I bob qattiq jismlar 1-§. Qattiq jismlarning fizikasida asosiy tushunchalar

 
12.6 Kompensatsiyalangan kremniy asosidagi qattiq jism generatorlari 
 
Yarimo‗tkazgich materiallari asosida qattiq jism generatorlarini yaratish ko‗plab 
olim  va  mutaxassislar  tomonidan  taklif  qilingan  bo‗lsada,  xozirgacha  keng  harorat 
oralig‗ida  parametralari  oson  boshqariladigan  generatorlar  yarimo‗tkazgich 
materiallari asosida yaratilinmagan. Bunga asosiy sabab, yarimo‗tkazgich materiallar 
va  strukturalarda  kuzatilgan  avtotebranishlarning  parametrlari  turg‗un  bo‗lmasligi 
hamda bunday materiallarni olish texnologiyasining murakkab va katta energiya talab 
qilishidir.  
Elektronikada  past  va  tovush  chastotali  avtotebranishlarni  xosil  qilishda  RC-
generatorlaridan keng foydalaniladi. Bunday generatorlarning o‗lchami katta bo‗lib, 
murakkab  elektr  tizimidan  tashkil  topadi,  hamda  10
-2
Gs  chastotadan  kichik 
chastotalarni olishda  imkoniyati cheklangan. 
Kompensatsiyalangan  kremniy  asosidagi  qattiq  jism  generatorlari  yaratilish 
texnologiyasining  sodda  va  arzonligi  bilan  ajralib  turadi.  Bu  generatorlarda  xosil 
qilingan  avtotebranishlarning  shakli  va  parametrlari  (amplituda  va  chastota)  oson 
boshqarilishi bilan mavjudlaridan ajralib turadi. 
Kompensatsiyalangan  kremniyda  avtotebranishlar  keng  harorat  oralig‗ida 
T=77’350K, chastotasi ƒ=10
-3
’10
5
Gs qiymatida kuzatilgan bo‗lib, birgina materialda 
termodinamik  shart-sharoitlarni  boshqarib  (harorat,  elektr  va  magnit  maydon 
kuchlanganligi,  yoritilganlik),  turli  tabiatdagi  avtotebranishlarni  olish  imkoni 
mavjudligi  tajribalardan  aniqlangan  edi.  Taklif  etilgan  qattiq  jismli  generatorlarning 
chastotasini ƒ=10
-3
’10
5
Gs oralig‗ida onson boshqarib, amplituda qiymatini 
 =10
-5
’1 
A gacha olish mumkin bo‗lad. Bunda tebranishlar modulyasiya chuqurligini ~100%gi 
bilan ajralib turadi. 
 
 
 

---

 
234 
 
 
 
 
 
 
 
 
12.5  rasmda  kompensatsiyalangan  kremniy  asosida  yaratilinadigan  qattiq  jism 
generatorining  elektr  tizimi  berildi.  Rasmdan  ko‗rinadiki  qattiq  jism  generatori 
kompensatsiyalangan kremniy materialiga ketma-ket ulangan R
yu
-yuklama qarshiligi 
va tashqi elektr manbasidan iborat.  
Kompensatsiyalangan  kremniyga  qo‗yilgan  tashqi  elektr  kuchlanishni 
maydonini  boshqarib,  turli  ko‗rinishdagi  garmonik,  cho‗qqisimon  impulsli  va 
murakkab 
shakildagi 
avtotebranishlarni 
xosil 
qilish 
mumkin. 
Taklif 
etilgankompensatsiyalangan  kremniy  asosidagi  qattiq  jism  generatorining  geometrik 
o‗lchami  2x2x0,5mm
3
  ni  tashkil  etdi.  11.1  jadvalda  kompensatsiyalangan  kremniy 
materiali  asosida,  laboratoriya  sharoitida  yaratilingan  qattiq  jism  generatorlarini 
parametrlari xaqida ma‘lumot berildi.