I-bob. Xalqaro xizmatlar sohasida mehmonxona xo’jaligining rivojlanish xususiyatlari

2.1. O‟zbekistonda mehmonxona xo‟jaligi rivojlanishining ijtimoiyiqtisodiy asoslarini tahlil etish

Yurtimiz hayotida yaqinda chiqqan va hozirda amaliyotda tadbiqini topayotgan O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “O`zbekiston Respublikasida 2016-2020 yillarda xizmat ko‟rsatish va servis sohasini rivojlantirishni jadallashtirish chora-tadbirlar to`g‟risida”¹¹ gi qarori turizm xizmat sohasining va shu bilan birga mehmonxonalar rivojlanishiga asos hisoblanadi.
Haqiqatan ham, hozirgi vaqtda turizm ko‟pgina rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlar iqtisodiyotining fundamental asosi bo‟lib qolgan davrda, ya‟ni dunyo mamlakatlarida xizmatlarning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 60-80 foiz tashkil etganda, bu sohada iqtisodiyotda band bo‟lgan aholining qariyb 70 foiz mehnat qilayotgan va aholining iste‟mol xarajatlari tarkibida bu sohada 60 foizni tashkil etganda vaholang bu ko‟rsatgich bizda 10-15 foizni tashkil etish ajablanarli holdir.
Turizmni tashkil etish tarkibiy qismlaridan birinchilaridan turistlarni mehmonxonalarga joylashtirish va ularga kommunal xizmat ko‟rsatish, hamda ovqatlantirishni tashkillashtirish, davlat xizmatlaridan: bu sohaga kadrlar tayyorlash, turli havo, suv, daryo portlari, madaniy vaqti chog‟liq ishlari, xususiy xizmatlar, turli turistik mollarini ishlab chiqarish, sayohat qilish, xususiy xizmatlar va boshqa tarmoq soxalarini rivojlantirish asosiy ishlardan hisoblanadi va bularning natijasida mamlakatimizda valyuta almashtirish, aholining turli xizmat sohalarida bandligi, turli investitsiyalar jalb etilishi va natijada davlat daromadi ko‟payib, milliy boyligi ortishi ko‟zda tutiladi.
O„zbekiston yangi XXI asrga shaxdam qadamlar bilan kirib keldi. XXI asr turizm va sayyohlik asri bo„ladi deb bashorat qilinmoqda. XXI asrda turizm o„zining salmoqli hissasi bilan respublika budjetida valyuta tushumini ta‟minlaydi. Bunga respublikamizda har tomonlama imkoniyatlar va asoslar yetarli. Faqat zamonaviy turizmni rivojlantirish strategiyasini hayotga tatbiq etib, turizm sohasini yuqori pog„onalarga ko„tarish imkoniyatini yaratishimiz kerak. O„zbekistonda turizm yangi soha hisoblanmaydi, bu soha qadimdan mavjud bo‟lgan, faqat bizning oldimizda turgan vazifa turizmni yangicha strategiya asosida rivojlantirish va istiqbolini belgilashdir. Bu yutuqlarga erishish uchun, oldimizda turgan qator muammo va kamchiliklarni aniqlashimiz va hal qilishimiz zarur. Buning uchun bizga turizm korxonalarini, shu jumladan, mehmonxonalar faoliyatini iqtisodiy tahlil qilish juda kata yordam beradi. Mehmonxona – kechayu-kunduz, uch smenada, yigirma to‟rt soat davomida murakkab texnologik jarayonlar sodir bo‟luvchi korxona bo‟lib, u yerda taklif etiladigan xizmatlar turistlar uchun eng avvalo qulay va xavfsiz bo„lishi kerak¹². Mehmonxona individual va jamoaviy joylashtirish vositasi sifatida jihozlangan aniq nomerlar soniga hamda kategoriyasiga qarab xizmatlar yig„indisini taklif qiluvchi korxona hisoblanadi.
Jahon amaliyotida mehmonxona biznesining hozirgi rivojlanish holati mazkur xizmat bozoridagi narx yaratish strategiyasidan kelib chiqib turistlarga ko„p variantli servisni taklif qilmoqda. Mehmonxona rahbariyati raqobatbardosh xizmatlar taklif etish maqsadida nomerlardagi shinamlik va qulaylik darajasini, xizmat ko„rsatish saviyasini oshirib, o„z xodimlarining malakasini doimiy ravishda oshirib borishni yo„lga qo„ygan.
O„zbekistonda mehmonxona biznesining rivojlanishidagi asosiy elementlar sifatida mehmonxona ixtisoslashuvining chuqurlashishi, xalqaro mehmonxona tarmoqlarining tashkil topishi, mehmonxona biznesiga zamonaviy kompyuter texnologiyalarining kirib kelishi va ulardan samarali foydalanishning yo„lga qo„yilganligi kabi bir qator omillarni keltirib o„tish mumkin.
Shu o„rinda, ta‟kidlash joizki, bugungi kunda mamlakatimizda mehmonxona biznesi bilan shug„ullanish niyatida yurgan tadbirkorlarga keng imkoniyatlar yaratilgan. Sohani rivojlantirishga qaratilgan qonun osti hujjatlari ishlab chiqilgan va bu ish hozirda ham davom ettirilmoqda. O„zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998 yil 2-mart “Toshkent shahrida xalqaro klassdagi 4 yulduzli mehmonxona qurilishi samaradorligini oshirish bo‟yicha qo„shimcha chora tadbirlar to„g„risida” gi, 2018 yil 2-sentyabr “O„zbekiston Respublikasida mehmonxona biznesi va xalqaro turizmni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to„g„risida” gi qarorlari shular jumlasidandir.
Vazirlar Mahkamasining 2014 yil 13 martdagi 60-sonli “Turizm faoliyatini amalga oshirish va litsenziyalash tartibini takomillashtirish chora-tadbirlari to„g„risida” gi qabul qilingan qarori mehmonxona biznesi bilan shug„ullanuvchi, ya‟ni “mehmonxona xizmatlari ko„rsatishni mo„ljallayotgan oilaviy korxonalar” ga juda katta imkoniyatlar eshigini ochib berdi, desak to„g„ri bo„ladi. Unga ko‟ra “Faqat mehmonxona xizmatlari ko‟rsatishni mo„ljallayotgan oilaviy korxonalar oilaviy korxonalar uchun qonun hujjatlarida belgilanganga teng bo‟lgan ustav fondiga ega bo„lishlari kerak”¹³. Shuni faxr bilan e‟tirof qilish kerakki, o„tgan yilning o„zida Italiya, Germaniya, Fransiya, Yaponiya, Tailand kabi xorijiy mamlakatlardan 7 ming nafar, MDH davlatlaridan 2 ming nafar, O„zbekistonning turli viloyatlaridan 4 ming 500 nafar mehmon qabul qilingan. Eng asosiysi, ularga yuqori darajada mehmonxona xizmati ko„rsatishga erishildi.
Butunjahon turizm tashkiloti ma‟lumotlariga ko„ra, dunyo xizmatlar bozorida sayyohlik sohasi yetakchi o„rinlardan birini egallar ekan. Ushbu asrda sayyoramiz bo„yicha sayyohlar soni qariyb uch baravarga oshib, 1,6 milliard kishiga yetadi, bir sayyoh sarflaydigan mablag„ esa ikki barobarga ortadi. Masalan, 1995 yilda bir kishi ushbu maqsad uchun o„rtacha 707 AQSH dollari sarflagan bo„lsa, 2020 yilga borib, bu ko„rsatkich 1248 dollarni tashkil etishi kutilmoqda. Bu faktlarning o„zidan ham turizmning davlatlar iqtisodiyotidagi o„rni va ahamiyatini anglash qiyin emas. Shu ma‟noda sohaga davlatimiz miqyosida qaratilayotgan e‟tibor respublikamizda turizmning yaqin istiqbolidan dalolatdir. Republikamizda chet davlatlardan kelgan mehmonlar millati bo‟yicha segmentatsiyasini (2.1.1- diagrammada) ko‟rib chiqamiz.