|
2.1. Polshaning Rassiya tarkibidan chiqishi.
1939-yilda Ikkinchi jahon urushi boshlanishida fashistlar Germaniyasi tomonidan Gʻarbdan Polshaga bostirib kirishigacha boʻlgan davrni, soʻngra Sharqdan ikki haftalik Sovet Ittifoqini oʻz ichiga oladi. Keyinroq jahon urushlari orasidagi Polsha suverenitetining yigirma yillik davri Interbellum deb nomlanadi.
Polsha 1918-yil noyabr oyida Avstriya-Vengriya, Germaniya va Rossiya imperiyalarining bir asrdan ortiq boʻlinishidan soʻng qayta tiklandi.[1][2][3] Uning mustaqilligi 1919-yil iyundagi Versal shartnomasi[4] orqali gʻolib davlatlar tomonidan tasdiqlandi va hududning katta qismi 1918-yildan 1921-yilgacha boʻlgan qator chegara urushlarida gʻalaba qozondi.[2] Polshaning chegaralari 1922-yilda belgilab qoʻyilgan va 1923-yilda xalqaro miqyosda tan olingan.[5][6] Polsha siyosiy sahnasi 1926-yil may oyida Jozef Piłsudski (1867—1935) hokimiyatni qoʻlga kiritgunga qadar va demokratiya tugaguniga qadar demokratik, ammo tartibsiz edi. Agrar siyosati yerlarning dehqonlarga qayta taqsimlanishiga olib keldi va 1921—1939-yillarda mamlakatda sezilarli iqtisodiy oʻsishga erishildi. Aholining uchdan bir qismi ozchiliklardan — ukrainlar, yahudiylar, belaruslar, litvaliklar va nemislar[7]dan iborat edi.
Sovetlar bilan harbiy toʻqnashuv Polshaning sharqdagi chegaralarini belgilovchi omil boʻldi. Piłsudski Ukrainaning qolgan qismi (Kiyevdagi Polshaga doʻst
Mieczysław Biskupski. The history of Poland. Greenwood Publishing Group. 2000. p. 51.
↑ Jump up to:2,0 2,1 Norman Davies. Heart of Europe: The Past in Poland’s Present. Oxford University Press. 2001. pp. 100-101.
↑ Piotr S. Wandycz. The Lands of Partitioned Poland 1795—1918. University of Washington Press. 1974. p. 368.
↑ According to Margaret MacMillan, „The rebirth of Poland was one of the great stories of the Paris Peace Conference.“ Margaret MacMillan, Paris 1919: Six Months that Changed the World (2001), p. 208.
↑ Mieczysław B. Biskupski. The origins of modern Polish democracy. Ohio University Press. 2010. p. 130.
↑ Richard J. Crampton. Atlas of Eastern Europe in the Twentieth Century. Routledge. 1997. p. 101.
↑ Aviel Roshwald, Ethnic Nationalism and the Fall of Empires: Central Europe, the Middle East and Russia, 1914-23 (2000), p. 164.
hukumat boshchiligida u oʻrnatishga yordam berishi kerak edi) va Litva bilan federatsiya yaratishni va shu tariqa " Intermarium " (polyakcha: „Międzymorze“, tom maʼnoda) deb nomlangan Markaziy va Sharqiy Evropa federatsiyasini tashkil qilishni rejalashtirgandi. „dengizlar orasidagi hudud“). Rossiyaning yangi kommunistik hukumati rahbari Lenin Polshani urushdan keyingi uyushmagan Germaniyaning ishchilar sinfiga kommunizm oʻtishi uchun koʻprik sifatida koʻrdi. Va bu masala yanada murakkablashdi, chunki baʼzi bahsli hududlar 18-asrning oxirida boʻlinganidan beri turli xil iqtisodiy va siyosiy oʻziga xosliklarni oʻzlashtirgan, baʼzilarida esa etnik polyak koʻpchilik boʻlmagan, birinchi navbatda, ularni polyaklar oʻzlarining tarixiy hududlari deb bilishgan chunki ular Polshani koʻp millatli davlat sifatida tasavvur qilishgan.
1919-yilda boshlangan Polsha-Sovet urushi mintaqaviy urushlarning eng muhimi boʻldi. Piłsudskiy birinchi marta 1920-yilda Ukrainaga yirik harbiy hujumni amalga oshirdi va may oyida Polsha-Ukraina qoʻshinlari Kievga etib borishdi. ammo, bir necha hafta oʻtgach, Polsha hujumi Sovet qarshi hujumiga duch keldi va Polsha qoʻshinlari chekinishga majbur boʻldi. Polsha Ukrainadan quvib chiqarildi.[9] lekin Varshava jangida Piłsudski ajoyib qarshi hujum uyushtirdi va mashhur gʻalabaga erishdi.[10] Ushbu „Vistuladagi moʻjiza“ Polsha xotirasida ramziy gʻalabaga aylandi. Piłsudski qizil kuchlarni sharqqa surib, hujumni davom ettirdi. Oxir-oqibat, charchagan ikkala tomon 1921-yil boshida Rigada Belorussiya va Ukrainaning bahsli hududlarini ajratuvchi tinchlik shartnomasi ikki jangchi oʻrtasida imzolandi.[8] Ushbu kelishuv Antanta bilan tuzilgan xalqaro shartnomada tan olingan.
Sovet tarixshunosligida Polsha-Sovet urushi „ Oq qutblarga qarshi urush“ deb ham atalgan.
Riga kelishuvi butun mintaqaning keyingi yillardagi taqdiriga katta taʼsir qildi. Ukrainlar va belaruslar oʻzlarining davlati yoki viloyatisiz qolishdi va baʼzi polshaliklar ham Sovet Ittifoqi chegaralarida boʻlishdi. Fuqarolarining uchdan bir qismi etnik boʻlmagan polyaklar boʻlgan yangi tashkil etilgan Ikkinchi Polsha Respublikasi bu jarayonda oʻzini begona his qilgan mamlakatdagi etnik ozchiliklar hisobidan Polsha oʻziga xosligi, madaniyati va tilini targʻib qilish bilan shugʻullangan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
