I bob. Pul tushunchasi va uning finksiyalari

2.3.1-rasm
Inflatsiya va pul agregatlari o’zgarishi dinamikasi

Markaziy bank monetar siyosatni amalga oshirish va uning maqsadlariga
erishishda yetarli darajada samara berishi mumkin bo’lgan bir yoki bir necha
maqsadli ko’rsatkichlarni tanlab olishi muhim ahamiyatga egadir. Odatda
Markaziy bank monetar siyosatining oraliq maqsadi sifatida pul agregatlari,
jumladan, pul massasi yoki pul bazasidan foydalanadi. Markaziy bank monetar siyosatni amalga oshirayotganda yakkayu – yagona monetar ko’rsatkichga asoslanmasligi kerak. Chunki har bir ko’rsatkich ma’lum kamchiliklarga ega bo’lishi bilan birga, ular iqtisodiyotdagi ma’lumotlarni to’liq o’zida aks ettira olmaydi. Masalan, Markaziy bank monetar ko’rsatkichlardan biripul massasi orqali iqtisodiyotda pulga bo’lgan real talab va taklifni aniqlash,
monetizatsiya darajasi, pulning aylanish tezligi yoki pul massasining inflyatsiyaga, almashuv kursiga, foiz stavkalariga va umuman iqtisodiyotga qay darajada ta’sir etishi kabi ayrim masalalarni aniqlashi mumkin, xolos.
Shuningdek, iqtisodiy konyunkturaning o’zgarishi, makroiqtisodiy va
moliyaviy ma’lumotlar hamda bank tizimining monetar siyosat pirovard
maqsadlariga ta’sir etish ko’lami kabi ma’lumotlarga ega bo’lish markaziy banklar uchun muhim ahamiyat kasb etadi.
O’z navbatida, monetar siyosatning asosiy yo’nalishlarida makroiqtisodiy
siyosatning maqsadlari, iqtisodiy konyunkturaning tahlili, jumladan, real sektor,
davlat byudjeti, investitsiya, tashqi savdo aylanmasi, to’lov balansi, asosiy
makroiqtisodiy va monetar ko’rsatkichlar holati, bank tizimining rivojlanishi kabi
bir qator ma’lumotlar mujassamlashgan bo’ladi. Ushbu ma’lumotlarni tahlil qilish
asosida markaziy bank inflyatsiyaning yoki pul massasining maqsadli
ko’rsatkichlarini belgilab oladi va unga erishish uchun o’z ixtiyoridagi barcha
vosita hamda usullardan samarali foydalanadi.
- bank nazorat tizimini yanada takomillashtirish va Bazel talablari bo’yicha
yangi tavsiyalarni tadbiq etish bilan bog’liq tadbirlarni davom ettirish;
- Mamlakat bank tizimi va tijorat banklari faoliyatini yetakchi xalqaro
reyting tashkilotlari tomonidan qo’llaniladigan me’yor, andoza va ko’rsatkichlar
asosida baholash amaliyotini kengaytirish;
- tijorat banklari resurs bazasini ularning kapitallashuv darajasi hamda aholi
va xo’jalik yurituvchi sub’yektlarning bo’sh pul mablag’larini depozitlarga jalb
qilish orqali yanada oshirish;
- tijorat banklari aktivlarini, shu jumladan, ularning investitsion faolligini
hamda ishlab chiqarishni texnik va texnologik qayta jihozlash bo’yicha loyihalarni
kreditlash hajmlarini oshirish;
- tijorat banklari balansiga olingan 168 ta iqtisodiy nochor korxonalar bank
balansiga qabul qilinib, ushbu korxonalarda ishlab chiqarishni tiklash va
modernizatsiya qilish maqsadida banklar tomonidan 388 mlrd. So’mlik
investitsiyalar kiritildi hamda faoliyati tiklangan korxonalarning 120 tasi yangi
mulkdorlarga 919,3 mlrd .so’mga sotildi va bu boradagi strategik investorlarga
sotish ishlarini yanada faollashtirish;
- kichik biznesni moliyaviy jihatdan qo’llab quvvatlash, investitsiya
maqsadlari, boshlang’ich kapitalni shakllantirish uchun uzoq muddatli kredit
ajratish hajmini kengaytirish;
- xalqaro andozalar tamoyillar hamda mamlakatimizda bozor munosabatlari
rivojlanishining hozirgi real holatidan kelib chiqqan holda moliya – bank
sohasining qonunchilik bazasini yanada takomillashtirish ishlari amalga oshirildi.
Monetar siyosat makroiqtisodiy siyosatning tarkibiy va ajralmas qismi
sifatida iqtisodiyotni samarali tartibga solishning eng muhim vositasi hisoblanadi.
2013 yilda monetar siyosat va bank tizimining faoliyati O’zbekiston
Respublikasi Prezidenti tomonidan 2012 yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirish yakunlari hamda 2013 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng
muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisida
belgilab berilgan vazifalarni bajarishga qaratildi
-yo’l-transport va kommunikatsiya infratuzilmasini jadal rivojlantirish;
-mamlakatni modernizatsiya qilish va yangilash chora- tadbirlarini amalga
oshirishning muhim sharti va manbai sifatida faol investitsiya siyosatini amalga
oshirish va xorijiy investitsiyalarni jalb etish, zarur ishbilarmonlik muhitini
yaratish;
-ish o’rinlarini tashkil etish va mamlakat aholisi bandligini ta’minlash
hamda aholining hayot darajasi va sifati izchil oshirilishini ta’minlash borasida
bank tizimida dasturiy kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish 2013 yilgi pulkredit siyosatining va bank tizimi faoliyatining eng muhim ustuvor yo’nalishlari
etib belgilab olindi.
2013 yilga tasdiqlangan O’zbekiston Respublikasi Davlat byudjetiga
muvofiq, uning defitsitini yalpi ichki mahsulotga nisbatan 1 foizdan oshirmaslik
hamda uni to’liq noinflyatsion manbalar hisobidan moliyalashtirish belgilangan.
Ichki bozorda iste’mol tovarlari narxlarining shakllanishiga ta’sir qiluvchi
omillarni, jahon bozoridagi narxlar dinamikasini, shuningdek ichki talabni
rag’batlantirish bo’yicha amalga oshiriladigan chora-tadbirlarni inobatga olgan
holda, 2013 yil uchun inflyatsiya darajasi 7-9 foiz miqdorida prognoz qilinmoqda.
Pul-kredit ko’rsatkichlarining prognozi hukumat tomonidan belgilab berilgan
yuqoridagi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar prognoz parametrlariga muvofiq
belgilandi.
Ushbu asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlar prognozi doirasida 2013 yilda
yalpi ichki mahsulotning 8,0 foizga o’sishining pulga bo’lgan real talablarini va
aholi daromadlari o’sib borayotganligidan kelib chiqib, pulning jamg’arish omilini
inobatga olgan holda, o’rtacha yillik pul massasi yalpi ichki mahsulotga
nisbatining 1,0 foiz bandga oshishi prognoz qilinmoqda44..
XULOSA
Pul to`lov, jamgarish va kiymat o`lchovi funktsiyalarini bajaruvchi, yukori likvidli tovardir. Pul tushunchasi vakatgina nakd pullar bilan cheklanib kolmasdan , uning tarkibiy elimentlari likvidlilik darajasi tushib borishiga karab agregatlarga ajratilgan. Makroiktisodiy taxlilda e`tibor ko`prok M1 va M2 agregatlariga karatiladdi.
Pulga bo`lgan umumiy talab bitimlar uchun pulga talab, extiyotkorlik vajidan pulga talab va moliyaviy aktivlar uchun pulga talab yigindisidn iborat.
Pulga bo`lgan talab xajmi YAIM (daromad) xajmi, baxolar darajasi, pulning aylanish tezligi va foiz stavkasiga boglik.
Pul emissiyasi fakat Markaziy bank vakolatiga kirsada, tijorat banklari xam kredit berib pul taklifini ko`paytirish kobiliyatiga ega.
Tijorat banklarining pul taklifini keltirib chikarish imkoniyati majburiy zaxira normasini belgilash orkali tartibga solib turiladi.
Umumiy pul taklifi nafakat joriy xisoblardagi mablaglardan, balki axoli ko`lidagi nakd pullardan xam tashkil topadi. Pul taklifi mikdori majburiy zaxira normasi, deponentlash koefitsenti va pul bazasi mikdoriga boglik.
Maxsulotlar bozoridagi kabi pul bozorida xam pulga bo`lgan umumiy talab va taklif muvozanat nuktada kesishadi. Maxsulotlar bozorida muvozanat nuktani narxlar tengligi asoslasa, pul bozorida esa bunday tenglikni foiz stavkasi bilgilaydi.i.
Menimcha, ushbu kurs mavzusi bugungi kunda juda dolzarb. Fiskal siyosat iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning asosiy vositalaridan biri bo'lib, Rossiyada davom etayotgan iqtisodiy inqiroz sharoitida milliy iqtisodiyotni tiklashda muhim rol o'ynaydi.
Iqtisodiyotning qiyin ahvoli, bir tomondan, ishlab chiqarishning pasayishini to'xtatish va ishlab chiqarishni rag'batlantirishga qaratilgan (masalan, ishlab chiqaruvchilar uchun alohida soliq imtiyozlari ko'rinishida), ularni iqtisodiyotning ayrim tarmoqlariga samarali investitsiya qilish uchun moliyaviy resurslarni safarbar qilishga yo'naltirilgan soliq-byudjet siyosatini belgilaydi. barcha ijtimoiy dasturlarni ushlab turish, mudofaa xarajatlarini kamaytirish va boshqalar. Shunga ko'ra, iqtisodiyotning boshqa davlatga o'tishi bilan soliq-byudjet siyosatining yo'nalishlari o'zgaradi.
So'nggi paytlarda moliya tizimi orqali milliy iqtisodiyotni tartibga solishda hukumatning rolini kuchaytirish tendentsiyasi kuzatilmoqda, xususan, davlatning ijtimoiy ta'minot dasturlariga sarflashi, o'rtacha daromad darajasi, sog'liqni saqlash, ta'lim va boshqalar.
Shu bilan birga, Rossiyada iqtisodiy islohotlar boshlanganidan beri, hukumat korporativ daromadlarga juda yuqori soliq solishni joriy etish bo'yicha muhim qadam qo'ydi, bu milliy iqtisodiyotning holatiga va uning tiklanishiga salbiy ta'sir ko'rsatdi. Soya iqtisodiyotining faol rivojlanishi bunga javoban bejiz emas. Natijada, Rossiya Federatsiyasi hukumati byudjetning daromad qismida va belgilangan daromadning yarmida to'plash imkoniyatiga ega emas.
Shu munosabat bilan Rossiya Federatsiyasi Hukumatining soliq-byudjet siyosati soliqqa tortish sohasida ham, davlat xarajatlari sohasida ham islohotlarni talab qiladi.
Shunday qilib, ushbu ishning maqsadi iqtisodiyotning davlat tomonidan tartibga solish usuli sifatida davlatning soliq-byudjet siyosatini har tomonlama ko'rib chiqishdir. Birinchidan, men soliq-byudjet siyosatining kontseptsiyasini ochib beraman, uning asosiy tarkibiy qismlarini ajratib ko'rsataman, jamiyatning iqtisodiy tizimiga ta'sir qilish tamoyillari, mexanizmlari va vositalarini ta'riflayman. Ikkinchidan, men Rossiya Federatsiyasida joriy soliq-byudjet siyosatini tahlil qilaman: mavjud soliq siyosatini isloh qilish zarurligining ob'ektiv sabablari, hozirgi vaqtda Rossiya Federatsiyasi hukumati tomonidan amalga oshirilayotgan o'zgarishlar, shuningdek, soliq-byudjet siyosati sohasidagi yanada takomillashtirish yo'llari ko'rsatib o'tilgan.
Ushbu asarni yozishga tayyorgarlik ko'rish jarayonida men ko'plab adabiy manbalarni o'rganib chiqdim, ularning to'liq ro'yxatini kurs loyihasining yakuniy qismida topish mumkin. Ammo, menimcha, Rossiyada moliya siyosatining xususiyatlari haqida eng batafsil va malakali ma'lumotlarni o'z ichiga olgan adabiyotlarni ta'kidlashni istardim. Bular: "Soliq siyosatini amalga oshirish" maqolasi / Prognozlash muammolari, № 2, 2003, 45-57-betlar, unda Rossiya Federatsiyasida zamonaviy soliq-byudjet siyosatining asosiy yo'nalishlari, shuningdek uni isloh qilish jarayonlari ko'rsatilgan; Mavjud soliq-byudjet siyosatini optimallashtirishning mumkin bo'lgan usullarini tavsiflovchi "Soliq-byudjet siyosatining asosiy yo'nalishlari" / Moliya, № 8, 2002, 50-56-sonli maqola, Rossiya hukumati islohotlar jarayonida olib borishi kerak bo'lgan maqsadlar va ularning mumkin bo'lgan oqibatlari; "Amaldagi soliq siyosati samarali" / Moliya, 2002 y., 10-son, 24-32-betlar, unda Rossiyada zamonaviy soliq siyosatining xususiyatlari soliq-byudjet siyosatining asosiy tarkibiy qismlaridan biri sifatida ko'rib chiqiladi: soliq tizimini isloh qilish jarayonlari va ular ta'sir ko'rsatadigan iqtisodiyotdagi o'zgarishlar. jarayonlar, shuningdek, Rossiya Federatsiyasida soliq tizimining samaradorligini oshirish, yanada takomillashtirish usullari.