I bob. O'Rta osiyo tekisliklari

II.BOB.O’RTA OSIYO TOG’ HUDUDIDA YASHOVCHI UMIRTQALI HAYVONLAR.
2.1 Hayvonlarning tuzilishi va hayot kechirishi.
Zoologiya fani. Zoologiya so`zi zoon - hayvon va logos - ta'limot, ya'ni fan degan ikkita grekcha so`zdan kelib chiqqan. Bu fan hayvonot olamining xilma-xilligi, tuzilishi, hayvonlarning xulq-atvori, ko`payishi, rivojlanishi, geografik tarqalishi va kelib chiqishini, shuningdek, ularning tabiatdagi va odam hayotidagi ahamiyatini o`rganadi.
Hayvonlarni turli jihatdan o`rganish mumkin. Shuning uchun ham zoologiya juda ko`p ayrim fanlarga ajralib ketadi. Hayvonlarning tuzilishi va hayotiy belgilarining o`xshash bo`lishi yoki bo`lmasligiga qarab guruhlarga bo`linishini sistematika; tashqi va ichki tuzilishini morfologiya va anatomiya; embrional rivojlanishini embriologiya; atrof-muhit bilan munosabatini ekologiya; xulq-atvorini etologiya; Yer yuzida tarqalishini zoogeografiya, qirilib ketgan hayvonlarni paleozoologiya, hayvonlar organizmida boradigan jarayonlarni fiziologiya o`rganadi. Zoologiya ayrim sistematik guruhlar bo`yicha ham fanlarga ajratiladi. Masalan, protozoologiya bir hujayrali hayvonlar, entomologiya hasharotlar, ixtiologiya baliqlar, ornitologiya qushlar, teriologiya sutemizuvchilarni o`rganadi. Hayvonot olamining ayrim tiplari, sinflari va turkumlarini ham yuqorida qayd qilingan fanlar nuqtai nazaridan o`rganish mumkin.
O`rta Osiyo va shu jumladan, O`zbekistonda umurtqali hayvonlarni o`rganishda Sharqning buyuk allomalari Abu Rayhon Byeruniy va Abu Ali ibn Sino hamda rus va mahalliy olimlarning roli beqiyos kattadir. Buyuk mutafakkir Abu Rayhon Byeruniy (983-1043) o`zining “Hindiston” (1030 y.) asarida karkidon, fil, kiyik, delfin kabi Hindistonda uchraydigan hayvonlar haqida qiziqarli ma'lumotlar beradi. O`lkamizning hayvonot olami to`g`risida Zahiriddin Muhammad Bobur (1483-1530) o`zining “Boburnoma” asarida 60 dan ortiq umurtqali hayvon turlarini yashash muhiti xususiyatlariga qarab quruqlik va suv bo`yida yashovchi hamda suv hayvonlariga ajratgan.
Ma’limki turli suv havzalarida uchraydigan gidrobiontlarning rivojlanishi va tarqalishi suv havzasining xarakteriga bog’liqdir. Ya’ni uning morfometriyasi gidrologik rejimi suvining tuzlar miqdori suining chuqurligi oqishi termik va gazlar rejimi kabi ekologik omillarning ta’siriga bog’liqdir.
Turkistom kanallarida uchraydigan suvo’tlar asosan fitobentosga xosdir. Bentosga xos suvo’tlar suv chetlaridagi betonlar toshlar loy- loyqa suv tegib turadigan suv inshootlari o’simliklar uchrayi. Planktonga xos turlar juda kam bunga suv tiniqligining pastligi oqimning tezligi sababdir.
Sug’orish kanallarida uchraydigan suvo’tlar ichida diatom ko’k- yashil suvo’tlar guruhlarining vakillari ko’plab uchraydi. Uchragan turlar turli tabiiy zonalar iqlimlardagi suv havzalarida topilgan tur va tur vakillari bilan ham umumiyligi bordir.
Suvo’tlarning turlar tarkibi sug’orish kanallarining uzunligi bo’yicha o’zgarib turadi. Masalan tog’ daryolaridan boshlanadigan kanallarning (Bozsuv, Hazarbog’, Katta Farg’ona) boshlanishida va etak qismida ham uchraydigan turlar tarkibi va soni bir-biridan farqlanadi. Kanalni boshlanish va etak qismi uchun umumiy turlar soni 10-12% dan ortmaydi. Rivojlanayotgan turlarning 50-60% i kanlani boshiga yoki etak qismiga xosdir. Maslan, tog’ daryolaridan suv oladigan kanallar planktonida sovuq daryo suvlariga xos suvo’tlarning turlari; Ulothrix zonata, Hydrurus foetidus, Diatoma hiemale, Ceratonies arcus, Stigeoclonium lubricum, Phomidum incrustatum, Eucoccneis flexella kabilar uchraydi. Ular kanallarning etak qismida yoki tekislik daryolaridan suv oladigan kanallarda kuzatilmaydi faqat qish faslida kamdan-kam uchraydi.
Tekislik mintaqasida joylashgan daryolardan boshlanadigan kanallarni boshlanish va etak qismida uchragan suvo’tlar turlarining umumiyligi 30-40% ga yetadi. Uchragan turlarni ancha qismi (25-30%) kanalga suv beruvchi daryolar florasi uchun ham xos ham umumiydir. Tekislik mintaqsida joylashgan kanallarning (Janubiy Mirzacho’l, O’rta Osiyo, Katta Chu boshlanish qismlarining chetlari katta katta toshlar bilan qoplangan yoki betonlangan. Ularning usti ipsimon yashil suvo’tlar yoki yupqa plyonkalar bilan qoplangan. Shunday joylarda qsih faslida Ulothrix zonata, Uaequalis, Stigeoclonium lubricum, Hydrurus foetidus, Diatoma hiemale, Phormidium uncinatum kabi turlar rivojlanadi. Ammo ular yoz faslida kanallarning o’rta va etak qismidan umuman kanallarning boshlanish qismidan ham yo’qolib ketadilar. Bunga suv haroratining 18- 22º gacha ko’tarilishi sabab bo’ladi. Bundan tashqari kanallarning etak qismlari chetlarining loy tuproqligi suvo’tlarning yopishib o’sishiga imkon bermaydi. Loy tuproq bilan suvo’tlar ham yuvilib ketadi. Yoki kanallar uvidagi loyqa uni chetlariga cho’kadi. Suvo’tlar iplari yoki hujayralarini loy-qum bosib qoladi. Shu ikki sababga ko’ra kanallarda fitobentos yaxshi rivojlangan emas.
Yoz fasli oxiri va kuzning boshida bahorning o’rtalarigacha O’rta Osiyoning ko’pchilik sug’orish kanallarida suv to’xtaydi, kanallar qurib qoladi. Katta magistral kanallarda esa suvning sathi pasayadi. Suvning pasayishi bilan kanal chetlarida suvo’tlarning iplari, plyonkalari yaxshi rivojlanadi. Kanallar tubida to’planib qolgan ko’lmak suvlarda suvo’tlar ko’p uchraydi. Ularni ko’k-yashillar, diatomlar va ayrim ipsimon yashil suvo’tlar tashkil qiladilar. Kanallar tubidagi ko’lmak suvlarning qurib qolishi bilan u yerda uchraydigan suvo’tlarning plyonkalari, ipsimon yashil suvo’tlar ham qurib qoladi, ammo kanallarga suv kelishi bilan ular tezda rivojlanadilar, suv to’lqinlari bilan bir joydan ikkinchi joyga oqib ketadilar. Betonli kanallarning loyqa to’planib, suv ko’lmaklari hosil bo’lgan joylarida ipsimon yashil suvo’tlardan cladophora, enteromorpha, spirogyra, chara kabi turkumlarning vakillari yaxshi rivojlanadilar.
Ayrim ikkilamchi kattalikka ega bo’lgan kanallarda suv biroz tiniqlanishi bilan ularda fitoplankton vakillarini (Binudlearia lauterbornii. Complhosphaeria Lacustelle comta kabilarni) rivojlanishi kuzatiladi. Umuman olganda, O’rta Osiyoni sug’orish kanallari suvining loyqaligi tufayli ularda fitoplankton rivojlangan emas yoki juda kam rivojlangan.Planktonga tushgan suvo’tlar suvdagi loyqa bilan suv tubiga, kanal chetiga cho’kadi yoki suv oqimi bilan olib ketiladi.
Katta kanallarning o’rta yoki etak qismlarida planktonda uchraydigan suvo’tlarning miqdori 10-12,7 ming kl/l ga yetadi, kanallarning kengaygan, suvi tiniq joylarida ularni miqdori ancha yuqori va 180-182,3 ming kl/l atrofidadir. Ayrim kanallarda fitoplanktonni miqdori turlichadir. Masalan, Qoraqum kanali Kelif ko’lidan chiqqandan keyin suvning tiniqligi 70 sm. gacha ko’tariladi va fitoplanktonni rivojlanishiga ekologik sharoit yaratiladi. Sh.I.Kogan bergan ma’lumotga ko’ra, bahorda Qoraqum kanali planktonida uchraydigan suvo’tlarining miqdori 16,3 ming, yozda 1708,3 ming, kuzda 410,8 ming, qishda 48,6 ming kl/l atrofida o’zgarib turgan.kanal suvidagi plankton organizmlarni sun’iy cho’ktirib hisoblaganda may oyida fitoplankton 830750 avgust oxirida 1,09 mln kl/l ni tashkil qilgan.
Tog’ daryosidan sovuq suv oladigan Bozsuv kanalida fitoplankton bir oz kamroq rivojlangan. X.Olimjonova berga ma’lumotga ko’ra bahorda shu kanal fitoplanktodagi suvo’tlar hujayra miqdori 2,62 ming, biomassasi 0,01-0,144 mg/l, yozda 11,25 ming (0,13-0,14) kuzda 14,12 ming kl/l (biomassa 0,9-0,24 mg/l) atrofida o’zgarib turgan. Kanalni boshlang’ich qismida fitoplankton hammasi bo’lib 0,305ming kl/l uni biomassasi 0,0016-0,0051 mg/l ko’rinishga ega bo’lgan.
Ko’pchilik kanallarning fitobentosi toshlar, betonlar, loylar ustida kuzatiladi. Fitobentosni miqdori betonlar ustida 5,2-6,4 mln kl/10sm<sup>2</sup> ga yetsa, loy ustida hammasi bo’lib 21- 23 ming kl/10 sm<sup>2</sup> ni tashkil qiladi. Bunga loy ustining doim yuvilib yoki oyqa bosib turishi sababidir. …………………………………..
Bozsuv kanalida fitobentosini maksimal miqdori yoz faslida 89-116,2 ming kl/10 sm<sup>2</sup> (ularni biomassasi 0,29-1,27 mg/10 sm<sup>2</sup>) atrofida bo’lsa minimal miqdori qish faslida kuzatiladi; fitobentosni miqdori 29,75-42,35 ming kl/10sm<sup>2</sup> biomassasi 0,15-0,52 mg/10sm<sup>2</sup>) ga teng. Bu ko’rsatkihlarni yashil va diatom suvo’tlarining vakillari tashkil qiladi. Suvning tiniq joylarida ko’k-yashillar va evglena guruhlarining vakillari ham qatnashadi.
Bozsuv kanalida kuzatiladigan fitoo’simtalarda (fito-obrastaniy) uchraydigan suvo’tlarning yoz faslida miqdori 69,3-107,4 ming kl/10 sm<sup>2</sup> ( biomassasi 11,8-14,4 mg/10 sm<sup>2</sup> ga yetib bu ko’rsatkichni yashil (25,2-32,8 ming), diatom (16,4-42,4 ming) va ko’k-yashil (12,8-14,3 ming kl/10 sm<sup>2</sup>) suvo’tlar guruhlarining vakillari hosil qiladi.
Kanal suvi yuzasida suv o’tlarning suzib yuruvchi bo’lak-bo’lak top’lamlaridagi suvo’tlarning miqdori bahor faslida 13,0 ming kl/10 sm<sup>2</sup> (biomassasi 0,23 mg/10sm<sup>2</sup>), kuzda esa 275-276 ming kl/10 sm<sup>2</sup> (biomassasi 2,4-6,4 mg/10sm<sup>2</sup>) ga yetadi.
Hayvonlar hujayrasi. Hayvonlar ham barcha tirik organizmlar kabi hujayralardan tashkil topgan. Hayvonlar hujayrasida ham o`simliklarnikiga o`xshash hujayra qobig`i, sitoplazma, bitta yoki bir nechta yadro va boshqa organoidlarni ko`rish mumkin. Biroq hayvonlar hujayrasi tashqi qobig`i juda yupqaligi, fotosintez jarayoniga yordam beruvchi yashil pigmentli tanachalari bo`lmasligi bilan yashil o`simliklar hujayrasidan farq qiladi.
To`qimalar. Ko`p hujayrali organizmlarning hujayralari shakli, tuzilishi va bajaradigan vazifasiga ko`ra bir-biridan farq qiladi. Tuzilishi o`xshash bo`lgan hujayralar to`qimalarni hosil qiladi. To`qimalarning tuzilishi ularning bajaradigan vazifasiga bog`liq. Hayvonlar organizmi epiteliy (qoplovchi), biriktiruvchi, muskul va nerv to`qimalaridan tashkil topgan.
Epiteliy to`qimasi bir-biriga yaqin, zich joylashgan, yassi, kubsimon yoki silindrsimon hujayralardan iborat. Bu to`qima hayvon tanasining sirtqi qismini qoplab turuvchi terini hosil qiladi. Tana bo`shlig`i va ichak devorining ichki yuzasi ham shu to`qima hujayralari bilan qoplangan. Epiteliy to`qimasi organlarni turli ta'sirlardan himoya qiladi.
Biriktiruvchi to`qima hujayralararo moddasi to`qima hujayralariga nisbatan ko`pligi bilan boshqa to`qimalardan farq qiladi. Bu modda qattiq yoki suyuq bo`lishi mumkin. Organizmda biriktiruvchi to`qima organlar va to`qimalarni bir-biri bilan tutashtirib turish, tayanch skelet hosil qilish, organizmni oziq moddalar va kislorod bilan ta'minlash, zaxira oziq to`plash va boshqa bir qancha vazifalarni bajaradi. Ba'zi umurtqasiz hayvonlar va hamma umurtqalilarning turli organlari va teri osti qavati tarkibiga tig`iz biriktiruvchi to`qima kiradi. Nafas olish organlari va qon tomirlari devori hamda terining qayishqoqligi ana shu to`qimaning hujayralararo moddasida joylashgan tolalar xossasiga bog`liq bo`ladi. Tayanch skelet vazifasini bajaradigan tog`ay va suyak to`qimalari ham tig`iz to`qimalarga misol bo`ladi. Qon suyuq biriktiruvchi to`qimadir. Umurtqali hayvonlarning qoni qon hujayralaridan va qon zardobidan iborat. Qon zardobi hujayralararo moddani, qon hujayralari (eritrositlar, leykositlar va boshqalar) to`qima hujayralarini tashkil qiladi. Umurtqasiz hayvonlarning qonidagi hujayralar rangsiz bo`lib, kislorod tashuvchi gemoglobin oqsili qon zardobi tarkibiga kiradi. Ko`pchilik hayvonlar (hasharotlar va umurtqalilar) uchun xos bo`lgan yog` to`qimasi ham tuzilish xususiyatiga ko`ra biriktiruvchi to`qimaga kiradi. Yog` to`qimasi hujayralarida zaxira oziq modda yog` to`planadi.
Muskul to`qimasi. Muskul to`qimasi qisqarish xususiyatiga ega bo`lgan tolalardan tashkil topgan. Bu to`qima ikki xil: silliq va ko`ndalang chiziqli muskul to`qimalariga bo`linadi. Silliq muskullar duksimon bitta yadroli hujayralardan tashkil topgan. Ular bir hujayralilar va bo`shliqichlilardan tashqari, barcha umurtqasiz hayvonlar va umurtqali hayvonlarning ichki organlari tarkibiga kiradi. Bu muskullar kuchsiz, lekin bir maromda qisqaradi. Ko`ndalang chiziqli muskullar ko`p yadroli va uzun tolali hujayralardan iborat. Bu xildagi muskullar bo`g`imoyoqlilar, qisqichbaqasimonlar, o`rgimchaksimonlar va hasharotlarning harakat organlari, umurtqali hayvonlarning skeleti bilan bog`langan. Ko`ndalang chiziqli muskullar har xil kuch bilan qisqarishi mumkin.
Nerv to`qimasi nerv hujayralaridan va hujayra oralig`i moddasidan tashkil topgan. Nerv to`qimasi tashqi muhitdan va organizmning o`zidan keladigan qo`zg`alishni qabul qilish va o`tkazish vazifasini bajaradi. Nerv hujayralari ilk bor bo`shliqichlilarda paydo bo`lgan. Yassi chuvalchanglarda nerv hujayralari markazlashgan bosh nerv tugunini hosil qiladi. Bo`g`imoyoqlilar va umurtqali hayvonlarning nerv hujayralari yanada kuchliroq markazlashishi natijasida markaziy nerv sistemasini hosil qilgan.
Organlar. Yuqorida ta'kidlab o`tilgan to`qimalar organlarni tashkil etadi. Har qaysi organ tarkibiga bir necha xil to`qima kiradi. To`qima organizmda ma'lum bir vazifani bajarishga moslashgan bo`ladi. Bir-biri bilan uzviy bog`langan, organizmda bitta umumiy vazifani bajarishga moslashgan organlar bitta sistemaga birlashadi.
Amudaryo va Sirdaryo xavzasidan xlq xujaligining turli soxalarida, ayniqsa qishloq xujaligida suvni tеjab, ma'lum qismini zudlik bilan orolga oqizilmasa yaqin kеlajakda uning suv satxi 20 mеtrga pasayib, maydoni 23,3 ming km|kv.ga tushib qoladi. Kulda atigi 262 km|kub suv qoladi. Shurligi esa 72% ga kutariladi, natijada xozirgi orol urnida sayoz va uta shur kul vujudga kеladi.
Cho'l yoki O'rta Osiyo toshbaqasi ba'zi tuzilish va xatti-harakatlar jihatidan botqoq toshbaqasidan farq qiladi. Toshbaqa cho'l deb atalsa-da, u Janubiy Qozog'iston va O'rta Osiyoning yarim cho'llari va cho'llarida shuvoq, tamarisoy va saksovul tog'lari orasida yashaydi va tog 'etaklarida, shuningdek qovun va madaniy maydonlar yaqinida uchraydi.
Cho'l toshbaqasining orqa qalqoni botqoqdagi kabi, ko'proq konveks va suvni to'kish uchun mos emas. Cho'l kaplumbağasının hayoti quruqlikda sodir bo'ladi, barmoqlar orasida suzish membranalari yo'q va qanday qilib suzishni bilmaydi. Suvga tashlangach, dasht toshbaqasi cho'kib ketmoqda, erda noqulay va sekin. Oziq-ovqat (o'simliklar) olish uchun unga ko'p chaqqonlik kerak emas. U suvli ozuqa bilan birga uni uzoq vaqt suvsiz qila oladi. Cho'l kaplumbağasının tirnoqlari aniq va keng bo'lib, ular bilan teshik ochilganda erni osonlikcha qazib oladi. Qazish ishlari bilan sug'orish zovurlari, to'g'onlar, temir yo'l qobiqlari zarar ko'radi.
Cho'l kaplumbağasının qobig'ining ranglanishi atrofdagi cho'l rangiga yaxshi mos keladi va uni ko'pincha yirtqichlardan saqlaydi. Bundan tashqari, xavf tug'ilsa, u bo'ynini, panjalarini va dumini qobiq qalqonlari orasiga tortadi va shu bilan tananing zaif qismlarini olib tashlaydi. Biroq, bu odat uni har doim o'limdan qutqara olmaydi. Masalan, gyenalar toshbaqalar qobig'ini yirtib, go'sht yeyishadi, bundan tashqari, balandlikda havoda bug'lanayotganda hayvonlar va qo'zilar o'tkir ko'zlari bilan dasht toshbaqalarini payqashadi va erga tushib, ularni kuchli panjalari bilan ushlab olishadi, so'ng ularni baland havoga ko'tarib otib yuborishadi. cho'lning toshli yuzasi. Toshbaqalar toshlarga urishadi, qalqonlari sinadi va yirtqichlar tanasining yumshoq qismlarini yirtib tashlash imkoniyatiga ega bo'ladilar. Mayda toshbaqalar ko'paydi. Urg'ochilar qumda sayoz teshik ochib, ichiga 3-5 dona sharsimon tuxum qo'yib, oq ohakli qobiq bilan yopib, so'ngra orqa oyoqlari bilan ko'madilar. Ular ushbu kavramalardan bir nechta qilishlari mumkin. Kuzga kelib, kaplumbağalar tuxumlardan chiqib ketishadi, lekin ular bahorgacha yer ostida qoladi.Bahorda, er yuziga etib borganida, yosh toshbaqalar ko'pincha tulki, bo'ri, burgut va qarg'alarning o'ljasiga aylanishadi. Efemerlarning bahorgi gullash davrida toshbaqalar ko'plab o'simliklarni eyishadi. Ular dala va yaylovlarga zarar etkazadi, shirali ko'katlarni yo'q qiladi. Yozgi qurg'oqchilikning boshlanishi bilan, shuningdek, qishki sovuq paytida, ozuqa yo'qolganda, kaplumbağalar uyg'onadi.
Toshbaqalar asta-sekin o'sib, 10 yoshga kelib jinsiy etuklikka erishadilar. 30 yoshida ular tana uzunligi 20 sm gacha, vazni 2,5 kg ga etadi. Yovvoyi tabiatning burchaklaridagi kaplumbağalar suvli o'tlar (marul, momaqaymoq), tug'ralgan karam, sabzi, lavlagi, tarvuz va qovun pulpa bilan berilishi mumkin.
Yashash joyi va yashash joyi
Markaziy Osiyo toshbaqasi Qozog'istonning janubiy mintaqalarida, O'rta Osiyoning tekisliklarida, Eronning shimoli-sharqiy qismida, Afg'onistonda, Hindiston va Pokistonning shimoli-g'arbiy mintaqalarida tarqalgan. U loy va qumli cho'llarda shuvoq, botqoq yoki saksovul, tog' etaklarida dengiz sathidan 1200 m balandlikka, daryo vodiylarida va qishloq xo'jaligi erlarida yashaydi. Uning ko'p joylarda soni ko'p, ammo doimiy ravishda kamayib bormoqda, shuning uchun O'rta Osiyo toshbaqasi Xalqaro Qizil kitobga kiritilgan.
Naslchilik Parvarish uchun taxminan bir xil yosh va vazndagi bir juft toshbaqa kerak. Urg'ochilar erkaklarnikidan quyruq shaklida ajralib turadi - agar kaplumbağa tagida dumi uzunroq va kengroq bo'lsa, u erkakdir, O'rta Osiyo toshbaqasi erkaklari ko'pincha plastronda dumga yaqinroq tishlari bor. Erkaklarda chuqurchalar urg'ochilarga qaraganda dumidan pastroq joylashgan. Urg'ochilarda plastron yassi, dum qismi tuxumdonning kloakasida joylashib, qalinlashmay qoladi. Piyoz karapasning oxiriga yaqin joyda, ya'ni deyarli quyruq tagida joylashgan. Ko'pincha erkaklar urg'ochilarga qaraganda kichikroq. Toshbaqalar balog'atga etishadi: 10-12 yoshdagi urg'ochilar, 5-6 yoshdagi erkaklar. Toshbaqalar fevraldan avgustgacha juftlashadi. Homiladorlikning davomiyligi 2 oyni tashkil etadi, shundan keyin ayol 2 dan 6 tagacha tuxum qo'yadi. 28-30 ° C haroratda inkubatsiya 60-65 kun davom etadi.
Tashqi belgilar Cho'l toshbaqalari nisbatan kichik toshbaqalardan biridir. Ularning qobiqlari qalqonning o'rtasida ikkita sigirni hosil qiladi, ularning uzunligi taxminan 30 sm. Orqa qalqon boshqa nomga ega - carapace. Voyaga etgan odamlarda u konveks bo'lib, tepasida segmentlarga joylashtirilgan keratinlangan plitalar bilan qoplangan.
Cho'l toshbaqasi (Testudo (Agrionemys) ottieldii)
Karapasaning rangi futbol to'pining rangiga o'xshab quyuqroq dog'lar bilan zaytun rangidir. Har bir stratum corneum sirtidan markazdan kengayib boruvchi konsentrik halqalarga ega. Ushbu plitalarning soniga qarab siz toshbaqa yoshini aniqlashingiz mumkin.
Qorin bo'shlig'i qalqoniga plastron deyiladi. U yassi, old qismi oldinga chiqadi va orqa tomoni kesilgan burchakka ega.
Ushbu kuchli zirhli "qutidan" siz faqat keratinlangan tishlari bilan qoplangan bo'yin, bosh va oyoqlarni ko'rishingiz mumkin. Toshbaqaning hayotidagi qobiqning roli Xavf yaqinlashishi toshbaqani parvozga majbur qilmaydi. U shunchaki tananing zaif qismlarini qobiq ostiga tortadi va muzlaydi. Hayvon bir necha soniya oldin turgan joyda faqat tekis "tosh" bor.
Cho'l toshbaqasini qo'liga olishga urinishlar behuda. Hayvon har doim qo'lidan chiqib ketadi va barmoqlar bilan tishlashga harakat qiladi. Ammo, umuman olganda, bu tinch va ishonchli jonzot. Toshbaqaning jag'lari uni yumshoq, o'simlik ovqatlarini tishlashga imkon beradi. Cho'l toshbaqasining hayratlanarli xususiyatlari Cho'l kaplumbağasi daqiqada 12 sm tezlikda harakat qiladi.
Kaplumbağa dasht toshbaqalari juda kichik. Biroq, u tik qiyaliklarni osonlikcha yengib chiqadi, shag'al yuzasida ajoyib hissiyotlarni yo'qotadi, bo'shashmasdan. Unga to'siqlar keng va chuqur suv to'siqlarini, yomg'irdan keyin silliq tuproq yuzalarini yaratishi mumkin. Bunday joylarda toshbaqa hatto tashqariga chiqmoqchi bo'lib o'lishi mumkin.