I-bob yuzasidan xulosalar

V.V.Boykoning “Empatik qobilyat darajasi”



Natijalar

	4,1			Ratsional empatiya
5,5				Emotisonal empatiya
		4,5		Intiutiv empatiya
3,8				Ustanovkalar, hamdardlik
				empatiyasi

Ta'sir qobilyati empatiyasi

_4,8 4,3
Inditifikatsiya empatiyasi

Ko’rib turganimizdek bu metodika bo’yicha ham mashg’ulotlardan so’ng o’sish kuzatildi. Ayniqsa Identifikatsiya shkalasi ancha yuqori ballarni tashkil etdi. Metodikaning umumiy hisob qiymati esa 24.2 darajani tashkil etdi. Bu baholash mezoni bo’yicha o’rta darajani tashkil etadi. Qolgan shkalalarda ham o’sishni ko’rishimiz. Ikkala metodikani ba’zi shkalalarini solishtirsak olib borayotgan tadqiqotimizning besamar emas ekanligiga guvoh bo’lasiz. Misol uchun:

TSOV – 4	Boyko
Ijtimoiy muhit	Identifikatsiya empatiyasi
Stereotiplar va ustanovkalar
	60

Ushbu shkalalar bo’yicha bir-birini darajalari solishtirilsa o’sish kuzatilayotganini ko’rishimiz mumkin.Yoki boshqa shkalalar:

TSOV – 4	Boyko
Oilaviy munosabat	Ustanovkalar, hamdardlik
Kasbiy faoliyat	empatiyasi

Bu shkalalarni ham bir-biriga solishtirsa o’sishni kuzatishimiz mumkin.Biz bekorga aynan shu shkalalarni ham solishtirishga tanlab olmadik. Chunki ularda ma’no jihatdan bir-biriga o’xshashdir.
Demak ijtimoiy persepsiya qobiliyatlari kognitiv usullarni shakllantiradi. Yuqorida ko’rib o’tganizdek farazimiz o’zini oqladi. Undan tashqari tadqiqotimiz yanada samaraliroq va ishinchliroq bo’lishi uchun qo’shimcha metodika sifatida “Insonning ijtimoiy-psixologik munosabatlar diagnostikasi, motivatsion ehtiyoj sohasini o’rganuvchi” metodikasini tanlab oldik.

“Insonning ijtimoiy-psixologik mubosabatlari diagnostikasi, motivatsion ehiyoj sohasini o’rganuvchi metodika”

Ushbu metodika O.F Potemkina tomonidan yaratilgan bo’lib shaxs ijtimoiylashuvi jarayonida ro’y beradigan voqea-hodisalar va tajribalarni o’rganishda yaxshi qo’l keladi. Metodikada ijtimoiy-psixologik ustanofkalar o’rganilib ular quyidagilar: “alturizm – egoizm”, “jarayon – natija”, “ozodlik – kuch”, “mehnat – pul”. Metodika savol-javob ko’rinishida bo’lib, o’zida suyejetli va xarakterli xulq-atvorni nomyon etadigan savollar mavjud. Sinaluvchilar savollarga ha yoki yo’q deb javob berishadi. Yuqoridagi shkalalar inson faoliyatining har bir jarayonini qamrab olmasada, insondagi uning qarshiligi, ichki olami, kechinmalarini ochib bera oladi.

Metodikaning maqsadi: shaxslararo munosabatlarda ijtimoiy-perseptiv ustanovkalarni tadqiq qilish.

Ikkala guruhda metodika o’tkazildi. Umumiy sinaluvchilar soni 30 tani tashkil etdi.

Yuqorida ta’kidlab o’tganimizday ijtimoiy persepsiyani shakllanishiga shart-sharoit yaratilgan guruh bilan ijtimoiy persepsiya shakllanishiga shart-sharoit yaratilmagan guruhlar o’rtasidagi tafovutni ochish maqsadida biz ushbu metodika orqali korrelatsion ishlanmasini ishlab chiqdik. Metodika quyidagi baholash mezoni orqali baholanadi:

Yuqori ko’rsatkich (22 dan 32 gacha)

O’rta ko’rsatkich (11 dan 22 gacha)

Past ko’rsatkich (0 dan 11 gacha)

Birinchi bora ikkala guruhda o’tkazgan sinovlarimizda quyidagi natijalar nomoyon bo’ldi:

202 guruh talabalari natijalari Har bir shkalalar o’rtacha arifmetik qiymat
Yuqori ko’rsatkich	O’rta ko’rsatkich	Past ko’rsatkich
24	16.5	9
Umumiy o’rtacha arifmetik qiymat 19.2

205 guruh talabalari natijalari Har bir shkalalar o’rtacha arifmetik qiymat
Yuqori ko’rsatkich	O’rta ko’rsatkich	Past ko’rsatkich
20	18.5	7
Umumiy o’rtacha arifmetik qiymat 19.8

Metodikada Komogorova-Smirnova kriteriyasida mavjud bo’lgan kiritik qiymatlar hisobida va Shapiro-Uilka kriteriyalar orqali hisob-kitob qilindi. Korreliyatsiyada K.Pirson korrelyatsiyasidan foydalanildi, formula Kronbaxa. Matematik hisob-kitobda SPPS dasturidan foydalanildi. Komogorova-Smirnova kritik qiymatida p=0.170(p>0.05) narmal holatda testing ishonchli ekanligi bildirdi. Shapiro-Uilka kritik qiymati bo’yicha esa p=0,150(p>0,005) tashkil etdi va testdagi natijalar kriteriyalar bo’yicha mos ekanligi ochiqlandi. Korrelyatsiya hisob-kitobida ijtmoiy persepsiya mavjud barqaror. Lekin hali ijtimoiy persepsiya shakllanishiga ta’sir etuvchi psixologik jarayonlar o’tkazilmagan edi. Endigi maqsad o’tkazilgan mashg’ulotlardan keyin ijtimoiy persepsiyaning shakllanganligi aniqlash qolgan edi. Korrelyatsiydan shu ma’lum bo’lganki, testning validligi mavjud bo’lib o’tkazilayotgan metodika umumiy qiymatlarining oshib borishi yoki tushib borishi ijtomoiy persepsiyaning inson psixikasiga ta’sirini ko’rsatib beradi. Qiymatlar, kritik jadvallardan kelib chiqqan holda yuqorida birinchi bora o’tkazilgan sinovlardan ma’lum bo’ldiki, agar ijtimoiy persepsiya shakllanishiga shart-sharoit yaratilsa kognitiv omillar boshqa faktorlarda ham shaxslararo munosabatlarda ham ijobiy o’zgarishlarni ko’rishimiz mumkin. Shu kabi jihatlar hisobga olgan holda aytishimiz mumkinki, ijtimoiy persepsiya psixologik jihatdan har bir o’rinda va jabhada zarur ekan.

205 guruh talabalari natijalari Har bir shkalalar o’rtacha arifmetik qiymat
Yuqori ko’rsatkich	O’rta ko’rsatkich	Past ko’rsatkich
21	17.2	10
Umumiy o’rtacha arifmetik qiymat 18.6

202 guruh talabalari natijalari Har bir shkalalar o’rtacha arifmetik qiymat
Yuqori ko’rsatkich	O’rta ko’rsatkich	Past ko’rsatkich
27	14.5	8
Umumiy o’rtacha arifmetik qiymat 24.5

Ko’rib turganizdak ikkinchi bora tahlildan so’ng umumiy qiymatlar ko’tarilgan yoki tushgan. E’tiborli jihati shundaki mashgulotlar olib borilgan 202 – gruhda qiymatlar avvalgi natijadan bir muncha yuqori chiqdi. Solishtirishlar natijasida shu ma’lum bo’lidiki, agar ijtimoiy persepsiya shakllanishiga shart-sharoit mavjud bo’lsa kognitiv omillar va boshqa psixologik jihatlar yaxshi rivojlanishi olib kelishi aniqlandi.

III BOB YUZASIDAN XULOSALAR
Empirik tadqiqotladan shu ma’lum bo’ldiki, olib borilayotgan ishllarimizning o’z samarasi o’laroq har bir shaxsda yuz berayotgan ichki individual holat, boshqa shaxsda to’laqonli ravishda mos tushmasligi tufayli ularni ma’lum bir mushtarak sababiyat va maqsadlarda birlashtirish orqali ijtimoiy anglanganlik, ya’ni o’zaro tushunilishni yo’lga qo’yilgan bo’lsagina ma’lum bir tadqiqotni to’g’ri amalga oshirgan bo’lar ekanmiz. Ushbu tadqiqot ishida ijtimoiy persepsiyani shakllanishi uchun shart-sharoit yarqatilgan holda tadqiqot olib borildi. Bu uchun biz “TEAM BUILDING” mashg’ulotlaridan foydalandik, ushbu mashg’ulot orqali biz o’zaro munosabatlarda kamchiliklar va yetishmovchiliklar ustida ish olib borildi, bir-birlarining ichki olami haqida habar topishdi. Ushbu jarayon ularni bir-biriga bo’lgan munosabatlarini o’zgarishiga sababchi bo’ldi desak mubolog’a bo’lmaydi.

Emprik natijalar shuni ko’rsatdiki, 202 – guruh bo’yicha TSOV – 4 metodikasi o’tkazilgan birinchi sinovlardimizda 116.92 chiqqan bo’lsa, keyingi ikkinchi bor o’tkazgan sinovlarimizdan so’ng 98 ni tashkil etdi. Empatik qobilyat darajasi metodikasi bo’yicha o’tkazilgan 17, 92 chiqdi, ikkinchi bora o’tkazilgan sinovlarimizdan 24,2 ni tashkil etildi. Bundan kelib chiqqan holda shuni aytishimiz mumkinki, ko’rsatkichlarda o’zgarishlar yuz berdi, ya’ni TEAMBUILDING mashg’ulotlarimiz o’z samarasini berdi. 205 – guruh bo’yicha o’tkazilgan sinovlarimizdan so’ng TSOV – 4 metodikasi natijalari 125, 53 tashkil etdi va ikkinchi bora o’tkazilgan epmirik sinovlardan so’ng 125,6 ni tashkil etdi. Empatik darajada birinchi bora o’tkazilgan natija 18,8 ni tashkil etgan bo’lsa, ikkinchi bora o’tkazilgan natija esa 16,9 ni tashkil etdi. Bundan kelib chiqqan holda aytishimiz mumkinki, o’tkazilgan tadqiqotimiz natijalarida o’zgarishlar mavjud va tadqiqotimiz o’z samarasini berdi.

Kognitiv jarayonlarda insondagi miya faoliyati bilan bog’liq bo’lgan holda o’zaro shaxslararo emotsional kechinmalar almashinuvi sodir bo’lishi kognitiv jarayonlarining motivatsiyasiyasiga yoki teskari jarayonga sababchi bo’lar ekan. Insonlarning emotsional qoniqishi uning umum faoliyatiga ta’sir o’tkazib kelajak poydevorini qurilishiga katta zamin yaratadi. Bizning taqiqot ob’yektlarimizdan kelib chiqqan holda ularning ijtomoiylashuvi aynan tenqurlari va do’stlari orasida ko’proq yuz berayotgani uchun, ularning o’zaro munosabatlarini o’rganishni maqsad qilib oldik.

Umum qilib olganda empirik tajribalarimiz shunday xulosa berdiki, ijtimoiy persepsiya shakllangan joyda kognitiv usullar rivojlanishiga olib kelar ekan. Shuni qo’shimcha qilib aytishimiz mumkinki, har qanday tadqiqot olib borilishi uchun ma’lum bir farzlarimizni to’g’ri chiqishi uchun, ushbu jarayonlarning shakllanishiga imkon yaratib berishimiz zarur ekan. Shunda tadqiqot to’la qonli to’g’ri chiqar ekan.

UMUMIY XULOSA

O’tkazilgan tajriba natijalaridan xulosa qilish mumkinki, o’spirin yoshdagi talabalarga voqea – hodisalarni maydonga tob’e tarzda idrok qilish xos bo’lib, asta – sekin ulg’aygani sayin ularning idroki mustaqil shaklga ega bo’lib boradi. Maydonga tobe’lik yoki mustaqillik yoshga bog’liq hodisa ekan, maydondan mustaqil idrok qilish psixologik taraqqiyotning yuqori bosqichidir.

Shu nuqtai nazardan, kognitiv uslubning asosiy vazifasi tashqi olamdan kelayotgan axborotlarni shunchaki qabul qilish va qayta ishlashdan iborat emas, balki tayanch bilish jarayonlarini koordinatsiya qilish va boshqarishdan iboratdir. Kognitiv uslub borliq va sub’yekt o’rtasidagi vositachi bo’lib, u bevosita individual moslashuvchan jarayonlarning kechishiga o’z ta’sirini ko’rsatadi. Kognitiv uslublar bevosita intellektual faoliyatning mahsuldorligiga javob bermaydi, topshiriqlarni to’g’ri va tez bajarilishiga aloqador emasligi tufayli ham u qobiliyat emas. Biroq, kognitiv uslublar axborotlarni qayta ishlash jarayonini tashkil etish uchun mas’ul bo’lganligi sababli, ularni metakognitiv qobiliyat deb atash mumkin. Metakognitiv qobiliyat intellektual o’zini – o’zi boshqarish va intellektual faoliyat samaradorligiga aloqadordir.
Mazkur omillar yuzasidan, talabalarda kognitiv uslublarning shakllanish muammosini o’rganishga qaratilgan mazkur ishimiz natijalari tahlili bir qator psixologik xususiyatlar mavjudligini ko’rsatdi. Tadqiqot ishida talabalarda kognitiv uslublarni shakllanishiga ta’sir etuvchi psixologik omillar, yosh davrining kognitiv o’zlashtirishdagi ahamiyati, ijtimoiy-perseptiv qobiliyatlarning mazkur yosh davrida va kognitiv sohada rivojlanish jihatlari o’rganildi va tadqiqi etildi.
Talabalarda kognitiv uslublarning shakllanishida psixologik treninglar qo’llash zarurligi aniqlandi
Biz tadqiqotimizda ushbu farazni ilgari surgan edik:
Bizningcha talablarda Ijtimoiy persepsiv omillar ta’sirida kognitiv qobilyatlarni shakllanishi mumkin.
Tadqiqot davrida olingan natijalar ilgari surilgan farazni tasdiqladi va ushbu

62

xulosalarga kelishimizga asos bo’ldi:

1. 
   Adabiyotlar tahlilidan ko’rinadiki, kognitiv uslublarning shakllanishi yosh davrlari bilan bog’liq ekan.
   

2. 
   Talabalarda kognitiv uslublarni shakllantirishga guruhiy muhit o’zaro ta’sir
   

ko’rsatadi.

3. 
   Talabalarda kognitiv uslublarni shakllanishi ijtimoiy-persptiv qobiliyatlarning
   

rivojlanganlik ko’rsatkichi bilan baholanadi.

4. 
   Ijtimoiy-perseptiv qobiliyatlarni kognitiv uslublarni rivojlanishiga ta’sir
   

o’tkazishi shaxsdagi maqsad va idellarni yorqinroq namoyon bo’lishiga xizmat qiladi.

63

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. Drujinin V.N. Aqliy voqelik ontologiyasi // Seriya-14. Umumiy psixologiya. –
2005.

2. 
   Kognitiv psixologiya. Jon Anderson – SPb. 2-seriya. – 2014
   

2. 
   Kognitiv psixologiya. R. Solso. – SPb. – №4-2014 4. Jan Piaje. «Sevimlilar». Ed
   

5. 
   Umumiy psixologiyaga kirish. Abduraxmanov R.A. – Moskva-Voronej.
   

5. 
   Maslou A. Motivatsiya va shaxsiyat. – Sankt-Peterburg: Evrosiyo, 2004 yil.
   

5. 
   Morozov A.V. Psixologiya tarixi: darslik. M.: Akademik loyiha, 2004 yil.
   

5. 
   May R. Xavotirning ma’nosi. – M .: «Sinf» mustaqil firmasi, 2001 yil.
   

9. Petrovskiy A.V., Yaroshevskiy M.G. Psixologiya tarixi va nazariyasi – Rostov-

10. 
    Rojers K. Mijozlarga asoslangan terapiya. K .: «Vakler», 2007 yil.
    

10. 
    Frankl V. Doktor va ruh. Sankt-Peterburg: Yuventa, PSYLIB, 2004 yil.
    

10. 
    Hall St., Lindsay G. .. Shaxs nazariyalari. M .: «KSP +», 2007 yil.
    

10. 
    Hyell L., Zigler D. Shaxs nazariyalari. Asosiy fikrlar, tadqiqotlar va qo’llash.
    

14. 
    P.I.Ivanov. M.E.Zufarova. “Umumiy psixologiya” T.: 2017.
    

14. 
    Abramova G.S. Vozrastnaya psixologiya. -M.: Yekaterenburg. 2001
    

14. 
    A.A.Rean. Psixologiya cheloveka.Ot rojdeniye do smerti. SANKT-
    

PETERBURG. «praym-YEVROZNAK» Izdatelskiy Dom «NEVA. MOSKVA OLMA-PRESS» 2002

17. 
    Zaxarova A. V., Xudobina B. Yu. Vzaimodeystviye kognitivnogo i emotsionalnogo komponentov samootsenki v mladshem shkolnom vozraste // Noviye issledovaniya v psixologii i vozrastnoy fiziologii. M., 2000.
    

17. 
    Golovin S.Yu. Slovar psixologa-praktika. - Minsk: Xarvest. 2001
    

17. 
    Kulagina I.Yu. Vozrastnaya psixologiya.- M.: Izd-vo URAO. 1997
    

20. 
    Psixologiya lichnosti. Tekstы. Pod red. Yu.B.Gippenreyter, A.A.Puzyreya.M.,
    

2005.

64

21. 
    Kulagina I.Yu. Vozrastnaya psixologiya.- M.: Izd-vo URAO. 2001.
    

21. 
    Hayitov O.E. Psixodiagnostika va amaliy psixologiya: Elektron darslik. – T., TDIU. 2005.
    

21. 
    Z.Nishanova „Psixodiagnostika va eksperimental psixologiya“
    

21. 
    Hayitov O.E., Lutfullayeva N.X. Psixodiagnostika va amaliy psixologiya.
    

25. 
    T.V. Kornilova, G.V. Paramay. Kognitiv o'rganish usullari:
    

25. 
    Egorova M.S. Individual farqlar psixologiyasi. M., 1997 yil.
    

25. 
    Klimov E. L. Asab tizimining tipologik xususiyatlariga qarab individual faoliyat uslubi, Qozon: KSU, 2002 yil.
    

25. 
    Kognitiv uslublar. Ilmiy va amaliy seminar tezislari (tahrirlangan V. Kolga), Tallinn, 2006 yil.
    

25. 
    Libin A.V. Differentsial psixologiya. M .: Sense, 2001 yil.
    

25. 
    Tolochek V. L. Faoliyat uslublari: Faoliyatning o'zgaruvchan sharoitlari bilan uslublar modeli. M., 2002 yil.
    

25. 
    Kognitiv uslublar. Shaxsiy ong tabiati haqida. 2-nashr., Qayta ko'rib chiqilgan. - SPb. Piter, 2004 yil.
    

25. 
    Xolodnaya M. A. Aqliy psixologiya: tadqiqot paradokslari. - Tomsk: Tomsk nashriyoti, universitet; M .: "Barlar" nashriyoti, 1997.
    

25. 
    Shkuratova I. M. Kognitiv uslub va aloqa. Rostov n / a: Rost nashriyoti, ped, un-that, 1994 yil.
    

25. 
    Allinson, C. U. va Xeyz, J. "Kognitiv uslublar indeksi: tashkiliy tadqiqotlar uchun sezgi-tahlil o'lchovi", Menedjment tadqiqotlari jurnali 1996
    

25. 
    Atherton, J.S. O'qitish va o'qitish: Pask va Laurillard, 2003
    

25. 
    Beiri, J. "Murakkablik va soddalik, kognitiv va imtiyozli xatti-harakatlardagi shaxs o'zgaruvchisi sifatida" Dorsey Press, Homewood, IL, 1961 yil.
    

25. 
    Kerey, J.M. "MIS / DSS tadqiqotlarida kognitiv uslub masalasi", 1991 yil.
    

25. 
    Riding, R.J. va Cheema, I. "Kognitiv uslublar - umumiy nuqtai nazar va integratsiya.", Ta'lim psixologiyasi (11: 3/4) 1991
    

65

39. 
    Riding, R.J. va Sadler-Smit, E. "O'quv materialining turi, kognitiv uslub va o'qitish samaradorligi.", Ta'lim bo'yicha tadqiqotlar (18: 3) 1992 yil, 323-340 betlar.
    

39. 
    Vitkin, H.A., Mur, C.A., Goodenough, D.R., and Cox, P.W. "Sohaga bog'liq va sohadan mustaqil kognitiv uslublar va ularning ta'limga ta'siri" Ta'lim tadqiqotlari sharhi (47: 1), Qish 1997 yil
    

66