|
III. BOB OMMAVIY AXBOROT VOSITALARINING XORIJ TAJRIBASI
Ommaviy axborot vositalarining xorijiy tajribasi butun dunyoda madaniy, siyosiy va iqtisodiy omillarga qarab turlicha. Biroq, turli mamlakatlarda kuzatilishi mumkin bo'lgan umumiy tendentsiyalar va amaliyotlar mavjud.
Masalan, AQShda erkin matbuot va ommaviy axborot vositalari mustaqilligi kuchli an’anaga ega. Xususiy media kompaniyalari sohada ustunlik qiladi va turli xil auditoriya va siyosiy qarashlarga mos keladigan turli xil axborot vositalari mavjud. Biroq, ommaviy axborot vositalari egaligining bir nechta yirik korporatsiyalar qo'lida to'planishi haqida xavotirlar paydo bo'ldi, bu nuqtai nazarlar xilma-xilligini va yangiliklarni yoritishni cheklashi mumkin.
Evropada ommaviy axborot vositalarining tizimlari davlat va xususiy ommaviy axborot vositalarining aralashmasi bilan ko'proq xilma-xil va plyuralistik bo'ladi. Ko'pgina mamlakatlarda hukumat tomonidan moliyalashtiriladigan va yangiliklarni muvozanatli va xolis yoritishni ta'minlaydigan davlat teleradiokompaniyalari mavjud. Shuningdek, ommaviy axborot vositalarining xilma-xilligini targ'ib qilish va nafrat so'zlari va dezinformatsiya tarqalishining oldini olish maqsadida ommaviy axborot vositalariga egalik va kontentni kuchli tartibga solish an'anasi mavjud.
Xitoy va Rossiya kabi avtoritar rejimlarda ommaviy axborot vositalari ko‘pincha hukumat tomonidan qattiq nazorat qilinadi va tashviqot va senzura vositasi sifatida foydalaniladi. Mustaqil ommaviy axborot vositalari kamdan-kam uchraydi va nozik mavzularda yozgan jurnalistlar ta'qib yoki qamoqqa olinishi mumkin.
Umuman olganda, ommaviy axborot vositalari tajribasi butun dunyoda turlicha bo‘lib, siyosiy, iqtisodiy va madaniy omillar bilan shakllanadi. Ommaviy axborot vositalari AQShda jamoatchilik fikrini shakllantirish va fuqarolarni axborot bilan ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. Har xil turdagi ommaviy axborot vositalari, jumladan gazetalar, televidenie tarmoqlari, radiostansiyalar va onlayn axborot manbalari mavjud bo'lib, ular turli xil nuqtai nazarlarni va turli masalalarni yoritishni taklif qiladi.
Qo'shma Shtatlardagi ommaviy axborot vositalarining asosiy rollaridan biri bu nazoratchi bo'lib xizmat qilish va hokimiyatdagilarni javobgarlikka tortishdir. Ommaviy axborot vositalarini ko'pincha "to'rtinchi hokimiyat" deb atashadi - bu atama hukumat va boshqa institutlarning kuchini tekshirish sifatida uning ahamiyatini aks ettiradi. Jurnalistlar e'tibordan chetda qolishi mumkin bo'lgan voqealarni tekshiradi va xabar qiladi, korruptsiya, huquqbuzarlik va boshqa hokimiyatni suiiste'mol qilish holatlarini fosh qiladi.
Qo'shma Shtatlardagi ommaviy axborot vositalarining yana bir muhim roli fuqarolarga ularning hayotiga ta'sir etuvchi dolzarb voqealar va muammolar haqida ma'lumot berishdir. Bu mahalliy, milliy va xalqaro yangiliklarni yoritish, shuningdek, muhim ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy masalalar bo'yicha chuqur hisobotlarni o'z ichiga olishi mumkin. Ommaviy axborot vositalari fuqarolarni toʻgʻri va oʻz vaqtida axborot bilan taʼminlash orqali fuqarolarning xabardor va faolligini oshirishga yordam beradi.
Nihoyat, ommaviy axborot vositalari ham jamoatchilik fikrini shakllantirish va siyosiy nutqqa ta’sir ko‘rsatishda muhim rol o‘ynaydi. Ommaviy axborot vositalari yangiliklarni yoritish, sharhlar va fikr-mulohazalar orqali ommaviy munozaralar kun tartibini belgilashga va odamlarning muhim masalalar yuzasidan fikrlash tarzini shakllantirishga yordam beradi. Bu davlat siyosati va qarorlar qabul qilinishiga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin.
Umuman olganda, Qo'shma Shtatlarda ommaviy axborot vositalarining roli murakkab va ko'p qirrali bo'lib, u demokratiyani rivojlantirish va hokimiyatdagilarni javobgarlikka tortishda muhim rol o'ynaydi.
O‘zbekistonda ommaviy axborot vositalari tajribasini mamlakatning siyosiy tarixi va hozirgi hukumati shakllantirgan. O‘zbekiston 1991 yilgacha Sovet respublikasi bo‘lgan va o‘z tarixining ko‘p qismida ommaviy axborot vositalari hukumat tomonidan qattiq nazorat qilingan va tashviqot vositasi sifatida foydalanilgan.
O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan so‘ng media muhitini liberallashtirish borasida muayyan yutuqlarga erishdi. Biroq hukumat ommaviy axborot vositalari ustidan jiddiy nazorat o‘rnatishda davom etmoqda, so‘z erkinligini cheklash va jurnalistlarning ta’qib qilinishidan xavotirlar bor.
So‘nggi yillarda O‘zbekiston ommaviy axborot vositalari sohasida bir qator ijobiy o‘zgarishlar kuzatilmoqda. 2018 yilda hukumat davlat senzura agentligini tugatdi va jurnalistlar va ularning manbalarini himoya qilish uchun yangi qonunlar kiritdi. Hukumat ommaviy axborot vositalarining xilma-xilligini targ‘ib qilish bo‘yicha ham choralar ko‘rdi va hozirda mamlakatda mustaqil ommaviy axborot vositalari soni ko‘payib bormoqda.
Bu oʻzgarishlarga qaramay, Oʻzbekistonda ommaviy axborot vositalari erkinligi ahvoli haqida xavotirlar saqlanib qolmoqda. Hukumat ommaviy axborot vositalarini yopish va jurnalistlarni hibsga olish vakolatini o'zida saqlab qoladi va nozik mavzular haqida xabar bergan jurnalistlarni ta'qib qilish va qo'rqitish haqida xabarlar bor.
Umuman olganda, O‘zbekistondagi ommaviy axborot vositalari tajribasi hukumat va ommaviy axborot vositalari o‘rtasidagi murakkab va rivojlanayotgan munosabatlar, so‘z erkinligi va ijtimoiy barqarorlik va xavfsizlikni saqlash zarurati o‘rtasidagi tegishli muvozanat haqida munozaralar davom etayotgani bilan ajralib turadi va esa yevropa davlatlarini ommaviy axborot to’g’risidagi fikirlari.
Do'stlaringiz bilan baham: |
