xossasi bor 

A) 2 

B) 3 

C) 4 

D) 5 

 

4. 

√26  Paskalda yozilishini ko’rsating. 

A) KOR(26) 

B) KOREN(26) 

C) *SQRT(26) 

D) SQR(26) 

 

5.  END operatorı nimani ko’rsatadi 

A) 

*Dastur tomomlanganini 

B) 

Dastur boshlanishini 

C) 

Dastur mazmunini 

D) 

Masshtabini 

 

6.  var i:integer; i qaysı turdagi ózgaruvchi? 

A) 

Haqiyqiy 

B) 

Butun 

C) 

Satr 

D) 

Symbol 

 

7.  Paskal dasturlash tilida operatorlar blogi qanday yuziladi? 

A) 

BEGIN END 

B) 

FOR TO DO 

C) 

CASE ON 

D) 

IF FOR END 

8.  Pascal tilidagi nomlar (so'z uzunliǵi) nechta simvоldаn ashmasligi kеrak. 

A) 

63  simvoldan 

B) 

65 simvoldan 

C) 

256 simvoldan 

D) 

26 simvoldan 

 

9.  Nusqa olish qaysi klavishalar yordamida amalga oshiriladi? 

---

 

34 

A) 

Ctrl + V 

B) 

Ctrl + C 

C) 

Alt + V 

D) 

Alt + C 

 

10. 

 bu blok nimani ifodalaydi? 

 

A) Amallarni bajaradi 

B) аlgоritmning boshanishini va tamomlashini 

C) ma’lumotlarni boshqarishni 

D) Shartni ifodalaydi 

 

11. Masalani EHMda echish bosqichlarini ketma-ketligini o`rnating. 

 

1. Matematik modelini tuzish 

2. Dastur tuzish 

3. Masalaning qo`yilishi 

4. Algoritmini tuzish 

5. Komp`yuterga kiritish va natija olish 

 

12. Har bir bosqichiga izox bering. 

 

№  Bosqich nomi 

Izox 

1 

Masalaning qo`yilishi 

 

2 

Matematik modelini tuzish 

 

3 

Algoritmini tuzish 

 

4 

Dastur tuzish 

 

5 

Komp`yuterga kiritish va natija  

olish 

 

 

 

 

 

 

---

 

35 

 

 ҲАМКОРЛИКДА ЎҚИТИШ ТЕХНОЛОГИЯСИНИНГ КИЧИК 

ГУРУҲЛАРДА ИШЛАШ МЕТОДИ УЧУН ЎҚУВ ТОПШИРИҚЛАРИ 

 

O`quvchilаr o`zlаshtirishi lоzim bo`lgаn mаtеriаllаr yuzаsidаn o`quv  

tоpshiriqlаri 

 

№ 

O`quvchilаr o`zlаshtirishi lоzim bo`lgаn mаtеriаllаr 

yuzаsidаn o`quv  tоpshiriqlаri 

Tоpshiriqni bаjаrish 

yuzаsidаn 

ko`rsаtmаlаr 

 

 

Dаrslikdаgi  mаtnni  diqqаt  bilаn  o`qib  quyidаgi 

sаvоllаrgа jаvоb tоping vа tоpshiriqlаrni bаjаring: 

O`quvchilаr guruhi 

bilаn hаmkоrlikdа 

ishlаng 

 

 

 

O`quvchilаr jаmоаsi 

bilаn o`tkаzilаdigаn 

sаvоl-jаvоbdа fаоl 

ishtirоk eting. 

 

1. 

Algoritm, turlari, xossalari, berilish usullari 

2. 

Algoritimning blok sxema shaklida berilish usulini 

tasvirlang va misol keltiring 

3. 

Pascal dasturlash tili. Pascalda chiziqli dastur. 

4. 

Pascalda tarmoqlanuvchi va takrorlanuvchi dasturlar 

5. 

Pascalda qism dasturlar 

6. 

Satriy kattaliklar bilan ishlash 

 

АТАМАЛАР БИЛАН ИШЛАШ УЧУН ЎҚУВ ТОПШИРИҚЛАРИ 

 

Topshiriq. Atamalar raqamini ularning ta`rifi ilan juftlang.   

 

1 

Algоritm  

A  dasturlash  tilidagi  dasturni  mashina  kоdidagi 

dasturga aylantirib bеradi. 

2 

Algоritm ijrоchisi 

B  yuqоri  darajadagi  dasturlash  tilida  yozilgan 

dasturni bеvоsita bajarilishini ham ta’minlaydi.  

 

3 

Аlgоritmning хоssalari  D  Kоmpyutеr  uchun  dastur  tuzish  jarayoni  bo’lib, 

еchilishi  lоzim  bo’lgan  masala  algоritmi 

tarkibidagi  ko’rsatmalarni  EHM  tiliga,  ya’ni 

«mashina tili»ga o’tkazishdir 

4 

Аlgоritmning turlari 

E  algоritmda 

ko’rsatilgan 

buyruq 

yoki 

ko’rsatmalarni  bajara  оladigan  abstrakt  yoki  rеal 

(tехnik yoki biоlоgik) sistеma 

5 

Dastur 

F  birоr  maqsadga  erishishga  yo’naltirilgan,  ijrоchi 

bajarishi  uchun  mo’ljallangan  buyruqlarning 

kеtma- kеtligi tushuniladi 

6 

Dasturlash 

H  birоr  masalani  еchishda  elеktrоn  hisоblash 

mashinalari  bajarishi  lоzim  bo’lgan  amallarning 

izchil tartibidan ibоrat 

---

 

36 

7 

Kоmpilyatоr 

G  Uzluksizliklik, 

Aniqlilik, 

Tushunarlilik, 

Natijaviylik, Оmmaviylik 

 

 

8 

Intеrprеtatоr 

J  Chiziqli, tarmoqlanuvchi, takrorlanuvchi 

 

Topshiriq javobi: 1 –F;   2 – E;  3 –G;  4 – J;  5 –H;  6 – D;  7 – A;   8 – B;  

 

КЛАСТЕР ВОСИТАСИДА НАЗОРАТ ҚИЛИШ 

 

1 –topshiriq. Dasturlar yaratish vоsitalarini guruhlarga ajrating.  

 

1.  Makrоassеmblеr  MASM,  2.  PASCAL,  3.FORTRAN  4.  Visual  Cutt  for 

Windows  Professional  Edition  kоmpilyatоri,  5.  Visual  Basic  for  Windows, 

6.Kоmpilyatоr,  7. Intеrprеtatоr, 8. BASIC, 9. ALGOL, 10.DELPHI, 11.  C++, 12. 

VISUAL BASIC  

 

 

 

Klasterning javobi:  

Kоmpilyatоr va intеrprеtatоrlar– 6, 7.  

Dasturlar bibliоtеkasi – 1, 4, 5.  

Turli yordamchi dasturlar– 2, 3, 8, 9, 10, 11, 12.  

5.  Талабаларнинг  объектларни  таниш  ва  жараёнларни  тушуниши  учун 

расмли топшириқлар. 

---

 

37 

 

 

 

1. Rasmga izoh yozing. 

2.  

3.  

4.  

5.  

6.  

Жараёнларнинг кетма кетлигини аниқлаш учун топшириқлар. 

 

2 – topshiriq.  Masala eshish bosqichlarining ketma-ketlik zanjirini tuzing 

 

 

7.   

 

 

 

1.  Математик моделини тузиш 

2.  Дастурини тузиш  

3.  Масаланинг қўйилиши 

4.  Натижа олиш ва таҳлил қилиш 

5.  Алгоритмини тузиш 

2  – topshiriqning javobi: 3; 1; 5; 2; 4.  

Masala eshish 

bosqichlari

 

? 

? 

? 

? 

? 

---

 

38 

 Объектларни таққослаш учун Венн диаграммаси 

Chiziqli va Tarmoqlanuvchi jarayonlarni taqqoslang va  Venn diagrammasida 

ifoda eting.  

 

 

 

 

 

 

 

 

Кластер воситасида назорат топшириғи. 

2 

– topshiriq. Algoritmni quyidagi klasterda ifoda eting.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Chiziqli va 

Tarmoqlanuvchi 

jarayonlarni 

umumiy jihatlari. 

 

Tarmoqlanuvchi 

jarayonlarni o`ziga xos 

jihatlari 

 

Chiziqli 

jarayonlarni o`ziga 

xos jihatlari 

 

 

 

 

Algoritm xossalar 

 

Algoritm 

 

Algoritm turlari 

 

 

 

 

 

Algoritmning 

berilish usullari 

 

 

 

 

 

---

39 

 

1.  Chiziqli 

2.  Aniqlilik 

3. 

So’zlar orqali 

4.  Formula bilan 

5.  uzluksizliklik 

6.  Tarmoqlanuvchi 

7.  bl

оk-sхеmа  shаklidа,  

8.   tushun

аrlilik 

9.  jadvall

аrda,  

10. 

Takrorlanuvchi 

11. 

Natijaviylik 

12. 

Umumiylik 

 

Topshiriq javobi:  

Algoritm xossalar 2, 5, 8, 11,  12 

Algoritmning berilish usullari  3, 4, 7, 9. 

Algoritm turlari  1,  6,  10.

 

 

 

 

XULOSA  

Bugungi  globallashuv  jarayonida  ma`naviy-ma`rifiy    fanlarni  informatika 

bilan  uyg`unlikda  o`rganish,  informatika  va  axborot  texnologiyalarini  ushbu 

sohaga  tadbiq  etish  yo`llari  kompleks  tadqiq  qilindi.  Mazkur  tadqiqot,  bir 

tomondan,  O`zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  Farmonlari,  hukumat  qarorlari 

ijrosini  ta`minlash  maqsadida  zamonaviy  axborot  texnologiyalaridan  foydalangan 

holda  zamon  talablari  darajasida  malakali  mutaxassislar  tayyorlashni  ta`minlash, 

ularga  lozim  bo`lgan  shart-sharoitlar  yaratish  hamda  ajdodlarimizdan  qolgan 

noyob  manbalar  asosidagi  tadqiq  etilgan  ma`lumotlarni  axborot  texnologiyalari 

yordamida ta`lim tizimi dasturlari mazmunini boyitish ko`rsatib berildi. 

Loyiha  ishida  Informatika  va  axborot  texnologiyalari  fanini  o`qitish 

uslubiyoti  ishlab  chiqilgan,  o`qitish  samarasini  oshirish  uchun  vazifalari 

belgilangan,  algoritmlash  va    dasturlash  tillarini  Pascal  dasturlash  tili  misolida 

o`qitish uslubiyoti bo’yicha ishlanmalar ishlab chiqilgan. Bunda: 

-  Oliy  o`quv  yurtlarida  zamonaviy  dasturlash  texnologiyalarini  o`qitish 

sohasidagi muammolarni metodologik tahlil qilindi; 

---

40 

 

- Algoritmlashtirish, Pascal dasturlash  tillari  bo`yicha  adabiyotlar  to`plash, 

taxlil qilish va ularning imkoniyatlari bilan tanishildi; 

- Algoritmlarni  to’g’ri  tu’zish,  dasturlash  tillari  Pascal  misolida  asosiy 

tushuncha  va  mavzularini  aniqlash  va  ularni  o`qitish  uslubiyotini  bo’yicha 

ishlanmalar ishlab chiqildi; 

Oliy  o’quv  yurtlari  ta‘lim  yo’nalishlarida  informatika  va  axborot 

texnologiyalari  fanini  o’qitishda innavatsion,  yangi  pedagogik texnologiyalarni 

va metodlarni qo’llash ta’lim samoradorligini oshirishda yaqshi natijalar berishi 

aniqlandi. 

Oliy  o’quv  yurtlari  ta‘lim  yo’nalishlarida  Informatika  va  axborot  

texnologiyalari  fanining  zamonaviy  dasturlash  texnologiyalari  modulini  

o’qitishda  bir  qancha  metodlar  ishlab  chiqildi  va  ochiq  darsda  qo’llanildi. 

Informatika  va  axborot  texnologiyalari    fanini  o’qitishda  qo’llash  mumkin 

bo’lgan yangi interaktiv metodlar ishlab chiqildi.  

Yangilanib,  rivojlanib  borayotgan  Informatika  va  axborot  texnologiyalari 

amaliy hamda ijodiy tafakkurga xos xususiyatlarni  hisobga olib yaratilgan. Amaliy 

jihatdan  tadqiqot  materiallaridan  oliy  o’quv  yurtlarida  “Informatika  va  axborot 

texnologiyalari”  fani  “Oliy  matematika”,  “Elementar  matematika”  va  “Fizika” 

fanning nazariy va amaliy xulosalariga tayanadi va 1 yoki 2 yoki 3 – semestrlarda 

o’qitiladi. Dasturni amalga oshirish o’quv rejasida rejalashtirilgan oliy matematika 

va fizika fanlaridan olingan nazariy va amaliy bilimlarga tayanadi. Shu bilan birga 

olib  borilgan  tadqiqot  natijalari  oliy  ta’lim  tizimida  uzluksiz  ta’lim  tizimini 

rivojlantirishda,  kadrlar  tayyorlashning  istiqbolli  dasturlarini  ishlab  chiqishda, 

institutlar  moddiy-texnik  bazasini  rivojlantirish,  ta’limni  axborotlashtirishni 

ta’minlaydi. 

 

 

 

---

41 

 

Foydalaniladigan adabiyotlar 

 

1. 

Абдуқодиров  А.А.    Информатика  ва  ҳисоблаш  техникаси  асосларини 

ўқитиш услубиёти.  – Тошкент: Ўқитувчи, 1993. – 60 б. 

2. 

Абдуқодиров А.А. Масофали ўқитиш моделлари ва уларнинг синфлари 

// Физика, математика ва информатика. – Тошкент: «Шарқ» , 2004. – № 5. – Б. 

50-56. 

3. 

Абдуқодиров  А.А.  Ахборот  технологиялари  ва  масофали  ўқитиш.- 

Тошкент: Истеъдод, 2006. – ….б 

A.  Abduqodirov «Algoritm, dastur, EHM», T.: «O`qituvchi», 1992 y. 

4. 

A.Siddiqov «Sonli usullar va programmalash», T.: «O`zbekiston»,2001 y. 

A.  Sattorov,  B.  Qurmonboev  «Informatika  va  hisoblash  texnikasi  asoslari»  T.: 

«O`qituvchi», 1996 y. 

5. 

T.  X.  Xolmatov,  N.  I.  Taylaqov  «Amaliy  matematika,  dasturlash  va 

komp`yuterning dasturiy ta`minoti» T.: «Mehnat», 2000 y. 

6. 

T.  X.  Xolmatov,  N.  I.  Taylaqov,  U.  A.  Nazarov  «Informatika  va  xisoblash 

texnikasi» T.: «O`zb.M.E.», 2001 y. 

7. 

Faronov V.V. Turbo Paskal 7.0. Uchebnoe posobie. M.: Nolidj., 2002g.  

8. 

Aripov M., Xaydarov A. Informatika asoslari T. “O`qituvchi” 2002y.  

9. 

Holmatov 

T.X.,Toyloqov 

N.I. 

Amaliy 

matematika,dasturlash 

va 

kompyuterning dasturiy ta’minoti. T.Mexnat, 2000 y.  

10.  SH.Nazirov. Dastrurlash tillari. T.2007 y.  

11.  Юлдашев  У.Ю.,  Закирова  Ф.М.  Методика  преподавания  информатики  : 

учеб.пособие.  Ч.  1.  –  Ташкент:  ТГПУ,  2004.  …с.;  Ч.  2.  .  –  Ташкент:  ТГПУ, 

200... – …с.  

12.  Юлдашев  У.  Информационные  технологии.  Ч.  2.  –  Ташкент:  ТДПУ, 

2007. – 102 с. 

13.  Ҳайитов  А.  Ғ.  Ўқув  материалига  педагогик  ишлов  бериш  //  Узлуксиз 

таълим – Тошкент: нашриёт, 2004. – № 3. – Б.46-52. 

22. Азизхўжаева Н.Н. Педагогик технология ва педагогик маҳорат. Тошкент: 

ТДПУ, 2006

. 

---

42 

 

 

Internet veb-saytlar ruyxati 

1.  http:// informatika. freent.uz 

2. 

www.tehnolgi.ru

 

3. 

www.internet.ru

 

4. 

www.microsoft.com

 

5. 

http://www.ictcouncil.gov.uz

  –O’zbekiston  Respublikasida  qabul 

qilingan qonun va qarorlar. 

6. 

http://www.gov.uz

 –O’zbekiston Respublikasi Xukumat portali. 

7. 

http://www/ziyo.edv.uz

 - OO’MT Vazirligi Veb-sayti. 

8. 

http://www/tsue.fan.uz

 - TDIU Veb-sayti. 

9. 

http://www.uzinfocom.uz/lang/uzb

  -  "UzInfoCom"  Kompyuter  va 

Axborot  Texnologiyalarini  Rivojlantirish  va  Joriy  Etish  Markazi 

ko’magida ishlab chiqilgan. 

 

 

 

---

43 

 

ILOVALAR 

 

  

Mavzu: 

Dasturlash 

vositalari. 

Dasturlash  

tillari va ularning 

klassifikasiyasi.

 

---

44 

 

 

 

 

---

45 

 

 

 

 

---

46