I bob. Zamonaviy adabiyotshunoslikda strukturalizmning o`rni…10-40

I BOB ZAMONAVIY ADABIYOTSHUNOSLIKDA STRUKTURALIZMNING O`RNI

1. Adabiyotshunoslikda struktual metodning kirib kelishi va rivojlanishi

Strukturalizm –yangi fan bo`lib, u XX asrning o’rtalarida Fransiyada vujudga kelgan.Keyinchalik esa boshqa G`arb mamlakatlariga tarqala boshlagan.XX asrning 60-yillarida Rossiyada professor Lotman rahbarligida struktural markaz tashkil etilgan. Strukturalizm atamasi Sharq adabiyotida (o`zbek adabiyotida) XXI asrning boshlarida Yevropa xalqlari adabiyoti ta`sirida kirib kela boshladi. Strukturalizm atamasi asosan aniq fanlar (matematika, geometriya, fizika, kimyo...)ga nisbatan qo`llanilgan bo`lib, adabiyotshunoslikda struktur atamasining ishlatilishi aniq fanlarga xos unsurlarni ijtimoiy fanlarga yaqinlashtirishni ko`rsatadi.

Struktural metodlar yoki strukturalizm odatdagi filologik sohalardan quydagi xususiyatlari bilan farqlanadi.

1. 
   An`anaviy adabiyotshunoslik badiiy asar bilan shug`ullansa, strukturalizm esa badiiy matnni tadqiq etadi.
   
2. 
   Butunlay yangi usullar bilan ish ko’radi.
   
3. 
   Siyqasi chiqqan an’anaviy tadqiqlardan qochish. Masalan, “O’tkan kunlar”ni strukrur tahlil qiladigan bo’lsak,unga matn sifatida qaraymiz.
   

4. 
   An’anaviy filologiya sohalarida qatiy ta’riflar ,qoidalar, jadval va sxemalar asosida ish ko’rsa,sujet voqealar tizimiga e’tibor qaratilsa,strukturalizmda esa bunday ta’rif va tavsiflar yo’q.Bunda asosiy e’tibor matn mohiyatiga qaratiladi.
   
5. 
   Strukturalizmda matn bo`laklari orasidagi aloqa bog`lanishlarga asosiy o`rin beriladi.Masalan,mashhur yozuvchi Chexov yozganidek: “Agar asarda bitta miltiqni keltirdingmi u ,albatta ,hech bo`lmasa bir marta otilishi kerak”.
   
6. 
   An’anaviy adabiyotshunoslik asosiy e’tiborni muallifga qaratadi.Strukturalizm esa muallifni vaqtincha bo‘lsada unutib,matn bilan shug’ullanadi.Matn doirasida muallifga o‘rin yo‘q.Badiiy matinda muallif undagi obrazlardan biri sifatida qatnashadi.Roviy-hikoyachi sifatida ishtirok etadi.