I bob. Yuqori sur’atlarda iqtisodiy o‘sish hodisasi

1.2. Tashqi savdoning o‘sishi
O‘zining tobora o‘sib borayotgan sanoat qudratiga tayanib, Yaponiya asta-sekin dunyodagi eng yirik sanoat mahsulotlarini eksport qiluvchi mamlakatlardan biriga aylandi. 1957-1973 yillarda Yaponiya eksportining hajmi deyarli 10 baravar oshdi. 50-yillarning oxiridagi eksport qiymatining 20-25 foizini tashkil etgan to‘qimachilik elektr jihozlari, tikuv mashinalari, kameralar, televizorlar va boshqa mahsulotlarning eksporti orqada qolib, po‘lat, kemalar, avtoulovlar, radiolar, optik qurilmalar kabi ko‘plab og‘ir sanoat mahsulotlariga yo‘l ochib berdi. 1973-yilda to‘qimachilik mahsulotlari eksport qiymatining atigi 9 foizini, mashina va uskunalar - 55 foizini, metall va metall buyumlar - 18,5 foizini, kimyoviy mahsulotlar - taxminan 6 foizini tashkil etdi. Bundan tashqari, agar ilgari jahon bozorlarida Yaponiya asosan nisbatan past sifatli va murakkabligi past bo‘lgan tovarlarning savdosi bilan shug‘ullangan bo‘lsa, 60-yillarning oxiriga kelib Yaponiya yuqori sifatli, texnik jihatdan murakkab mahsulotlar yetkazib beruvchi davlat sifatida obro‘ga ega edi.
Asosiy tabiiy boyliklarning har qanday zaxiralaridan mahrum bo‘lgan Yaponiya sanoatning jadal rivojlanishini ta’minlash uchun xomashyo va yoqilg‘i importini yildan-yilga ko‘paytirishi kerak edi. Jahon bozorlarida ushbu tovarlarning narxi uzoq vaqt barqaror bo‘lganligi va hatto pasayganligidan foydalanib, Yaponiya o‘z hududida qayta ishlashning to‘liq tsiklini tashkil etib, xomashyo importini afzal ko‘rdi. 1957-1973 yillar uchun import hajmi qariyb 7 baravar oshdi, davr oxirida xomashyo uning qiymatining uchdan bir qismini, mineral yoqilg‘i esa qariyb 22 foizni tashkil etdi (shu jumladan, neft 16 foiz). Avvalgidek, import ulushining 15% dan ortig‘i oziq-ovqat mahsulotlariga to‘g‘ri keldi. 50-yillarning oxiridan boshlab Yaponiya aholisining asosiy oziq-ovqat mahsuloti - guruchga bo‘lgan ehtiyojini mahalliy ishlab chiqarish hisobiga qondira olgan bo‘lsa-da, aholi turmush darajasining ortishi har xil turdagi oziq-ovqat importini kengaytirishni talab qildi (birinchi navbatda, chorvachilik mahsulotlari va mevalar).
Mashina va uskunalarga kelsak, Yaponiyaning G‘arbiy mamlakatlarning yetkazib berishiga bo‘lgan qaramligi sezilarli darajada kamaydi (hali ishlab chiqarishga qodir bo‘lmagan, ilm-fan talab qiladigan texnologiyaning eng kichik guruhidan tashqari) va 70-yillarning boshlarida ushbu tovarlarning importdagi ulushi 10% dan kam bo‘lgan.
Jahon bozorlariga yapon tovarlarining hujumi shu qadar kuchli ediki, importning o‘sishiga qaramay, 60-yillarning ikkinchi yarmidan boshlab Yaponiyaning savdo muvozanati balansi doimiy ravishda pasayishni boshladi, bu esa unga sezilarli valyuta zaxiralarini to‘plashga imkon berdi va kapitalni faol ravishda eksport qilishni boshladi. 1951-1970 yillarda chet elda Yaponiyaning sarmoyalari taxminan 2,7 milliard dollarni tashkil etdi, shundan 1,88 milliard dollar yoki 70 foizga yaqini 1960-yillarning ikkinchi yarmida kiritilgan sarmoya hisoblanadi.
O‘sha davrda ishlab chiqarish sanoati, albatta, mamlakat iqtisodiy o‘sishining lokomotivi rolini o‘ynadi. Iqtisodiyotning boshqa sohalariga kelsak, ularning taqdiri boshqacha edi.