I bob qattiq jismlar 1-§. Qattiq jismlarning fizikasida asosiy tushunchalar

 
 
 
 
 
 a 
 
    
 
 
 
 
1.12  -    rasm.  Chiziqli   
dislokatsiya 
(a),  
Siljish  yuzaga  kelgan 
chiziqli 
dislokatsiya 
(b). 

---

 
20 
( b) 
Buramali dislokatsiya – kristallning bir qismini ikkinchi qismiga ko‘ra parallel, 
ammo qarama- qarshi kuch yo‘nalishi bo‘yicha deformatsiya qilingan holatda yuzaga 
keladi.Bu quydagi rasmda o‘z aksini topgan (buyerda η-siljish vektori).   
Demak,  buramali  va  chegaraviy  dislokatsiyalar  kritallarning  bir  qismini 
ikkinchi  qismiga  nisbatan  siljigan  chegaralardir.Bun  day  siljish  kuchlarining 
vektorlari  chegaraviy  dislokatsiyalarda  perpendikulyar,  buramali  dislokatsiyalarda 
parallel  bo‘ladi.  Deformatsiya  vaqtida  kristallning  deformatsiyaga  uchragan 
qismining  deformatsiyaga  uchramagan  qismiga  nisbatan  siljishi  natijasida  chegarasi 
yuzaga  keladi,bu    chiziq  dislokatsiya  deb    ataladi.  Odatdagi  kristallarda  mavjud 
bo‘lmagan  dislokatsiya  zichligi  N=10
2
’10
4 
sm
-2
  ga  to‘g‘ri  keladi.Katta  zichlikdagi 
dislokatsiya  hosil  qilish  uchun  kristallarni  yuqori  bosim  bilan  deformatsiya  qilishga 
to‘g‘ri  keladi.  Dislokatsiyalar  kristallarning  mexanik  mustahkamligini  va  boshqa 
xossalarini o‘zgartiradi.  
Hajmiy  nuqsonlarga-  asosan,  kristall  ichida  yuzaga  keladigan  kirishma 
atomlarini klasterlari kiradi. Klaster- bu ma‘lum konsentratsiyadagi kirishma atomlar 
uning yoki nuqtaviy nuqsonlarning kristall panjarada ma‘lum tuzilishga ega bo‘lgan 
holatidir. Klasterlar bir necha atomdan boshlab, to million atomlardan tashkil topishi 
mumkin.