I bob. Ttxi larning nazariy asoslari va jahon xo’jaligida tutgan o’rni 8

2.5-rasm. 2015-yilda Elektr va elektronika sanoatining quyi tarmoqlari bo’yicha kiritilgan investitsiyalar ulushi (foiz hisobida)

Yuqorida keltirilgan 2.5-rasmdan ko’rinib turibdiki, Malayziyada elektr va elektronika tarmog’iga kiritilgan investitsiyalarda elektron qismlar ishlab chiqarishga eng ko’p investitsiyalar yo’naltirilgan bo’lib uning jami investitsiyalardagi ulushi 45 foizni tashkil qilgan. Elektr mahsulotlari ishlab chiqarishga esa 35 foiz investitsiyalar yo’naltirilgan bo’lsa, sanoat elektronikasi mahsulotlari ishlab chiqarish uchun 19 % investitsiyalar yo’naltirilgan. Bu borada eng kam ulushga iste’mol elektonikasi ega bo’lib u 1 % ulushga ega. Demak, dunyo miqyosida elektonika mahsulotlarga bo’lgan talabning oshishi bevosita elektronika mahsulotlarini ishlab chiqarishga turtki bo’lmoqada²⁴. Elektr va elektronika tarmog’i quyi sektorlari ham alohida tarkibiy qismlardan iborat va ularni alohida ko’rib chiqamiz (2.4-ilova).

Elektronika qismlari. 2015 yilda elektronika qismlari quyi sektoriga kiritilgan investitsiyalar hajmi jami investitsiyalar hajmining 45 foizini tashkil qilib, ushbu sektorda qiymati 1,04 mlrd. AQSh dollari miqdoridagi 28 ta loyiha amalga oshirilgan. Asosiy loyihalar qattiq disk, yarim o’tkazgich moslamalari, optic eleltronik qurilmalar ishlab chiqarishda amalga oshirilgan. Bunda asosiy ulush xorijiy investitsiyalar hisobiga to’g’ri keladi. 2015-yilda elektronika qismlarini ishlab chiqarishda kiritilgan investitsiyalarda TTXIlarning ulushi 94.4 foizni tashkil etgan bo’lib bunda ichki investitsiyalarning ulushi 5.6 foizni tashkil qildi. Bu borada 7 ta yangi investitsiya loyihasi amalga oshirilgan bo’lsa, qariyb 1mlrd. AQSH dollari hisobiga 21 ta loyihalar kengaytirilgan va diversifukatsiya qilingan. Ushbu sohaga kiritilgan investitsiya lyihalari qariyb 11 876 ta yangi ish o’rni yaratish imkonini beradi²⁵.

Iste’mol elektronika mahsulotlari. 2015-yilda iste’mol elektronika mahsulotlari ishlab chiqarishda 3 ta TTXIlar asosida qiymati 26.4 mln. AQSh dollari miqdoridagi loyihalar amalga oshirildi. Shundan 2 tasi yangi loyiha bo’lsa, qolgan 1 tasi mavjud loyihani kengaytirish hisobidan amalga oshirildi. Yangi loyihalardan biri bu xorijiy investorlar 100 % ulushga ega bo’lgan ovoz kuchaytirgich ishlab chiqarishga 17.3 mln. AQSH dollarini miqdorida investitsiyalar yo’naltirilgan.

Sanoat elektronikasi. 2015-yilda sanoat elektronikasida 16 ta loyiha amalga oshirilgan bo’lib, jami investitsiyalar hajmi 443 mln. AQSH dollarini tashkil qilgan. Qiymati 417 mln AQSh dollari (93.1%) bo’lgan 12 ta loyiha mavjud loyihalarni kengaytirish hisobiga amalga oshirilgan bo’lsa, qolgan qismi 4 ta yangi loyihani tashkil etish orqali amalga oshirilgan. Bunda xorijiy investitsiyalarning ulushi 416 mln. AQSh dollarini tashkil etgani e’tiborga molik. Eng muhim loyihalardan 100% xorijiy investorlar hisobiga tashkil qilingan qiymati 148 mln. AQSh dollari miqdoridagi ko’p funksiyali printer mahsulotlarini ishlab chiqarish hisoblanadi. Ushbu loyiha qo’shimcha 771 ta yangi ish o’rinlarni yaratish imkonini beradi. Yana bir yangi loyihalarda Malayziya kompaniyalari tomonidan tashkil etilgan yarim o’tkazgichlarni sinovdan o’tkazish loyihasi ham istiqbolli sanaladi.

Elektr jihozlari. 2015-yilda elektr jihozlari ishlab chiqarishda 46 ta loyiha amalga oshirilgan bo’lib, ularning qiymati 808 mln. AQSh dollarini tashkil qilgan. Ulardan 13 tasi yangi loyihalar bo’lsa, 33 tasi mavjud loyihalarni kengaytirish hisobidan amalga oshirilgan. Ushbu loyihalarda xorijiy investitsiyalarning ulushi 703 mln. AQSh dollarini (86.5%) tashkil etgan. Ichki investitsiyalar esa 105 mln. AQSh dollarini tashkil etadi. Elektr jihozlari ishlab chiqarish sohasida amalga oshirilgan loyihalar 6 248 ta yangi ish o’rinlarini yaratish imkonini beradi. Elektr jihozlari ishlab chiqarish eng ko’p investitsiyalarni ishlab chiqarish tarmog’i invesitsiyalarni qabul qilishda ikkinchi o’rinni egallaydi va bunda quyosh batareyalarining hissasi sezilarli darajada yuqori hisoblanadi. Muhim yangi loyihalardan 159 mln. AQSh dollari miqdoridagi quyosh batareyasi panellarini ishlab chiqarish bo’lib, u 692 ta yangi ish o’rnini yaratish imkonini beradi. 13 mln. AQSh dollari qiymatidagi mavjud loyihalarni kengaytirish hisobidan quyosh panellari ishlab chiqarish ham istiqbolli hisoblanadi²⁶.

Demak, Malayziya hozirgi kunga kelib, aerokosmetika, meditsina jihozlari, farmaseftika vositalari, elektronika, mashina uskunalari, qayta tiklanuvchi alternativ energiya va biotexnologiya sanoatini rivijlantirishga qaratgan. “Ichki investitsiyalar strategik fondi” (Domestic Investment Strategic Fund) Tadqiqot va rivojlanish (R&D) xarajatlari, ta’lim xarajatlarini qoplash, obyektlarni modernizatsiya qilish, yangi texnologiyalarni litsenziyalash va xalqaro standartlarni o’zlashtirishga bir qator grantlar ajratadi. Ko’pgina mahalliy kompaniyalar allaqachon Tadqiqot va rivojlanish(R&D), injenerlik dizayni, innovatsiyaga asoslangan elektr va elektronika mahsulotlarini jahon bozoriga eksport qilib kelmoqda. Shuning uchun Malayziya ko’plab TMKlar uchun investitsiya kiritish uchun qulay joy bo’lib kelmoqda.